Σάββατο 20 Δεκεμβρίου 2008

Μνήμη, προφορικότητα και παράδοση

Την Τετάρτη 17.12.2008 ο Mark Goodacre ανάρτησε στο ιστολόγιό του μία πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση στις παλαιότερες αναρτήσεις της April DeConick σχετικά με την προφορικότητα και την παράδοση και έναν κριτικό σχολιασμό της τελευταίας σύντομης μελέτης της "Human Memory and the Sayings of Jesus" στο έργο του Tom Thatcher (εκδ.), Jesus, the Voice and the Text: Beyond The Oral and Written Gospel (Waco: Baylor University Press, 2008): 135-80. Ανάμεσα σε αυτά που τονίζει περισσότερο από παλαιότερες ανάλογες μελέτες είναι η διαπίστωση ότι "the synoptic problem is mainly a problem of literary dependence" (σσ. 178-9). Ωστόσο το ενδιαφέρον της συγγραφέως δεν επικεντρώνεται τόσο στο συνοπτικό πρόβλημα όσο στις προ-συνοπτικές παραδόσεις και ειδικότερα στο ερώτημα πώς η μνήμη λειτούργησε στη μεταβίβαση αυτών των παραδόσεων. Ο Goodacre εκφράζει τις αμφιβολίες του για το κατά πόσο πειράματα μνήμης, όπως αυτά που χρησιμοποίησε στη μελέτη της η DeConick μπορούν να δώσουν μιαν απάντηση για τη σχέση μνήμης και αρχαίων χριστιανικών παραδόσεων.
Οι λόγοι τους οποίους επικαλείται ο Goodacre είναι οι εξής:
1) Η δυσκολία μεταφοράς σημερινών πορισμάτων σε παλαιότερες εποχές. Ο τρόπος που έχει εκπαιδευτεί η μνήμη των σημερινών σπουδαστών (με τους οποίους έγινε το πείραμα της DeConick) είναι διαφορετικός από εκείνων των ανθρώπων της αρχαιότητας.
2) Δυσκολίες σχετικά με το στήσιμο του πειράματος. Δεν είμαστε σε θέση σήμερα να δημιουργήσουμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι αρχαίοι συγγραφείς και ειδικότερα οι ευαγγελιστές δούλεψαν.
3) Πειράματα βασισμένα σε κείμενα. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε για την προσυνοπτική παράδοση η μετάδοσή της ήταν μία δυναμική διαδικασία, όπου οι πληροφορίες μεταδίδονταν προφορικά κι όχι με βάση ένα γραμμένο κείμενο. Αντίθετα τα σημερινά πειράματα στηρίχθηκαν σε γραπτά κείμενα.
4) Η χρήση άγνωστου υλικού. Η επιλογή άγνωστου υλικού/κειμένων για το συγκεκριμένο πείραμα (EvTh 75.97 Ευαγγέλιο Παιδικής Ηλικίας του Θωμά 10,1-2) έχει ως αποτέλεσμα οι σπουδαστές να έχουν μία απόσταση από το συγκεκριμένο υλικό, που τους μεταδίδεται και στη συνέχεια εκείνοι μεταδίδουν. Στην αρχαία χριστιανική προφορική παράδοση αυτό θα μπορούσε να συμβεί μία μόνο φορά σε κάθε περίπτωση κι από εκεί και πέρα ο κάθε φορέας της συγκεκριμένης παράδοσης μετέδιδε κάτι ήδη γνωστό σε εκείνον.
5) Σύνθεση και δημιουργικότητα. Το ενδιαφέρον του πειράματος για την ακρίβεια στη μετάδοση του μηνύματος αφήνει εκτός το θέμα της δημιουργικότητας και της συνθετικής ικανότητας των συγγραφέων.
Ο Goodacre καταλήγει ωστόσο και με έναν θετικό λόγο. Η χρήση αναλογιών είναι αναγκαία καθώς ο ιστορικός του σήμερα παλεύει να κατανοήσει έναν κόσμο τόσο διαφορετικό από το δικό μας. Είναι αναγκαίο ωστόσο να θυμόμαστε πάντοτε ότι αυτές οι αναλογίες έχουν πάντα τα όριά τους και κάποιες φορές μπορεί να είναι και παραπλανητικές.

Το θέμα της προφορικότητας της παράδοσης είναι ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα και δύσκολα προβλήματα της σύγχρονης έρευνας για τον ιστορικό Ιησού και την σύνταξη των κειμένων της Κ.Δ. Προσωπικά θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο κανείς για όλους τους παραπάνω λόγους -και κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας να επαναλάβει τις συνθήκες του παρελθόντος-να κατανοήσει πλήρως τον τρόπο που λειτούργησε η προφορικότητα στις αρχαίες χριστιανικές ομάδες. Το πρόβλημά μου είναι ότι προσπαθούμε να πάμε πίσω χρονικά από το κείμενο, αυτό όμως που έχουμε στη διάθεσή μας είναι το γραπτό κείμενο κι όχι ένα προφορικό και σίγουρα η φύση ενός προφορικού κειμένου είναι διαφορετική από εκείνη του γραπτού. Επίσης τα κείμενα που έχουμε (λόγια, θαύματα κτλ. του Ιησού) σήμερα βρίσκονται μέσα σε μια συγκεκριμένη κειμενική συνάφεια, μέσα στην οποία είναι οργανικά ενταγμένα. Είναι αδύνατο σήμερα να αναπαραστήσουμε την αρχική συνάφειά τους στην προφορική μορφή της παράδοσης (αν και δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται για μία και την ίδια κάθε φορά συνάφεια). Επομένως μολονότι αυτές οι αναλογίες με σημερινές συνθήκες είναι χρήσιμες έχουν όρια και παραμένουν πάντα αναλογίες.

Δεν υπάρχουν σχόλια: