Τα αποσπάσματα από το έργο του Βασιλείδη
Η πληρέστερη συλλογή αποσπασμάτων των έργων του Βασιλείδη έχει γίνει από τον W. Löhr, ο οποίος συγκέντρωσε 19 αποσπάσματα. Από αυτά 7 προέρχονται από τους Στρωματείς του Κλήμεντα, 2 από ομιλίες του Ωριγένη, 10 από τον ίδιο τον Βασιλείδη κι ένα από το έργο του Ηγεμόνιου, Acta Archelai (ένα κείμενο σημαντικό για τη μελέτη του Μανιχαϊσμού). Στο τελευταίο αυτό κείμενο, που σώζεται μόνο στη λατινική του μετάφραση, αναφέρεται ότι πριν από το Μάνη, ο Βασιλείδης ήταν εκείνος που υιοθέτησε τη δυαλιστική διδασκαλία ενός δασκάλου που λεγόταν Σκυθιανός (δεν είναι βέβαιο ότι πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο). Ο Löhr υποστήριξε ότι τα κείμενα του Βασιλείδη που παρατίθενται στο έργο του Ηγεμόνιου προέρχονται από το 13ο βιβλίο των Εξηγητικών του Βασιλείδη και είναι αυθεντικά. Η θέση του έχει δεχθεί ωστόσο κριτική. Είναι πιθανόν μόνο η μία από τις δύο παραθέσεις να ανήκει πραγματικά στο έργο του Βασιλείδη. Αντίθετα τα αποσπάσματα που παραθέτει ο Κλήμης θεωρούνται γενικά αυθεντικά κι από αυτά μπορεί κανείς να καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά στη διδασκαλία του Βασιλείδη.
Η πληρέστερη συλλογή αποσπασμάτων των έργων του Βασιλείδη έχει γίνει από τον W. Löhr, ο οποίος συγκέντρωσε 19 αποσπάσματα. Από αυτά 7 προέρχονται από τους Στρωματείς του Κλήμεντα, 2 από ομιλίες του Ωριγένη, 10 από τον ίδιο τον Βασιλείδη κι ένα από το έργο του Ηγεμόνιου, Acta Archelai (ένα κείμενο σημαντικό για τη μελέτη του Μανιχαϊσμού). Στο τελευταίο αυτό κείμενο, που σώζεται μόνο στη λατινική του μετάφραση, αναφέρεται ότι πριν από το Μάνη, ο Βασιλείδης ήταν εκείνος που υιοθέτησε τη δυαλιστική διδασκαλία ενός δασκάλου που λεγόταν Σκυθιανός (δεν είναι βέβαιο ότι πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο). Ο Löhr υποστήριξε ότι τα κείμενα του Βασιλείδη που παρατίθενται στο έργο του Ηγεμόνιου προέρχονται από το 13ο βιβλίο των Εξηγητικών του Βασιλείδη και είναι αυθεντικά. Η θέση του έχει δεχθεί ωστόσο κριτική. Είναι πιθανόν μόνο η μία από τις δύο παραθέσεις να ανήκει πραγματικά στο έργο του Βασιλείδη. Αντίθετα τα αποσπάσματα που παραθέτει ο Κλήμης θεωρούνται γενικά αυθεντικά κι από αυτά μπορεί κανείς να καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά στη διδασκαλία του Βασιλείδη.
Η διδασκαλία του Βασιλείδη
Ο Löhr προσπαθεί να υποβαθμίσει το γνωστικό χαρακτήρα της διδασκαλίας του Β. Γι’ αυτόν ο Β. ήταν ένας αρχαίος χριστιανός θεολόγος και ερμηνευτής που επηρεάστηκε από την ελληνική φιλοσοφία, κυρίως τον πλατωνισμό και τον στωικισμό. Ο Layton από την άλλη ακολουθεί εν πολλοίς τη μαρτυρία του Ειρηναίου και τονίζει το γνωστικό χαρακτήρα της διδασκαλίας του. Είναι πολύ πιθανόν η μαρτυρία του Ειρηναίου να στηρίζεται στο χαμένο σήμερα Σύνταγμα του Ιουστίνου, μία δοξογραφία για τις διάφορες αιρέσεις της εποχής του. Ποια όμως είναι σε αυτήν την περίπτωση η πηγή του Ιουστίνου; Σύμφωνα με τον Löhr ήταν κάποιο είδος αποκάλυψης με στοιχεία εσωτερισμού, την οποία κάνει ο αναστημένος Σωτήρας, ή ένα είδος αποκάλυψης σε μορφή διαλόγου. Ο Pearson (2005) προτείνει μία άλλη λύση: μία disputatio ίσως μέσα σε ένα επιστολικό πλαίσιο, σαν αυτό που απαντούμε σε κείμενα του Nag Hammadi, όπως για παράδειγμα στο έργο Επιστολή Ευγνώστου (NHC III,3. V,1).
Θεογονία
Σύμφωνα με τον Ειρηναίο (Κατά αἱρέσεων Ι.24.3) ο B. δίδασκε ότι ο Νους προήλθε από τον άναρχο Πατέρα, ο Λόγος γεννήθηκε στη συνέχεια από αυτόν, από τον Λόγο προήλθε η Φρόνησις, από την Φρόνησι η Σοφία και η Δύναμις. Ο Κλήμης δίνει την πληροφορία ότι ο Β. δίδασκε μία πρωταρχική οκτάδα της οποίας οι δύο τελευταίες μονάδες ήταν η Δικαιοσύνη και η Ειρήνη (Στρωματεῖς 4.162.1). Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται κι από ένα απόσπασμα από το κείμενο του Nag Hammadi H μαρτυρία της αλήθειας (NHC IX,3). Στο ίδιο κείμενο το B. παρουσιάζεται ως συνεχιστής του Βαλεντίνου.
Πιθανόν ο Β. δανείστηκε την ιδέα της Ογδοάδος από κάποιο ιουδαιογνωστικό κείμενο στην Αλεξάνδρεια, πολύ πιθανόν από την Επιστολή Ευγνώστου (βλ. R. Grant, REAug 25 [ 1979]. Για την Επιστολή Ευγνώστου βλ. το έργο του Δ. Τρακατέλλη, The Transcedent God of Eugnostos, 1991). Σύμφωνα με το θεολογικό σύστημα του συγκεκριμένου κειμένου η υπερβατική θεότητα ονομάζεται «αγέννητος πατήρ του παντός», «πληρότητα όλων των πληροτήτων» και σε αυτόν ενυπάρχουν ο νους, η έννοια, η ενθύμησις, η φρόνησις, ο λογισμός, η δύναμις και η πρόγνωσις, στο σύνολο οκτώ. Τέσσερις από αυτές τις υποστάσεις (πατήρ, νους, φρόνησις και δύναμις) απαντούν και στον Β. Οι άλλες 4 ίσως είναι αποτέλεσμα του «εκχριστιανισμού» εκ μέρους του ενός προηγούμενου γνωστικού συστήματος. Η ιδέα της ογδοάδος θα μπορούσε επίσης να συνδεθεί με τη σημασία του 8 και της όγδοης ημέρας στην πρώιμη χριστιανική παράδοση (βλ. Επιστολή Βαρνάβα 15).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου