Φωτογραφία της ημέρας: Απελεύθεροι έμποροι δούλων / Photo of the day: Freedmen traders of slaves

Η στήλη του Αύλου Καπρείλιου Τιμόθεου στην Αμφίπολη
(Φωτο: https://elearning.unifr.ch/antiquitas/fr/noticesimages/81)

Επιτύμβια στήλη του δουλέμπορου Αύλου Καπρείλιου Τιμόθεου. Βρέθηκε στην Αμφίπολη και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο της Καβάλας. Σύμφωνα με τον Hervé Duchêne πρέπει να χρονολογηθεί περίπου στον 1ο αι. μ.Χ. 

Η στήλη χωρίζεται σε τρεις εικονογραφικές ζώνες κι η επιγραφή κάτω από την πρώτη, που είναι και μεγαλύτερη σε διαστάσεις, έχει ως εξής: 

Αὖλος Καπρείλιος, Αὔλο[υ] ἀπελεύθερος, Τιμόθεος, σωματένπορος

Στην επάνω ζώνη εικονίζεται ο νεκρός Τιμόθεος σε ημικλινή στάση σε παράσταση ταφικού δείπνου, ως ήρωας (βλ. φίδι, δένδρο και άλογο στα δεξιά της παράστασης), μία συνηθισμένη παράσταση στις επιτάφιες στήλες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση δούλου στα αριστερά του νεκρού, εκεί που στις συνηθισμένες απεικονίσεις νεκρικών δείπνων συναντούμε μία γυναικεία μορφή. Ίσως κι αυτό αποτελεί μία ακόμη υπόμνηση του επαγγέλματος του νεκρού, αλλά και της κοινωνικής διαφοροποίησής του από τους δούλους του σπιτικού του. Ο νεκρός είναι απελεύθερος κάποιου Αύλου Καπρίλιου (γνωρίζουμε ότι η ρωμαϊκή οικογένεια εμπόρων των Caprilii είχε εγκατασταθεί στη Μακεδονία ήδη από τα χρόνια της Δημοκρατίας) και μετά την απελευθέρωσή του απέκτησε τη ρωμαϊκή πολιτεία κι υιοθέτησε το όνομα του πάτρωνά του κρατώντας όμως το αρχικό του όνομα Τιμόθεος ως cognomen. Στη μεσαία ζώνη υπάρχει η παράσταση τρύγου. Ανδρικές μορφές κουβαλούν καλάθια με σταφύλια κι ένας άνδρας δεξιά κουβαλά έναν αμφορέα. Η επιλογή αυτής της παράστασης δεν πρέπει να είναι τυχαία. Ο οίνος χρησιμοποιούνταν συχνά ως ανταλλάξιμο αγαθό στο δουλεμπόριο του ρωμαϊκού κόσμου (C.R. Koester, 2008: 773). Ίσως επίσης να συνδέεται και με την καλλιέργεια αμπελιού που ήταν διαδεδομένη στην περιοχή της Αμφίπολης και των Φιλίππων. Η τελευταία ζώνη παρουσιάζει την πομπή 12 αιχμαλώτων οι οποίοι οδηγούνται δέσμιοι στο σκλαβοπάζαρο: 8 άνδρες που τους ακολουθούν δύο γυναίκες και δύο παιδιά. Ο άνδρας επικεφαλής της πομπής είναι μάλλον ο ίδιος ο δουλέμπορος. 

Η παράσταση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από πολλές απόψεις: α) δίνει πληροφορίες για σημαντικές πτυχές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της Μακεδονίας του 1ου αι. μ.Χ., β) αντικατοπτρίζει με πολύ σαφή τρόπο πώς μπορούσε να δηλωθεί το κοινωνικό status μίας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων, στην περίπτωσή μας ενός δουλέμπορου και γ) στην περίπτωση του Τιμόθεου υποδηλώνει την αμφισημία της κοινωνικής του θέσης· ένας πρώην δούλος έμπορος δούλων χρησιμοποιεί το επάγγελμά του ως στοιχείο της κοινωνικής του θέσης και μέσο προβολής . Επιπλέον, αξιοσημείωτη είναι η προσπάθειά του να μιμηθεί τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις και να ταυτισθεί μέσα από την υιοθέτηση κοινών εικονογραφικών μοτίβων μαζί τους. Ο Τιμόθεος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα απελεύθερου και το μνημείο είναι απόδειξη της κοινωνικής αμφισημίας και κινητικότητας αυτής της τάξης: πάντα κουβαλούν το κοινωνικού στίγμα του δούλου, ταυτόχρονα όμως το ρωμαϊκό κοινωνικό σύστημα και οι οικονομική τους επιφάνεια τους δίνει τη δυνατότητα να διεκδικήσουν μία ανώτερη θέση στην κοινωνία. Δεν είναι βέβαιο ότι οι συμπολίτες του Τιμόθεου τον αντιμετώπισαν ποτέ ως ίσο με αυτούς, σίγουρα όμως ο δουλέμπορος της Αμφίπολης είχε τα οικονομικά μέσα και το θάρρος (αν κι όχι την κοινωνική θέση) να διεκδικήσει μία θέση στην κοινωνία της εποχής του και στη μνήμη των επερχόμενων γενεών.

Βιβλιογραφία
H. Duchêne, (1986). "Sur la stèle d’Aulus Caprilius Timothéos, sômatemporos". BCH 110:513-530.
C. R. Koester (2008). "Roman Slave Trade and the Critique of Babylon in Revelation 18". CBQ 70/4: 766-786