Τρίτη 10 Φεβρουαρίου 2015

Tα θαύματα στη συνοπτική παράδοση (VI): θαύματα δωρεάς

Tα θαύματα δωρεάς συνδέονται με την πλούσια και απρόσμενη παροχή αγαθών από τον Ιησού προς τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν (μαθητές, πλήθος, καλεσμένοι σε ένα γάμο κτλ.). Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν α) το θαύμα του χορτασμού των πεντακισχιλιών (Μκ 6, 31-44 // Μτ 14, 15-21 // Λκ 9, 12-17 // Ιω 6, 1-13) ή των τετρακισχιλίων (Μκ 8, 1-10 // Μτ 15, 32-29), β) η μετατροπή του νερού σε κρασί στο γάμο της Κανά (Ιω 2, 1-11) και γ) δυο θαυμαστές αλιείες (Λκ 5, 4-11 // Ιω 21, 1-6).

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των θαυμάτων δωρεάς
Το θαύμα δεν προκαλείται από τα πλήθη, πραγματοποιείται αιφνιδιαστικά και πέρα από τις προσδοκίες αυτών που γίνονται αποδέκτες του.
Απουσιάζει ο τρόπος περιγραφής της επιτέλεσης του θαύματος. Εξωτερικά όλα φαίνονται «φυσιολογικά». Μόνο το αποτέλεσμα είναι αυτό που αποκαλύπτει το μέγεθος του γεγονότος.
Το βάρος της διήγησης πέφτει στο αποτέλεσμα της θαυματουργικής πράξης κι αυτό αποτελεί και την απόδειξη της επιτέλεσής του.

Πολλοί ερευνητές αμφισβήτησαν την ιστορικότητα αυτών των ευαγγελικών αφηγήσεων και υποστήριξαν ότι πρόκειται για παραδόσεις που διαμορφώθηκαν μετά την εμπειρία της Ανάστασης. Τη θέση τους τη στηρίζουν στο γεγονός ότι δεν διασώζονται μαρτυρίες γι’ αυτά τα θαύματα στην Πηγή των Λογίων ή σε αρχαίες μορφές της παράδοσης, όπως ήταν τα summaria. Αντίθετα, φαίνεται ότι αυτές οι διηγήσεις έχουν δεχθεί επιδράσεις από παλαιοδιαθηκικές ή ελληνιστικές παραδόσεις θαυμάτων. Από την άλλη όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι θαύματα δωρεάς υπάρχουν ήδη στο αρχαιότερο ευαγγέλιο (Μκ), κάτι που μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι διηγήσεις σχετικά με αυτά ανήκουν στα αρχαιότερα στρώματα της προφορικής παράδοσης για τον Ιησού και δε θα πρέπει να αμφισβητηθεί η αυθεντικότητά τους. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο προς αυτήν την κατεύθυνση είναι το γεγονός ότι ο θαυμαστός χορτασμός του πλήθους διασώζεται σε δύο παραλλαγές στο Μκ (και Μτ), κάτι το οποίο επιτρέπει την υπόθεση ότι ίσως υπήρξαν δύο διαφορετικές παραδόσεις για το ίδιο γεγονός, τις οποίες ο Μκ ενσωμάτωσε στο κείμενό του. Ακόμη και αν δεχθούμε την επίδραση του ιουδαϊκού και ελληνιστικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση αυτών των αφηγήσεων, δε θα πρέπει να απορρίψουμε την παρουσία μέσα σε αυτά στοιχείων τα οποία σαφώς συνδέονται με την επίγεια δράση του Ιησού. Οι παραδόσεις σχεδόν ποτέ δεν γεννιούνται από το τίποτε. Οι προϋπάρχουσες αντιλήψεις και παραδόσεις του περιβάλλοντος συμβάλλουν στο να κατανοηθεί ένα καινούργιο γεγονός και μέσα από μία συχνά σύνθετη διεργασία δανείζουν παραστάσεις και λέξεις ώστε το νέο γεγονός να περιγραφεί και να ερμηνευθεί. Ως ένα, τέλος, επιπλέον στοιχείο της αυθεντικότητάς τους μπορεί να θεωρηθεί και το γεγονός ότι δεν μαρτυρούνται ανάλογα θαύματα δωρεάς σε θρησκευτικά κινήματα της εποχής του Ιησού. Είναι σαφής η σύνδεσή τους με ανάλογο υλικό της Παλαιάς Διαθήκης, κάτι το οποίο υποδηλώνει τον τρόπο με τον οποίο κατανοήθηκαν αυτά τα θαύματα από τους συγχρόνους του Ιησού.

Ιστορικό υπόβαθρο
Τα θαύματα δωρεάς συνδέονται με μία πολύ συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα και παρέχουν την απάντηση στην πρόκληση που αυτή θέτει. Η αναπαράσταση, λοιπόν, αυτού του ιστορικοκοινωνικού υπόβαθρου μπορεί να βοηθήσει και στην κατανόηση της θεολογικής σημασίας των θαυμάτων δωρεάς.
Σύμφωνα με τον G. Theißen τα θαύματα δωρεάς ονομάζονται και «θαύματα του υλικού πολιτισμού» , γιατί σχετίζονται άμεσα με τα υλικά αγαθά. Σε μία κοινωνία κατά βάση αγροτική, όπου τα αγαθά συγκεντρώνονται στα χέρια λίγων, η τροφή αποτελούσε μία από τις βασικές έγνοιες όλων εκείνων, οι οποίοι καταλαμβάνουν την περιφέρεια του κοινωνικού συστήματος, των φτωχότερων δηλαδή κοινωνικών τάξεων. Τα αγαθά τροφής, που αναφέρονται στα θαύματα δωρεάς – και ειδικά ο άρτος και τα ψάρια (αλλά σε δεύτερη μοίρα και το κρασί) – είναι πρωτίστης σημασίας για τον άνθρωπο της Παλαιστίνης του 1ου αι. μ.Χ.  Για να κατανοηθούν οι σχέσεις ανάμεσα στα αγαθά και τον πληθυσμό της Παλαιστίνης δίνεται σχηματικά στη συνέχεια το πλέγμα των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των διαφόρων ομάδων. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι 80 – 90 % του πληθυσμού ανήκε στην κατηγορία εκείνων που παράγουν, ουσιαστικά όμως δεν έλεγχαν την παραγωγή τους, ενώ το 10 – 20 % ανήκε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, τα οποία έλεγχαν την παραγωγή και απολάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος της.

Πολιτική οικονομία της Παλαιστίνης κατά τη ρωμαϊκή εποχή


Θεολογική σημασία
Τα θαύματα δωρεάς αποτελούν κι αυτά σημεία της Βασιλείας του Θεού και συνδέονται άμεσα με τις ιουδαϊκές μεσσιανικές προσδοκίες (βλ. π.χ. Ησ 25,6: καὶ ποιήσει κύριος σαβαωθ πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐπὶ τὸ ὄρος τοῦτο. πίονται εὐφροσύνην, πίονται οἶνον, χρίσονται μύρον). Με αυτή τη νέα πραγματικότητα συνδέονται και τα δείπνα του Ιησού με τους αμαρτωλούς και τους τελώνες. Τα θαύματα δωρεάς δηλώνουν την απαρχή του καινούργιου κόσμου του Θεού, όπου οι υλικές ανάγκες θα έχουν υποχωρήσει και δεν θα υπάρχουν πλέον πεινασμένοι. Μέσα από διακειμενικές συνδέσεις με παλαιοδιαθηκικά κείμενα αυτά τα θαύματα βεβαιώνουν ότι ο Ιησούς ενεργεί κατά το πρότυπο των προφητών της Π.Δ. (Ελισσαίος), τους υπερβαίνει όμως. Ταυτόχρονα μέσα από αυτά αναδεικνύεται ο ευεργέτης και σωτήρας των ανθρώπων. Σε ένα δεύτερο επίπεδο αυτά τα θαύματα έχουν παραινετικό και υποδειγματικό χαρακτήρα (ιδιαίτερα το θαύμα του χορτασμού των 5000), διότι παρέχουν το πρότυπο οργάνωσης της εκκλησιαστικής κοινότητας, όπου οι ανισότητες αίρονται και υπάρχει δίκαιη κατανομή των αγαθών (βλ. Πρξ 4, 32-35).



Δεν υπάρχουν σχόλια: