Κυριακή 11 Ιανουαρίου 2009

Klauck: Die apokryphe Bibel (8)

Άνθρωποι και άλλα ζώα στις απόκρυφες Πράξεις των Αποστόλων (A΄ μέρος)

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του ο Κ. ασχολείται με το ρόλο που διαδραματίζουν διάφορα ζώα στις αφηγήσεις των απόκρυφων Πράξεων. Ξεκινά με μία παρατήρηση του Richard Adalbert Lipsius, καθηγητή της Θεολογίας στο Παν/μιο της Jena, ο οποίος στον πρώτο τόμο του έργου του Die apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden (1883) παρατήρησε την ιδιαίτερη θέση που φαίνεται να έχουν διάφορα ζώα στην αφήγηση αυτών των κειμένων. Ζώα που μιλούν, εξημερωμένα ζώα και φίδια που εκτελούν εντολές, απαντούν συχνά στις απόκρυφες Πράξεις και είναι θέμα που απαντά συχνά στα μυθιστορήματα της αυτοκρατορικής περιόδου. Ο Κ. ωστόσο εκτιμά ότι προκειμένου να εκτιμηθεί η πραγματική αξία αυτών των αφηγηματικών μοτίβων μέσα στα απόκρυφα κείμενα θα πρέπει να προσεγγισθούν διαθεματικά. Επιλεκτικτά θα παρουσιάσει μία σειρά από τέτοια παραδείγματα από τις απόκρυφες Πράξεις.

Πράξεις του Ιωάννη (150-160 μ.Χ.)
Ο Κ. (ο οποίος, όπως δηλώνει στην υποσημείωση 8, σ. 96, θα στηριχθεί σε όσα θα παρουσιάσει σε αυτό το κεφάλαιο στην αδημοσίευτη ακόμη διατριβή της Janet E. Spittler, Wild Kingdom: Animals in the Apocryphal Acts, Ph.D. thesis, The University of Chicago 2007) αναφέρει δύο παραδείγματα από τις Πράξεις του Ιωάννη; α) η πέρδικα και β) οι κοριοί.

α) Το παράδειγμα της πέρδικας
Το αρχαίο κείμενο των Πράξεων του Ιωάννη παραδίδεται σε αρκετά κακή κατάσταση. Η πρώτη αποκατάστασή του έγινε από τον Maximilian Bonnet. Στην αρίθμηση του Bonnet οι παράγραφοι 56-57 περιέχουν μια σύντομη αφήγηση, η οποία παραδίδεται σε ένα χειρόγραφο των μεταγενέστερων Πράξεων του Ιωάννη του Ψ-Πρόχορου. Πρόκειται για το επεισόδιο με την πέρδικα. Ο απόστολος Ιωάννης παρατηρούσε με θαυμασμό μία πέρδικα πώς καθαριζόταν μέσα στο χώμα. Ένας ιερέας σκανδαλισμένος λέει στον απόστολο ότι η πέρδικα που πλένεται στο χώμα δεν είναι θέαμα για τον απόστολο. Ο απόστολος με τη σειρά του απαντά πως η πέρδικα είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση, καθώς δεν επιθυμεί να είναι λερωμένη, αλλά φροντίζει να αποβάλει με κάθε τρόπο τη βρωμιά από πάνω της. Ο απόστολος θεωρεί ότι η πέρδικα είναι επίσης παράδειγμα της ανθρώπινης ψυχής και της ανάγκης για μετάνοια. Ο ιερέας, που έχει αμαρτήσει, αντιλαμβάνεται τον έμμεσο έλεγχο και μετανοεί.
Ο Κ. αναρωτιέται αρχικά γιατί η πέρδικα που κυλιέται στο χώμα είναι ένα κακό θέαμα. Παραπέμπει στον Αριστοτέλη (Τῶν περὶ τὰ ζῷα ἱστοριῶν), όπου όμως το πτηνό παρουσιάζεται με αρνητικό τρόπο, επειδή χαρακτηρίζεται από μία έντονη ερωτική συμπεριφορά. Επιπλέον στα κείμενα αναφέρεται και η χρήση της ως δόλωμα για τα υπόλοιπα μέλη του είδους της (Βάβριος 138). Στο έργο του Αθηναίου, Δειπνοσοφισταί (9 [389α]) είναι παράδειγμα κραιπάλης και της σαρκικής επιθυμίας. Τέλος ο Αρτεμίδωρος στο Ὀνειροκριτικόν (2,26) αναφέρει ότι η πέρδικα είναι το μόνο πτηνό που χαρακτηρίζεται από ασέβεια προς τους θεούς. Στο Ιερ 17,11 παρουσιάζεται και πάλι αρνητικά ως παράδειγμα αδικίας. Τέλος στον Φυσιολόγο (18) η συμπεριφορά της πέρδικας παραλληλίζεται με εκείνη του Σατανά.
Με τη βοήθεια των παραπάνω δεδομένων ο Κ. προσεγγίζει ερμηνευτικά το συγκεκριμένο παράδειγμα: ο ιερέας προφανώς ήταν ένοχος κραιπάλης και κατά κάποιον τρόπο «κυλιέται» μέσα στην αμαρτία. Με παιδαγωγικό τρόπο ο απόστολος χρησιμοποιεί το παράδειγμα της πέρδικας για να τον καλέσει σε μετάνοια. Τα παραδείγματα από το πολιτισμικό περιβάλλον της απόκρυφης ιστορίας βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του αρχικού σκανδαλισμού του ιερέα. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η παρατήρηση ότι η συγκεκριμένη αφήγηση, αποκομμένη όμως από τη συνάφειά της στο απόκρυφο κείμενο και με άλλο συμβολικό περιεχόμενο απαντά και σε άλλα χριστιανικά κείμενα (ο Κ. αναφέρει το παράδειγμα του Ιωάννη Κασσιανού).

β) Οι υπάκουοι κοριοί
Στις παραγρ. 60-61 υπάρχει μία μικρή ιστορία, η οποία χαρακτηρίζεται ως "παίγνιον". Οι συνοδοί του Ιωάννη σε ένα ταξίδι του από τη Λαοδίκεια προς την Έφεσο υπήρξαν μάρτυρες του πώς ο απόστολος δάμασε ένα πλήθος κοριών που τον ενοχλούσαν στον ύπνο του. Ο Κ. παρατηρεί ότι παρόμοιες ιστορίες απαντούν και σε μη χριστιανικά κείμενα (π.χ τριζόνια και βάτραχοι, μύγες κτλ.). Με αυτόν τον τρόπο ο Ιωάννης εδώ παραλληλίζεται με ήρωες, όπως τον Ηρακλή ή τον Περσέα ή με φιλοσόφους, όπως τον Πυθαγόρα.
Οι κοριοί γενικά συνδέονται στην αρχαία γραμματεία με άλλα παράσιτα, όπως ψείρες και ψύλλους. Συχνά συμβολίζουν τις ανθρώπινες έγνοιες και αγωνίες (βλ. Αρτεμιδώρου, Ὀνειροκριτικόν 3,8). Στην ιστορία μας οι κοριοί με διαταγή του αποστόλου ησυχάζουν (περιμένουν υπομονετικά όλο το βράδυ μακριά από το κρεβάτι του αποστόλου). Το ρ. που χρησιμοποιείται εδώ είναι το «ἡσυχάζειν», ρήμα που συνδέεται και με την ασκητική χριστιανική πολιτεία. Ίσως πάλι υπάρχει και κάποιο σεξουαλικό υπονοούμενο εδώ, καθώς ο Κ. βλέπει μία σχέση μεταξύ της λ. «κόρη» και «κόρις» (η αρχαία λ. για τον κοριό). Το κείμενο λοιπόν εδώ ίσως υπονοεί την ασκητική ζωή του αποστόλου, κάτι που αντικατοπτρίζει την αρχαία χριστιανική παράδοση για τον άγαμο βίο του Ιωάννη.
Ο Κ. καταλήγει ότι η σύνδεση των δύο περιστατικών τόσο με τη γενικότερη συνάφεια του κειμένου όσο και με το ευρύτερο πολιτισμικό περιβάλλον μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη κατανόησή τους.

Δεν υπάρχουν σχόλια: