Eκτίμηση του αρχαίου κειμένου
Αρχικά ο Κ. ξεκινά με την υπόθεση ότι το κείμενο που έχουμε είναι αυθεντικό. Κι αν ακόμη υποθέσουμε ότι αυτό ισχύει, τίποτε δε μας αναγκάζει να δεχθούμε την εκδοχή του Κλήμεντα ότι το κατά Μάρκον γνώρισε τρεις φάσεις σύνταξης. Θα μπορούσε να είχε σφάλλει. Φαίνεται να έχει μεγάλη εμπιστοσύνη σε απόκρυφα κείμενα, όπως το Ευαγγέλιο του Πέτρου ή την Αποκάλυψη του Πέτρου, τα οποία αποδίδει στον ιστορικό Πέτρο. Επίσης είναι αβέβαιο, εάν ο Μάρκος βρέθηκε ποτέ στην Αλεξάνδρεια.
Το μοτίβο της γυμνότητος, το οποίο εκτιμήθηκε από ορισμένους ότι αποτελεί ένα σεξουαλικό υπονοούμενο, θα μπορούσε να υπαινίσσεται το βάπτισμα, αφού γνωρίζουμε ότι το βάπτισμα λάμβανε χώρα το χάραμα και οι βαπτιζόμενοι κάποιες φορές έβγαζαν όλα τα ενδύματά τους κι έμπαιναν στο νερό. Προηγείτο η κατήχηση, κάτι που υπαινίσσεται και το κείμενο του Κλήμεντα, που κάνει λόγο για μύηση και για μυστήρια. Επομένως η αφήγηση του Μυστικού κατά Μάρκον ίσως λειτουργούσε ως «αφήγηση καθιδρύσεως» του μυστηρίου του Βαπτίσματος.
Ένα μέρος της σύγχρονης έρευνας είδε ωστόσο πίσω από το συγκεκριμένο περιστατικό μία έμμεση αναφορά σε μία ομοερωτική σχέση. Ο Κ. αναφέρει εδώ το βιβλίο του T.W. Jennings, The Man Jesus Loved: Homoerotic Narratives from the New Testament (2003). Παρατηρεί ωστόσο πως κι αν ακόμη κατανοήσουμε το κείμενο εδώ κατά λέξη, και πάλι δεν μπορούμε να οδηγηθούμε στο προηγούμενο συμπέρασμα με βεβαιότητα.
Μία άλλη ομάδα ερευνητών, οι οποίοι ασχολήθηκαν με την ιστορία σύνταξης του Μκ, αντέστρεψαν το σχήμα του Κλήμεντα και υποστήριξαν ότι το εκτενέστερο Μυστικό Ευαγγέλιο του Μάρκου είναι η αρχαιότερη μορφή του Μκ. Το κανονικό ευαγγέλιο είναι μία συντομότερη εκδοχή, από την οποία έχουν αφαιρεθεί στοιχεία.
Όσον αφορά στο νεαρό άνδρα, υπάρχει μία εκτενής βιβλιογραφία: είναι ο πλούσιος νεαρός του Μκ 10,17-22, ο οποίος μολονότι ο Ιησούς τον αγάπησε, απομακρύνεται από αυτόν, μετά το θάνατο και την ανάστασή του από τον Ιησού γίνεται ο αγαπημένος μαθητής του. Κατά τη σύλληψη του Ιησού αποτυγχάνει για μια ακόμη φορά· το βάζει στα πόδια, όπως και οι υπόλοιποι μαθητές (Μκ 14,51). Η παρουσία του όμως στον τάφο του Ιησού, όπου οι γυναίκες συναντούν ένα νεαρό άνδρα ντυμένο στα λευκά, υποδηλώνει την προθυμία του να ακολουθήσει τον Κύριο και να πεθάνει.
Όλα αυτά παρατηρεί ο Κ. ότι είναι πολύ δελεαστικές υποθέσεις, οι οποίες όμως ελάχιστα μπορούν να στηριχθούν στα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας. Θεωρεί ως πιο πιθανό μία δευτερογενή ή τριτογενή ανάπτυξη του Μκ κατά το 2ο αι. Πιθανόν ένας συντάκτης στην Αλεξάνδρεια να χρησιμοποίησε το υλικό του Μκ και να πρόσθεσε στοιχεία επηρεασμένος κυρίως από το Ιω. Αυτό κατά τον Κ. θα πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στα 150 μ.Χ. (ο Κλήμης γεννήθηκε στα 140/50 μ.Χ.).
Το αμφισβητούμενο εύρημα
Το πρόσωπο που συνδέεται με την ανακάλυψη αυτού του χειρογράφου είναι ο Morton Smith (1915-1991), αμερικανός ερευνητής, ειδικός στην αρχαία εκκλησιαστική γραμματεία. Η εύρεση του χειρογράφου συνδέεται με το ορθόδοξο μοναστήρι Mar Saba, περίπου 20 χλμ. ΝΑ της Ιερουσαλήμ, όπου ο Smith ασχολήθηκε στα 1958 με την καταλογοποίηση των χειρογράφων και βιβλίων της βιβλιοθήκης. Στις τελευταίες σελίδες ενός τόμου των επιστολών του Ιγνατίου Αντιοχείας (έκδοση Άμστερνταμ 1646) βρήκε τρεις χειρόγραφες σελίδες στα ελληνικά, οι οποίες περιείχαν το κείμενο της επιστολής του Κλήμεντα. Με βάση τα γράμματα το χειρόγραφο χρονολογήθηκε στον 18ο αι. Η καταγραφή διαφόρων κειμένων στις άδειες πίσω σελίδες των τυπωμένων βιβλίων ήταν συνηθισμένη πρακτική στο μοναστήρι.
Κατά τον 8ο αι. στο μοναστήρι μόνασε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος αναφέρει σε ένα κείμενό του ότι είχε στη διάθεσή του επιστολές του Κλήμεντος. Έτσι δημιουργείται μία γραμμή παράδοσης.
Ο Smith δημοσίευσε το χειρόγραφο στα 1973. Χρησιμοποίησε φωτογραφίες που ο ίδιος είχε ετοιμάσει. Με βάση αυτές ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κείμενο ανήκει στον Κλήμεντα.
Από την άλλη πολλές ήταν οι φωνές που διατύπωσαν τις αμφιβολίες τους για τη γνησιότητα αυτού του κειμένου. Θα μπορούσε να είναι πλαστογράφηση της αρχαιότητας ή και των νεότερων χρόνων, ακόμη και του ίδιου του Morton Smith.
Το πρωτότυπο κείμενο δεν το είδε κανείς άλλος μετά τον Smith. Σύμφωνα με πληροφορίες ο τόμος μεταφέρθηκε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, όπου οι τρεις αυτές σελίδες αφαιρέθηκαν από το βιβλίο για να συντηρηθούν καλύτερα. Ο τωρινός βιβλιοθηκάριος του Πατριαρχείου δε μπόρεσε όμως να τις βρει. Οι κακές γλώσσες λένε πως οι σελίδες καταστράφηκαν, διότι παρουσίαζαν μία αρνητική εικόνα του Ιησού. Ο Κ. παραπέμπει στην ιστοσελίδα που υπάρχει για το Μυστικό κατά Μάρκον στο διαδίκτυο (http://www-user.uni-bremen.de/~wie/Secret/secmark_home.html).
Αρχικά ο Κ. ξεκινά με την υπόθεση ότι το κείμενο που έχουμε είναι αυθεντικό. Κι αν ακόμη υποθέσουμε ότι αυτό ισχύει, τίποτε δε μας αναγκάζει να δεχθούμε την εκδοχή του Κλήμεντα ότι το κατά Μάρκον γνώρισε τρεις φάσεις σύνταξης. Θα μπορούσε να είχε σφάλλει. Φαίνεται να έχει μεγάλη εμπιστοσύνη σε απόκρυφα κείμενα, όπως το Ευαγγέλιο του Πέτρου ή την Αποκάλυψη του Πέτρου, τα οποία αποδίδει στον ιστορικό Πέτρο. Επίσης είναι αβέβαιο, εάν ο Μάρκος βρέθηκε ποτέ στην Αλεξάνδρεια.
Το μοτίβο της γυμνότητος, το οποίο εκτιμήθηκε από ορισμένους ότι αποτελεί ένα σεξουαλικό υπονοούμενο, θα μπορούσε να υπαινίσσεται το βάπτισμα, αφού γνωρίζουμε ότι το βάπτισμα λάμβανε χώρα το χάραμα και οι βαπτιζόμενοι κάποιες φορές έβγαζαν όλα τα ενδύματά τους κι έμπαιναν στο νερό. Προηγείτο η κατήχηση, κάτι που υπαινίσσεται και το κείμενο του Κλήμεντα, που κάνει λόγο για μύηση και για μυστήρια. Επομένως η αφήγηση του Μυστικού κατά Μάρκον ίσως λειτουργούσε ως «αφήγηση καθιδρύσεως» του μυστηρίου του Βαπτίσματος.
Ένα μέρος της σύγχρονης έρευνας είδε ωστόσο πίσω από το συγκεκριμένο περιστατικό μία έμμεση αναφορά σε μία ομοερωτική σχέση. Ο Κ. αναφέρει εδώ το βιβλίο του T.W. Jennings, The Man Jesus Loved: Homoerotic Narratives from the New Testament (2003). Παρατηρεί ωστόσο πως κι αν ακόμη κατανοήσουμε το κείμενο εδώ κατά λέξη, και πάλι δεν μπορούμε να οδηγηθούμε στο προηγούμενο συμπέρασμα με βεβαιότητα.
Μία άλλη ομάδα ερευνητών, οι οποίοι ασχολήθηκαν με την ιστορία σύνταξης του Μκ, αντέστρεψαν το σχήμα του Κλήμεντα και υποστήριξαν ότι το εκτενέστερο Μυστικό Ευαγγέλιο του Μάρκου είναι η αρχαιότερη μορφή του Μκ. Το κανονικό ευαγγέλιο είναι μία συντομότερη εκδοχή, από την οποία έχουν αφαιρεθεί στοιχεία.
Όσον αφορά στο νεαρό άνδρα, υπάρχει μία εκτενής βιβλιογραφία: είναι ο πλούσιος νεαρός του Μκ 10,17-22, ο οποίος μολονότι ο Ιησούς τον αγάπησε, απομακρύνεται από αυτόν, μετά το θάνατο και την ανάστασή του από τον Ιησού γίνεται ο αγαπημένος μαθητής του. Κατά τη σύλληψη του Ιησού αποτυγχάνει για μια ακόμη φορά· το βάζει στα πόδια, όπως και οι υπόλοιποι μαθητές (Μκ 14,51). Η παρουσία του όμως στον τάφο του Ιησού, όπου οι γυναίκες συναντούν ένα νεαρό άνδρα ντυμένο στα λευκά, υποδηλώνει την προθυμία του να ακολουθήσει τον Κύριο και να πεθάνει.
Όλα αυτά παρατηρεί ο Κ. ότι είναι πολύ δελεαστικές υποθέσεις, οι οποίες όμως ελάχιστα μπορούν να στηριχθούν στα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας. Θεωρεί ως πιο πιθανό μία δευτερογενή ή τριτογενή ανάπτυξη του Μκ κατά το 2ο αι. Πιθανόν ένας συντάκτης στην Αλεξάνδρεια να χρησιμοποίησε το υλικό του Μκ και να πρόσθεσε στοιχεία επηρεασμένος κυρίως από το Ιω. Αυτό κατά τον Κ. θα πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στα 150 μ.Χ. (ο Κλήμης γεννήθηκε στα 140/50 μ.Χ.).
Το αμφισβητούμενο εύρημα
Το πρόσωπο που συνδέεται με την ανακάλυψη αυτού του χειρογράφου είναι ο Morton Smith (1915-1991), αμερικανός ερευνητής, ειδικός στην αρχαία εκκλησιαστική γραμματεία. Η εύρεση του χειρογράφου συνδέεται με το ορθόδοξο μοναστήρι Mar Saba, περίπου 20 χλμ. ΝΑ της Ιερουσαλήμ, όπου ο Smith ασχολήθηκε στα 1958 με την καταλογοποίηση των χειρογράφων και βιβλίων της βιβλιοθήκης. Στις τελευταίες σελίδες ενός τόμου των επιστολών του Ιγνατίου Αντιοχείας (έκδοση Άμστερνταμ 1646) βρήκε τρεις χειρόγραφες σελίδες στα ελληνικά, οι οποίες περιείχαν το κείμενο της επιστολής του Κλήμεντα. Με βάση τα γράμματα το χειρόγραφο χρονολογήθηκε στον 18ο αι. Η καταγραφή διαφόρων κειμένων στις άδειες πίσω σελίδες των τυπωμένων βιβλίων ήταν συνηθισμένη πρακτική στο μοναστήρι.
Κατά τον 8ο αι. στο μοναστήρι μόνασε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος αναφέρει σε ένα κείμενό του ότι είχε στη διάθεσή του επιστολές του Κλήμεντος. Έτσι δημιουργείται μία γραμμή παράδοσης.
Ο Smith δημοσίευσε το χειρόγραφο στα 1973. Χρησιμοποίησε φωτογραφίες που ο ίδιος είχε ετοιμάσει. Με βάση αυτές ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κείμενο ανήκει στον Κλήμεντα.
Από την άλλη πολλές ήταν οι φωνές που διατύπωσαν τις αμφιβολίες τους για τη γνησιότητα αυτού του κειμένου. Θα μπορούσε να είναι πλαστογράφηση της αρχαιότητας ή και των νεότερων χρόνων, ακόμη και του ίδιου του Morton Smith.
Το πρωτότυπο κείμενο δεν το είδε κανείς άλλος μετά τον Smith. Σύμφωνα με πληροφορίες ο τόμος μεταφέρθηκε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, όπου οι τρεις αυτές σελίδες αφαιρέθηκαν από το βιβλίο για να συντηρηθούν καλύτερα. Ο τωρινός βιβλιοθηκάριος του Πατριαρχείου δε μπόρεσε όμως να τις βρει. Οι κακές γλώσσες λένε πως οι σελίδες καταστράφηκαν, διότι παρουσίαζαν μία αρνητική εικόνα του Ιησού. Ο Κ. παραπέμπει στην ιστοσελίδα που υπάρχει για το Μυστικό κατά Μάρκον στο διαδίκτυο (http://www-user.uni-bremen.de/~wie/Secret/secmark_home.html).
Κατά τα έτη 2005 έως 2007 εκδόθηκαν τρία νέα βιβλία με θέμα το συγκεκριμένο χειρόγραφο σε Η.Π.Α. και Καναδά:
Ο Scott Brown (Mark’s Other Gospel , 2005) υποστηρίζει τη γνησιότητά του, κινείται όμως προσεκτικά αποφεύγοντας τη σκανδαλοθηρία και τον εντυπωσιασμό.
Ο Stephen Carlson (The Gospel Hoax, 2005) υποστηρίζει ότι είναι μία πλαστογράφηση. Χρησιμοποιεί τη λ. hoax, που έχει και τη σημασία της φάρσας και θεωρεί ότι το κείμενο είναι μία χοντρή φάρσα του ίδιου του Morton Smith. Ο Smith κατασκεύασε το κείμενο του Κλήμεντα με τη βοήθεια μίας έκδοσης των έργων του εκκλ. συγγρ., στη συνέχεια αγόρασε τον τόμο του Ιγνατίου από κάποιο παλαιοπωλείο, έγραψε το κείμενο στις τελευταίες σελίδες και το έβαλε κρυφά στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού.
Ο P. Jeffery (The Secret Gospel of Mark Unveiled, 2007) θεωρεί το κείμενο πλαστό, γεμάτο αναχρονισμούς.
Σύμφωνα με τον Κ. το θέμα δεν έχει ακόμη κλείσει, η έρευνα όμως τείνει συνεχώς προς την εκδοχή ότι το κείμενο είναι πλαστό. Θεωρεί ότι το όλο θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον κι αποτελεί παράδειγμα του τρόπου που λειτουργούν συχνά τα ΜΜΕ κατά την παρουσίαση τέτοιων κειμένων. Επιπλέον η συζήτηση για το μυστικό κατά Μάρκον ρίχνει φως στη συζήτηση για τα απόκρυφα ευαγγέλια. Το κείμενο αυτό είναι ένα σύγχρονο απόκρυφο, το οποίο ο Κ. το εντάσσει στην ίδια γραμμή παράδοσης με βιβλία όπως ο Κώδικας Da Vinci ή ταινίες όπως «Τα Πάθη» του Mel Gibson. O K. καταλήγει ότι, όσον αφορά στην αλήθεια για τον Ιησού, θα πρέπει να περιοριστούμε κυρίως στην Κ.Δ. Από την άλλη ωστόσο η ενασχόληση με τα απόκρυφα εξακολουθεί να είναι χρήσιμη. Μπορεί να μας πληροφορούν ελάχιστα για τον Ιησού, είναι όμως χρήσιμες πηγές για την Εκκλησία του 2ου αι. μ.Χ. Μας φανερώνουν επίσης πολλά για πληροφόρηση και ημιπληροφόρηση των σύγχρονων ΜΜΕ και δίνουν κάποια στοιχεία για τα όρια που θέτει στην έρευνα ο χαρακτήρας του εκάστοτε ερευνητή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου