Στο νέο τεύχος του Numen 56: 2-3 (2009) έχει ως θέμα του την ιδέα της κόλασης σε αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου και στο Χριστιανισμό αλλά και σε σύγχρονα θρησκεύματα. Παρουσιάζουμε στη συνέχεια εκείνα που εκτιμούμε ότι παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον βιβλικό επιστήμονα:
Walter Burkert, "Pleading for Hell: Postulates, Fantasies, and the Senselessness of Punishment", 141-160
Aν το ιδανικό της δικαιοσύνης συμπεριλαμβάνει και την αποτελεσματική τιμωρία κάθε παραβάτη, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η εφαρμογή αυτής της ιδέας θα μπορούσε να επεκταθεί μέχρι και στη μετά θάνατον ζωή. Αυτό ωστόσο συμπεριλαμβάνει όλες εκείνες τις αμφιλεγόμενες και παράδοξες πλευρές, οι οποίες καθιστούν δύσκολη κάθε λογική επιχειρηματολογία. Μία ιστορική έρευνα των αρχαίων λαϊκών αντιλήψεων για την κόλαση αναδεικνύει διάφορα ενδιαφέροντα σημεία. Στους Σουμέριους υπάρχει μόνο ένα μικρό σπέρμα αυτών των αντιλήψεων. Όταν η φωτιά της Κολάσεως παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Αίγυπτο, συνοδεύεται από το φόβο για τη μαγεία των νεκρών. Ο Ζοροαστρισμός και ο Ιουδαϊσμός την συνέδεσαν με τα φατριαστικά ενδιαφέροντά τους και την όρισαν ως τόπο τιμωρίας των μελών αντίπαλων ομάδων. Στην Ελλάδα απαντούμε διάφορα ηθικά και ποιητικά μοτίβα, από τις ισχυρές αλλά αινιγματικές μορφές στην Οδύσσεια μέχρι σε γενικές δηλώσεις για τιμωρίες στον Ύμνο προς τη Δήμητρα. Οι πιο τρομακτικές περιγραφές για κάτι που ομοιάζει στην Κόλαση απαντούν στην Πλάτωνα, του οποίου οι πηγές -εκτός από τον Όμηρο- μπορούμε να υποθέσουμε, αλλά όχι να ταυτοποιήσουμε με βεβαιότητα.
N. Wyatt, "The Concept and Purpose of Hell: Its Nature and Development in West Semitic Though", 161-184
Το άρθρο επιχειρεί να παρουσιάσει και να συνδέσει μεταξύ τους μία σειρά από ρεύματα ιδεών, τα οποία υπήρχαν στην περιοχή τις Εγγύς Ανατολή και τα οποία σταδιακά συνενώθηκαν σε μία ιουδαιοχριστιανική αντίληψη για την "Κόλαση". Οι αρχαιότερες ιδέες, που μπορούν να εντοπισθούν, περιλαμβάνουν αντιλήψεις για μία ασώματη, υποχθόνια ύπαρξη των συνηθισμένων νεκρών ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις για πλήρη εξαφάνιση. Οι νεκροί βασιλείς αποθεώνονται και συνεχίζουν να ασχολούνται με τις υποθέσεις των ζωντανών, όπως φαίνεται από το ουγαριτικό ταφικό κείμενο kispum KTU 1.161. Αυτή την αντίληψη παρωδεί το Ησ 14, το οποίο υποδηλώνει επίσης ότι μια τέτοια δοξασία ήταν διαδεδομένη στον Ισραήλ-Ιούδα. Το θέμα της κοσμικής επανάστασης, το οποίο εσφαλμένα συνδέθηκε με το κείμενο KTU 1.6 i 43-67 στην πραγματικότητα εμφανίζεται σε κείμενα όπως τα Ησ 14, Ιεζ 28 και μεταβιβλικά παράγωγα κείμενα. Η αλαζονική βασιλική μορφή ενώθηκε με την εξελισσόμενη μορφή του Σατανά. Η παράδοση της θυσίας παιδιών στον Ισραήλ και Ιούδα, η οποία λάμβανε χώρα κατά το tophet στην Κοιλάδα Hinnon, επίσης συνέβαλε στη γεωγραφία της κόλασης στην ελληνική της μορφή ως γέεννα.
Nannó Marinatos, "The So-called Hell and Sinners in the Odyssey and Homeric Cosmology", 185-197
Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι ο Οδυσσέας δεν κατέβηκε στον Άδη έστω κι αν γίνεται μάρτυρας της τιμωρίας συγκεκριμένων αμαρτωλών κι ότι οι τελευταίοι ενατενίζονται στον ουρανό ως αστερισμοί. Αυτή η υπόθεση μπορεί να εξηγήσει τη φράση "λειβάδι με τους ασφοδέλους. Επίσης υποστηρίζεται ότι η απαρχές αυτής της κοσμολογίας είναι αιγυπτιακές. Ο ομηρικός κόσμος χωρίζεται στον κόσμο της ημέρας και στον κόσμο της νύχτας: τον κόσμο που κατοικούν οι άνθρωποι και εκείνον που βρίσκεται πέρα από την τροχιά του ηλίου και κατοικείται από ήρωες και νεκρούς.
Michael Paschalis, "The Afterlife of Emperor Claudius in Seneca's Apocolocyntosis", 198-216
Το έργο του Σενέκα Apocolocyntosis, το αρχαιότερο διασωζόμενο παράδειγμα της αρχαίας μενίππειας σάτιρας, κάνει λόγο για το θάνατο του αυτοκράτορα Κλαυδίου και την άνοδό του στον ουρανό -όπου το αίτημά του για αποθέωση απορρίπτεται από το συμβούλιο των θεών - και για την κάθοδό του στη συνέχεια στον Κάτω Κόσμο, όπου καταδικάζεται για τη μαζική δολοφονία Ρωμαίων αριστοκρατών. Ο Κλαύδιος δεν είναι παρατηρητής πραγμάτων στον ουρανό και τον Κάτω Κόσμο ή ένας χαρακτήρας που εμπλέκεται σε μία αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας, αλλά ένας νεκρός χαρακτήρας που κρίνεται. Είναι επίσης ένας χαρακτήρας που συμπεριφέρεται σα να ήταν ζωντανός. Ο Σενέκας υπαινίσσεται ότι η μετά θάνατον ζωή του Κλαυδίου είναι μία απλή συνέχιση της επίγειας ζωής του και αντίστροφα, καθώς ζούσε πάντοτε σε έναν απομονωμένο και "φανταστικό" κόσμο. Η Apocolocyntosis παρωδεί τις επικές καθόδους και ιστοριογραφικούς κοινούς τόπους καθώς επίσης το μυθικό άλλο κόσμο της τιμωρίας και της επιβράβευσης, ιδέες για τη μετά θάνατον ζωή και για την αυτοκρατορική αποθέωση.
Dimitris J. Kyrtatas, "The Origins of Christian Hel", 282-297
Στο άρθρο επανεξετάζονται οι μαρτυρίες που αφορούν στις αρχαίες χριστιανικές αντιλήψεις για την τιμωρία των αμαρτωλών στην άλλη ζωή. Ξεκινά με την Καινή Διαθήκη και τις ιδέες που αποδίδονται στον Ιησού και συνεχίζει με την απόκρυφη Αποκάλυψη του Πέτρου, η οποία συντάχθηκε μία γενιά αργότερα και η οποία γνώρισε μεγάλης αποδοχής σε διάφορους αρχαίους χριστιανικούς κύκλους και συζητήθηκε σοβαρά για το εάν θα έπρεπε να συμπεριληφθεί στον κανόνα της Κ.Δ. Ο συγγρ. υποστηρίζει ότι στη σημερινή της μορφή η Apoc.Pet. προβάλλει ιδέες για την κόλαση που έρχονται σε αντίθεση προς εκείνες που παρουσιάζονται στην Καινή Διαθήκη. Για να λύσει αυτόν το γρίφο ο συγγρ. υποστηρίζει ότι η Apoc. Pet., όπως διασώθηκε σήμερα, αναπροσαρμόσθηκε σε μία πολύ μεταγενέστερη φάση για να ανταποκριθεί στις ανάγκες της αναπτυσσόμενης Εκκλησίας. Το αρχικό της νόημα μεταποιήθηκετότε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι σήμερα αδύνατο να εντοπισθεί η αρχική μορφή της. Στα αρχαιότερα στρώματά του αυτό το αρχαίο κείμενο φαίνεται ότι πραγματευόταν, όπως κι η Κ.Δ., τη σωτηρία κι όχι με την αιώνια τιμωρία.
Jan N. Bremmer, "Christian Hell: From the Apocalypse of Peter to the Apocalypse of Paul", 298-325
Μολονότι η Αποκάλυψη του Παύλου είναι μία ακόμη περιγραφή της κόλασης, την οποία δημιούργησε ο αρχέγονος Χριστιανισμός, είναι το πιο σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση εκείνη που γνώρισε το απώγειό της στον Δάντη. Είναι επίσης προϊόν ενός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου, το οποίο προήλθε από συγκεκριμένες ανάγκες μολονότι δεν είναι δυνατόν πλέον να τις ανιχνεύσουμε επακριβώς. Στο άρθρο του ο συγγραφέας εξετάζει αρχικά τον τόπο και χρόνο γέννησης αυτού του κειμένου, πιθανόν ένα μοναστικό περιβάλλον στην Αίγυπτο γύρω στα 400 μ.Χ. Στη συνέχεια μελετά τις αμαρτίες στην Αποκάλυψη του Παύλου και σημειώνει ότι ο συγγραφέας της επικεντρώθηκε σε θρησκευτικά ζητήματα, ενώ στην Αποκάλυψη του Πέτρου, γενικά ηθικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα ο φόνος ή η ψευδομαρτυρία, εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο. Επιπλέον δεν υπάρχει πια η γραμμή διαχωρισμού από τους εθνικούς έξω από την Εκκλησία, αλλά από εκείνους που δεν ασπάζονται το ορθόδοξο δόγμα. Τέλος συζητά το ερώτημα μέχρι ποιο βαθμό οι τιμωρίες στο κείμενο έχουν ως έμπνευσή του τις ποινές και τα βασανιστήρια που υπέστησαν οι μάρτυρες. Είχαν ως έμπνευσή τους τη λογοτεχνική παράδοση ή την ιστορική πραγματικότητα;
Danuta Shanzer, "Voices and Bodies: The Afterlife of the Unborn", 326-365
Θέμα του άρθρου είναι η τύχη μίας ιδιαίτερης κατηγορίας παιδιών, των αγέννητων, στην άλλη ζωή καθώς και η σταδιακή ποινικοποίηση της έκτρωσης κατά την αρχαιότητα. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε μία πιθανή απαγόρευση της έκτρωσης στον Ορφισμό που ίσως να βρίσκεται πίσω από τη νέκυια στα P. Bon. 4 και Βιργιλίου, Αινειάδα 6. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εμφανίσεις των εκτρωμάτων στην Αποκάλυψη του Πέτρου και σε διαδόχους αυτού του κειμένου κατά την Ύστερη Αρχαιότητα για να καταδειχθεί πώς ένα έμβρυο αποκτά σταδιακά σώμα και φωνή. Ταυτόχρονα η θεολογία του συναισθήματος επινοεί λύσεις για να αμβλύνει το πρόβλημα της ύπαρξης αθώων στην κόλαση. Η μοίρα των εμβρύων χωρίς σώμα στην Αποκάλυψη έγινε μήλο της έριδος κατά τις αρχές του 5ου αι. Οι σκωπτικές ερωτήσεις προς στους χριστιανούς για την ανάσταση των αγέννητων πρέπει να τέθηκαν για πρώτη φορά από τον Πορφύριο. Το ενδιαφέρον του για το έμβρυο και την εμψύχωσή του στο έργο του Πρὸς Γαῦρον θεωρούνται συνήθως απόδειξη γι' αυτό. Προσοχή επίσης δίνεται στις αμφιβολίες του Αυγουστίνου σχετικά με τη θέση και τη μοίρα του ανθρώπινου εμβρύου και δίνονται κάποιες εξηγήσεις γιατί δίστασε να υιοθετήσει μία σαφή θέση του τύπου "άνθρωπος από τη στιγμή της σύλληψης". Κατά τον 5ο αι., μετά την πελαγιανή έριδα, το ενδιαφέρον άρχισε να μετακινείται από το αγέννητο προς το αβάπτιστο, το οποίο κυριαρχεί στη νέκυια του Μεσαίωνα. Η λατρεία του Mizuko kuyō στην Ιαπωνία παρουσιάζει εντυπωσιακή παράλληλα προς αυτό που συνέβη κατά την Ύστερη Αρχαιότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου