Σαμαριτική συναγωγή των βυζαντινών χρόνων στην Beth She'an/ Samaritan synagogue of the Byzantine times in Beth She'an

Αρχαιολόγοι εντόπισαν στην Beth She'an σαμαριτική συναγωγή του τ. του 5ου αι. μ.Χ. Μολονότι το εύρημα μπορεί να μην παρουσιάζει άμεσο βιβλικό ενδιαφέρον, παρέχει ωστόσο σημαντικές πληροφορίες για την παρουσία Σαμαριτών στην περιοχή και τη λατρεία τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η συναγωγή, ένα τετράγωνο κτίριο (5 x 8 μ.) ήταν στραμμένο προς το όρος Γαριζίν. Στο έδαφος σώζεται μωσαϊκό με γεωμετρικά σχέδια και με την επιγραφή: τ]οῦτον νεών (φωτογρ.). Στην περιοχή της Beth She'an, όπου κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρξε σημαντικό σαμαριτικό κέντρο, βρέθηκαν κι άλλες συναγωγές των Σαμαριτών παλαιότερα: η Bet Leontis και μία συναγωγή στη Tel Iztabba.
Για να διαβάσετε το σχετικό δημοσίευμα, πατήστε εδώ.

Βιβλιοκρισίες στο BMCR / BMCR reviews

Στην ιστοσελίδα του Bryn Mawr Classical Review έχουν αναρτηθεί μερικές ενδιαφέρουσες, για όσους ασχολούνται με τα βιβλικά κείμενα και την εποχή τους, βιβλιοκρισίες. Πατώντας στον τίτλο του κάθε βιβλίου θα βρεθείτε στη σχετική βιβλιοκρισία:

Bernard Green, Christianity in Ancient Rome: The First Three Centuries. London/New York: T & T Clark, 2010
Reviewed by Dennis E. Trout

François Bovon, L’évangile selon saint Luc (19,28 - 24,53). Commentaires du Nouveau Testament IIId. Genève: 2009
Reviewed by Matthew S. Rindge

Daniel Boyarin, Socrates and the Fat Rabbis. Chicago/London: 2009
Reviewed by Oona Eisenstadt

Albrecht Gerber, Deissmann the Philologist. Beihefte zur Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde der älteren Kirche Bd. 171. Berlin/New York: 2010
Reviewed by Jane Heath

Το νέο τεύχος του JSOT / The current issue of JSOT

Στο τρέχον τεύχος του Journal for the Study of the Old Testament 35:1 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

Mark A. Awabdy, "Babel, Suspense, and the Introduction to the Terah-Abram Narrative", 3-29
Πολλοί ερμηνευτές της Γένεσης θεωρούν το Γεν 1, 27- 12, 9 ως την βάση της αφήγησης για τον Αβραάμ (Γεν 11, 27 - 25, 11) και ως την ανοιχτή απάντηση στην πρωταρχική ιστορία (Γεν 1-11). Υιοθετώντας μία αφηγηματική κριτική προσέγγιση, η οποία αντιλαμβάνεται τα διαχρονικά ζητήματα, στο άρθρο προτείνεται ότι τα 11, 27 - 12, 9 λειτουργούν ως μία απάντηση στην προηγούμενη ιστορία του Πύργου της Βαβέλ (11, 1-9). Η σκηνή με τον Πύργο της Βαβέλ αφήνει τους αναγνώστες με σημαντικά κενά στη γνώση τους σχετικά με την τύχη της σχέσης Θεού και ανθρώπου. Αυτή η ένταση που δημιουργείται από τέτοια κενά γνώσης αρχικά διαλύεται με την είσοδο στην αφήγηση για τον Άβραμ (11, 27 -12, 9). Στο άρθρο προσφέρεται πρώτον μία σειρά από λογικά επιχειρήματα για την ανάγνωση του Γεν 11, 27 -12, 9 υπό το φως του 11, 1-9 και στη συνέχεια εξετάζεται κατά πόσο η ένταση και η μερική άρση της εκφράζονται μέσα από τη λεκτική επανάληψη της λέξης "φήμη", τις αναλογίες στην πλοκή και τις αντιθέσεις που συνδέονται με τη μετανάστευση και την εγκατάσταση και μία παραλλαγή επάνω στο θέμα της ικανότητας.

Stuart Lasine, "Everything Belongs to Me: Holiness, Danger, and Divine Kingship in the Post-Genesis World", 31-62
Η βιβλική αντίληψη για την αγιότητα συνεχίζει να είναι αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των ειδικών από πολλές απόψεις. Αυτές συμπεριλαμβάνουν τη βασική σημασία του ‭ש ד ק‬ ‬, τη σχέση μεταξύ αγιότητας και κινδύνου και την ηθικότητα ή μη-ηθικότητα του αγίου. Ο συγγραφέας του άρθρου παρέχει μία νέα εξέταση αυτών των ζητημάτων. Επιπλέον στο άρθρο εκτιμάται η σημασία του ότι η ρίζα ‭ש ד ק‬ απουσιάζει σχεδόν εντελώς από το βιβλίο της Γένεσης. Ενώ κάποιες πλευρές της αγιότητας προαναγγέλλονται στη Γένεση και συνδέονται με διάφορους χαρακτήρες του βιβλίου, ο θανάσιμος κίνδυνος που συνδέεται με το άγιο εισάγεται στο βιβλικό κόσμο μόνο στο βιβλίο της Εξόδου, όπου συνδέεται άμεσα με το ρόλο του Γιαχβέ ως του απόλυτου κυρίου του Ισραήλ. Ο συγγραφέας συζητά αυτήν την αλλαγή και στη συνέχεια εξετάζονται δύο ιδιαίτερα γεγονότα, τα οποία καθιστούν σαφείς τις διαφορές, ένα το οποίο λαμβάνει χώρα πριν την πρώτη αναφορά στο ιερό έδαφος στο Έξ 3 και ένα το οποίο λαμβάνει χώρα αμέσως μετά. Σε κάθε περίπτωση ο Θεός επιτίθεται στο πρόσωπο, στο οποίο εμφανίζεται. Στην πρώτη περίπτωση ο πατριάρχης Ιακώβ με επιτυχία εξασφαλίζει από τον Θεό μία ευλογία. Στη δεύτερη περίπτωση ο Γιαχβέ προσπαθεί να σκοτώσει τον Μωυσή ή έναν από τους γιους του. Ο συγγραφέας καταλήγει εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους οι ειδικοί προσπάθησαν να εξηγήσουν τις θεολογικές διαφορές μεταξύ του βιβλίου της Γένεσης και των μεταγενέστερων βιβλίων. Τέτοιες εξηγήσεις λαμβάνουν υπόψη του τα νέα χαρακτηριστικά που εμφανίζει ο Γιαχβέ μετά τη Γένεση συμπεριλαμβανομένης και της σχέσης μεταξύ της θανάσιμης οργής του και της ανάγκης του να περιφρουρήσει τα προνόμιά του ως ο άγιος και ζηλιάρης βασιλιάς, στον οποίο ανήκουν τα πάντα κάτω από τον ουρανό.

Adam J. Howell, "The Firstborn Son of Moses as the ‘Relative of Blood’ in Exodus 4.24-26", 63-76
Η αινιγματική φύση του Έξ 4, 24-26 αφήνει τους αναγνώστες σε απορία σχετικά με το πού γεννήθηκε αυτό το κείμενο και επίσης για το πώς θα πρέπει αυτό να κατανοηθεί. Πολλές από τις δυσκολίες της περικοπής περιστρέφονται γύρω από τα αντωνυμικά επιθέματα στην απλή εβραϊκή γραμματική. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ένα λογικό προηγούμενο αυτών των ασαφών αντωνυμικών επιθεμάτων είναι ο Geshom, ο πρωτότοκος γιος του Μωυσή. Ο Gershom, επειδή είναι απερίτμητος, θεωρείται κατά την επιστροφή μαζί με την οικογένειά του από την Αίγυπτο ως απερίτμητος και θα έχει την ίδια τύχη όπως τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων στη δέκατη πληγή. Γι' αυτό η Zipporah περιτέμνει το γιο της και αναφωνεί ότι ‭ם י מ ד ן ת ח‬, ένας συγγενής του Γιαχβέ εξαιτίας του αίματος της περιτομής. Ο Gershom τώρα θεωρείται μέλος του εβραϊκού λαού εξαιτίας του ορατού αιματηρού σημείου της περιτομής του και απολαμβάνει την προστασία του Γιαχβέ. Για να καταλήξει κανείς σε αυτό το συμπέρασμα θα πρέπει να διακρίνει τη μετάφραση της λέξης ‭ן ת ח‬ από τη συναφειακή σημασία της φράσης Τότε μόνο αυτή η παράξενη περικοπή έχει νόημα. ‭ם י מ ד ן ת ח‬.

Edward Bridge, "Polite Israel and Impolite Edom: Israel’s Request to Travel through Edom in Numbers 20.14-21", 77-88
Στο Αρ 20, 14-21 ο Ισραήλ ζητά την άδεια για να περάσει μέσα από τον Εδώμ, το αίτημά του όμως δε γίνεται δεκτό. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία που προστίθεναι στο αίτημα του Ισραήλ (π.χ. το ιστορικό προοίμιο, οι όροι που ο ίδιος ο Ισραήλ επιβάλλει στον εαυτό του για να γίνει δεκτό το αίτημά του από τον Εδώμ). Χρησιμοποιώντας τη θεωρία της ευγένειας ο συγγραφέας του άρθρου υποστηρίζει ότι αυτά τα στοιχεία είναι στρατηγικές της ευγένειας και καταδεκνύουν επίσης ότι ο Ισραήλ έχει μία στρατηγική αυξανόμενης ευγένειας έναντι του Εδώμ. Αντίθετα ο Εδώμ είναι αγενής, κάτι που αφήνει να εννοηθεί ότι επιθυμεί να είναι ανώτερος του Ισραήλ. Αυτό συνάδει με τον τρόπο που παρουσιάζει η Βίβλος τον Εδώμ, ως τον "κακό αδελφό" του Ισραήλ. Η ικανότητα της θεωρίας της ευγένειας να ανασύρει στην επιφάνεια λεπτές κινήσεις στο πλαίσιο της επικοινωνίας καταδεικνύει ότι είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που βοηθά στην ερμηνεία βιβλικών κειμένων.

Abigail Pelham, "Job as Comedy, Revisited", 89-112
Παίρνοντας αφορμή από τη θέση του William Whedbee (1977) ότι το βιβλίο του Ιώβ είναι μία κωμωδία, η συγγραφέας ερμηνεύει με αυτόν τον τρόπο το βιβλίο του Ιώβ, αντιπαραθέτοντας τον τρόπο που η τραγωδία παρουσιάζει την ανθρωπότητα ως ευγενή προς τον τρόπο που παρουσιάζει η κωμωδία τους ανθρώπους ως ανόητους. Όταν ο Elihu, ο οποίος είναι σαφώς ανόητος, μπαίνει στην ιστορία, η ανοησία του αντικατοπτρίζεται στον Ιώβ και στους φίλους του και μετατρέπει την τραγωδία της ιστορίας του Ιώβ σε κωμωδία. Κι ο Θεός εμφανίζεται να υιοθετεί τη γλώσσα του Elihu ακόμη κι όταν προσπαθεί να διαφοροποιηθεί από εκείνον. Η συγγραφέας καταλήγει με δύο κωμικές αναγνώσεις των λόγων του Θεού και προσφέρει μία πιθανή εξήγηση γιατί ο συγγραφέας αποφάσισε να γράψει με αυτόν τον τρόπο.

Michael Jay Chan, "Cyrus, Yhwh’s Bird of Prey (Isa. 46.11): Echoes of an Ancient Near Eastern Metaphor", 113-127
Στο Ησ 46, 11 ο Κύρος περιγράφεται ως ένα "αρπακτικό πουλί" (‭ט ע‬), ένας χαρακτηρισμός που θέτει ένα δύσκολο μεταφραστικό κι ερμηνευτικό πρόβλημα. Γενικά προτάθηκαν δύο λύσεις: α) κάποιοι που δεν ικανοποιούνται από τον φαινομενικά παράξενο παραλληλισμό μεταξύ του "αρπακτικού πουλιού" και (‭ט ע‬) και του "ανθρώπου με σκοπικότητα" (‭ו ת צ ע ש א‬), πρότειναν διάφορες υποθετικές διορθώσεις, (β) κάποιοι άλλοι διατηρούν το μασωριτικό και παραθέτουν την περιγραφή του Ξενοφώντα για το χρυσό αετό που χρησιμοποιήθηκε ως έμβλημα του Κύρου ή αποδέχονται τη μεταφορά ως μία εικόνα της ταχύτητας και της αγριότητας. Σπάνια ωστόσο λαμβάνεται υπόψη ο ρόλος που διαδραμάτισαν τα αρπακτικά πουλιά στις παραστάσεις της βασιλικής προπαγάνδας στην αρχαία Εγγύς Ανατολή και Αίγυπτο. Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι η εικόνα του Κύρου ως "αρπακτικού πουλιού" (‭ט ע‬) δεν είναι παράξενη ούτε θα πρέπει να διορθωθεί. Ούτε είναι απαραίτητο να ανατρέξει κανείς στη γνωστή αναφορά του Ξενοφώντος για να βρει μια εξήγηση. Μάλλον η εικόνα προκύπτει από την οικειότητα του συγγραφέα με τοσυνηθισμένο συμβολισμό των βασιλέων και των στρατιωτικών τους δραστηριοτήτων με τα αρπακτικά πουλιά.

H επιγραφή του Tel Dan / The Tel Dan inscription

Στην ιστοσελίδα The Bible and Interpretation έχει αναρτηθεί το άρθρο τoυ Hallvard Hagielia, καθ. του Ansgar College και Theological Seminary (Νορβηγία) σχετικά με την περίφημη επιγραφή του Tel Dan.
Για να διαβάσετε το σχετικό κείμενο, πατήστε εδώ.

Ένα νέο βιβλίο για το Ρωμ 9-11 / A new book on Rm 9-11

Κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Mohr Siebeck ένα νέο βιβλίο με θέμα τα Ρωμ 9-11:

Florian Wilk and J. Ross Wagner (εκδ.)[with the assistance of Frank Schleritt], Between Gospel and Election. Explorations in the Interpretation of Romans 9-11, (WUNT I 257), Mohr Siebeck, Tübingen 2010
ISBN: 978-3-16-150533-1
138 ευρώ

Περιεχόμενα βιβλίου

• Berndt Schaller, "Die Rolle des Paulus im Verhältnis zwischen Christen und Juden", 1-36
  
• Nicholas T. Wright, "Romans 9-11 and the 'new perspective'", 37-54
  
• Klaus Haacker, "Das Thema von Römer 9-11 als Problem der Auslegungsgeschichte",
  55-72
• Mark Reasoner, "Romans 9-11 moves from margin to center, from rejection to salvation : four grids for recent English-language exegesis", 73-89
• John M. Barclay, "Unnerving grace : approaching Romans 9-11 from 'The wisdom of Solomon'", 91-109
• Annette Steudel, "Die Texte aus Qumran als Horizont für Römer 9-11 : Israel-Theologie, Geschichtsbetrachtung, Schriftauslegung", 111-120
• Dieter Sänger, "'Er wird die Gottlosigkeit von Jakob entfernen' (Röm 11,26) : Kontinuität und Wandel in den Israelaussagen des Apostels Paulus", 121-146
• Susan Eastman, "Israel and divine mercy in Galatians and Romans", 147-170
• William S. Campbell, "The addressees of Paul's Letter to the Romans : assemblies of God in house churches and synagogues?", 171-195
• Christoph W. Stenschke, "Römer 9-11 als Teil des Römerbriefs", 197-225
• Florian Wilk, "Rahmen und Aufbau von Römer 9-11", 227-253
• Beverly R. Gaventa, "On the calling-into-being of Israel ", 255-269
• Frank Schleritt, "Das Gesetz der Gerechtigkeit : zur Auslegung von Römer 9,30-33", 271-297
• Friedrich Avemarie, "Israels rätselhafter Ungehorsam : Römer 10 als Anatomie eines von Gott provozierten Unglaubens", 299-320
• Enno E. Popkes, "'Und David spricht ...' : zur Rezeption von Ps LXX 68,23 f. im Kontext von Röm 11,1-10", 321-337
• Mark D. Nanos, "'Broken branches' : a Pauline metaphor gone awry? (Romans 11:11-24)", 339-376
• Reinhard Feldmeier, "Vater und Töpfer? : zur Identität Gottes im Römerbrief", 377-390
• A.K.Grieb, "Paul's theological preoccupation in Romans 9-11", 391-400
• Wolfgang Reinbold, "Zur Bedeutung des Begriffes 'Israel' in Römer 9-11", 401-416
• J.R. Wagner, "'Not from the Jews only, but also from the gentiles' : mercy to the nations in Romans 9-11", 417-431
• Karl W. Niebuhr, "'Nicht alle aus Israel sind Israel' (Röm 9,6b) : Römer 9-11 als Zeugnis paulinischer Anthropologie", 433-462
• Notger Slenczka, "Römer 9-11 und die Frage nach der Identität Israels", 463-477
• Katherine: Sonderegger, "The doctrine of election in Romans 9-11", 479-482
• Martin Rothgangel, "Christliche Identität ohne antijüdische Kontrastfolie : zur Bildungsrelevanz von Römer 9-11", 483-496
• Richard K. Soulen, "'They are Israelites' : the priority of the present tense for Jewish-Christian relations", 497-504
• Wolfgang Kraus, "Die Bedeutung von Römer 9-11 im christlich-jüdischen Gespräch", 505-523
  
  
  
  

Το τρέχον τεύχος του JSNT / The current issue of JSNT

Στο τρέχον τεύχος του Journal for the Study of the New Testament 33:1 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

David G. Horrell, "A New Perspective on Paul? Rereading Paul in a Time of Ecological Crisis", 3-30
Oι σύγχρονες συνάφειες, κρίσεις και ηθικές αξίες διαμορφώνουν την ερμηνεία του Παύλου, ακόμη και μέσα στο πλαίσιο της αυστηρής "ιστορικής" κριτικής και η νέα προοπτική του Παύλου καθιστά το καθιστά αυτό πολύ σαφές. Η σύγχρονη οικολογική κρίση παρέχει ένα νέο κι επιτακτικό πλαίσιο αυτής της ερμηνείας, το οποίο όμως πολύ σπάνια έχει καταγραφεί στον κατάλογο των πρόσφατων παύλειων μελετών. Έχοντας ως αφετηρία τα σαφώς οικολογικά κείμενα (Ρωμ 8, 19-23. Κολ 1, 15-20) αλλά επιμένοντας στην ανάγκη να κινηθούμε πέρα από αυτά, στην παρούσα μελέτη εξετάζεται η δυναμική μίας ευρύτερης οικολογικής αξιοποίησης του Παύλου κι υποστηρίζεται ότι ο Παύλος παρέχει τις πηγές για μία οικολογική θεολογία και ηθική στην καρδιά της οποία βρίσκεται το όραμα της μεταμόρφωσης ολόκληρης της δημιουργίας εν Χριστώ και η σχετική με αυτό επιταγή να ενσωματωθεί αυτή η μεταμόρφωση μέσα στην ανθρώπινη δράση, όπως αυτή διαμορφώνεται με το παράδειγμα της αυτοπροσφοράς του Χριστού.

Mark Finney, "Honour, Head-coverings and Headship: 1 Corinthians 11.2-16 in its Social Context", 31-58
Μία σημαντική αλλά απούσα διάσταση της επιστημονικής ενασχόλησης με το 1 Κορ 11, 2-16 είναι η αναφορά στην τιμή-αισχύνη και η κριτική της σημασία στους αρχαίους πολιτισμούς. Καθώς αυτό το τμήμα της επιστολής του Παύλου είναι γεμάτο από ορολογία σχετική με την τιμή και την αισχύνη, η ανάλυση του κειμένου μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα επιτρέψει μία γόνιμη διερεύνηση των λόγων που οδήγησαν τους Κορίνθιους στην αλλαγή της ενδυμασίας τους (για τους σκοπούς του άρθρου, το κάλυμμα της κεφαλής) με έναν τρόπο που φαίνεται να είναι αντίθετος σε αυτό που θεωρείται ο παύλειος κανόνας. Το επιχείρημα που παρέχεται εδώ προβάλλονται κι ότι οι άνδρες Κορίνθιοι υψηλής κοινωνικής θέσης υιοθετούν είδη καλύμματος της κεφαλής για να διατηρήσουν τη διάκριση της κοινωνικής τους θέσης. Την ίδια στιγμή ο Παύλος επιμένει στο γυναικείο κάλυμμα της κεφαλής για να διαφυλάξει την τιμή της κοινότητας στην περίπτωση της πιθανής παρουσίας μη πιστών στη λατρευτική σύναξη της κοινότητας.

Ben Cooper, "Adaptive Eschatological Inference from the Gospel of Matthew", 58-80
Oι βασικές γραμμές της εσχατολογίας του Ματθαίου είναι σχετικά αδιαμφισβήτητες και περιλαμβάνουν την φαινομενική διάσταση μεταξύ αυτού που ονομάστηκε "πραγματοποιηθείσα" εσχατολογία και "μελλοντική" εσχατολογία. Ωστόσο υπάρχει λιγότερη συμφωνία όσον αφορά στο πώς αυτή τη διάσταση μπορεί να απαλυνθεί, ενώ ο ίδιος ο Ματθαίος φαίνεται να μην ενοχλείται από αυτήν. Στο άρθρο γίνεται η προσπάθεια να εξηγηθεί αυτό το εκπληκτικό γεγονός και παρέχεται μία νέα προσέγγιση που σκοπό έχει να συνδυάσει τις δύο προοπτικές της εσχατολογίας. Οι εσχατολογικής φύσης πληροφορίες στο ευαγγέλιο αναλύονται μέσα από τη διαδικασία της "προσαρμοζόμενης έμμεσης αναφοράς" ώστε να κτίσουν προοδευτικά το "εννοούμενο χρονικό πλαίσιο". Ο συγγραφέας καταλήγει ότι το χρονικό πλαίσιο που εννοείται στο ευαγγέλιο είναι μία σχετικά απλή τριπλή διαίρεση της ιστορίας, στην οποία, μετά την περίοδο πριν τον ερχομό του Ιησού, το κεντρικό μοτίβο της δοκιμασίας και της δικαίωσης, όπως αυτά βιώθηκαν από τον Ιησού στη ζωή, στο θάνατο και την ανάστασή του εγκαινιάζουν μία εποχή κατά την οποία βιώνεται ένα δευτερογενές μοτίβο δοκιμασίας και δικαίωσης από τους οπαδούς του.

J.R. Daniel Kirk, "Why Does the Deliverer Come έκ Σιών (Romans 11.26)?", 81-99
Mία ικανοποιητική ερμηνεία του Ρωμ 11, 25-27 πρέπει να είναι σε θέση να εξηγήσει τέσσερα σχετικά μεταξύ τους προβλήματα: (α) τη χρήση από τον Παύλου του καὶ οὕτως για να συνδέσει τους στ. 25 και 26, (β) τη φράση πᾶς Ἰσραὴλ στο στ. 26, (γ) πώς ο Παύλος χρησιμοποιεί το Ησ 59, 20 για να υποστηρίξει το επιχείρημά του και (δ) γιατί η παράθεση από τον Παύλο του Ησ 59, 20 λέει ότι ο σωτήρας έρχεται ἐκ (αντί του ἔνεκεν) Σιών. Ξεκινώντας με την αλλαγή στο Ησ 59, 20 ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο Παύλος εσκεμμένα αλλάζει το σχέδιο σωτηρίας - ιστορίας του Ησαΐα για να το εναρμονίσει με τα παλαιότερα επιχειρήματά του στα κεφ. 10-11, όπως με το ότι η δόξα των εθνικών φέρνει τον Ισραήλ μέσα στο χωρο της σωτηρίας κι όχι αντίθετα. Ο Παύλος παραθέτει και παρεμβαίνει στο Ησ 59, 20 για να υποστηρίξει τη θέση του για μία μέσα στο χρόνο διαμεσολάβηση μέσω της συγκέντρωση των εθνικών προς χάριν της σωτηρίας του Ισραήλ, κατά έναν ανάλογο τρόπο, όπως στην περίπτωση των επιχειρημάτων της ζήλειας που απαντούν νωρίτερα στο Ρωμ 11.

Daniel Johansson, "Kyrios in the Gospel of Mark", 101-124
Aντίθετα προς τη συνηθισμένη άποψη ότι ο τίτλος "κύριος" διαδραματίζει ένα σχετικά ασήμαντο ρόλο στο ευαγγέλιο του Μάρκου στο άρθρο υποστηρίζεται ότι ο Μάρκος χρησιμοποιεί τον όρο "κύριος" για να παρουσιάσει σημαντικές πτυχές της ταυτότητας του Ιησού. Το πρώτο παράδειγμα του όρου "κύριος", ο οποίος αναφέρεται τόσο στον Θεό όσο και στον Ιησού (Μκ 1, 3), θεωρείται κλειδί στη χριστολογική κατανόηση του όρου κύριος από τον Μάρκο. Η δυσκολία στο να καθορισθεί το αν ο όρος "κύριος" αναφέρεται στο Θεό ή στον Ιησού σε πολλά από τα επόμενα κείμενα θα πρέπει να κατανοηθεί σε σχέση προς αυτό το κείμενο. Ο Μάρκος χρησιμοποιεί τον όρο κύριος με αμφίσημο τρόπο για να συνδέσει τόσο τον Θεό όσο και τον Ιησού με αυτόν τον τίτλο. Ενώ ο ευαγγελιστής υποστηρίζει ότι υπάρχει μόνο ένας κύριος, υποστηρίζει ταυτόχρονα ότι ο Ιησού μοιράζεται την ιδιότητα του κυρίου με τον Θεό του Ισραήλ.

Εξάρτηση του Λουκά από τον Ιωάννη; / Lukan dependence on John?

Στην ιστοσελίδα The Bible and Interpretation έχει αναρτηθεί ένα κείμενο του καθηγ. της Κ.Δ. Paul Anderson, στο οποίο υποστηρίζει ότι δεν είναι ο Ιωάννης εκείνος που εξαρτάται από τον Λουκά αλλά αντίστροφα. Ιδιαίτερα στο δεύτερο μέρος του κειμένου του παρουσιάζει τα επιμέρους σημεία επαφής του κατά Ιωάννην και του διπλού έργου του Λουκά (Λκ-Πρξ). Για να διαβάσετε το σχετικό κείμενο πατήστε εδώ.

[Α.Τ. Το θέμα της εξάρτησης του Ιω από τον Λκ με απασχόλησε στην τελευταία μου εισήγηση στο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών στις Σέρρες. Η εκδοχή ο Λκ να εξαρτάται από το Ιω σε μια αρχαιότερη μορφή του, που προτείνει ο Anderson, δεν είναι καινούργια, αλλά υποστηρίχθηκε ήδη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα από τον Julius Schniewind κ.ά. και κυρίως από τον F. Lamar Cribbs. Καταρχάς θα πρέπει να γίνουν δύο παρατηρήσεις κατά τη γνώμη μου σημαντικές. Η πρώτη αφορά στο δυσεπίλυτο του προβλήματος, αφού ουσιαστικά κινούμαστε στις "γκρίζες ζώνες" της προφορικότητας παραδόσεων στο μακρινό παρελθόν. Η προφορική μετάδοση των παραδόσεων για τα έργα και λόγια του Ιησού έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το πρόβλημα ωστόσο είναι κατά πόσο μπορούμε βέβαιοι για τη μορφή που αυτή η μετάδοση είχε. Η θέση του Anderson αποτελεί, πιστεύω, ένα καλό παράδειγμα για τα παραπάνω. Όλα τα επιχειρήματα που επικαλείται θα μπορούσαν να αντιστραφούν: ο Ιωάννης είναι εκείνος που αντλεί από το Λκ ή σε μία περισσότερο βολική εκδοχή και οι δύο αντλούν από ένα κοινό υλικό παράδοσης μάλλον προφορικό. Από την άλλη η ερμηνεία του Anderson δεν μπορεί να εξηγήσει εκείνες τις περιπτώσεις που ο Λουκάς παραλείπει στοιχεία της διήγησης του Μάρκου, τα οποία ωστόσο απαντούν και στον Ιωάννη. Η αλήθεια είναι ότι καμιά ερμηνεία δε μπορεί να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα κι επομένως είμαστε αναγκασμένοι να επιλέξουμε εκείνη που κατά τη γνώμη μας είναι η περισσότερο πιθανή. Προσωπικά πιστεύω ότι η σχέση των δύο ευαγγελίων ή του Ιω με τα συνοπτικά γενικότερα είναι περισσότερο σύνθετη και δεν μπορεί να περιοριστεί σε μονοεπίπεδες κι απλές γραμμικές σχέσεις μεταξύ γραπτού κειμένου και προφορικής παράδοσης ή προφορικής παράδοσης και προφορικής παράδοσης αλλά είναι πολυεπίπεδη και πολύπλοκη. Οι πολλές ομοιότητες μεταξύ Ιω και Λκ δεν είναι αναγκαίο να οδηγούν στο συμπέρασμα της ύπαρξης μίας πρωτο-ιωάννειας παράδοσης, την οποία γνώριζε ο συγγραφέας του Λκ. Θα μπορούσε κάλλιστα να υποστηριχθεί ότι ο Ιω γνώριζε το Λκ ή είχε μία κοινή πηγή μαζί του. Είμαι της άποψης ότι ο Ιω γνώριζε το κείμενο του Λκ το οποίο προϋποθέτει σε πολλές περιπτώσεις (βλ. την περίπτωση της Μάρθας και της Μαρίας ή το περιστατικό της θαυμαστής αλιείας). Οι πολλές λεκτικές κυρίως ομοιότητες μάλλον παραπέμπουν επίσης στο φαινόμενο της λεγόμενης "δευτερογενούς προφορικότητας" μίας περαιτέρω προφορικής ανάπτυξης και προφορικής μετάδοσης καταγεγραμμένων στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο λογίων και περιστατικών από τη ζωή του Ιησού, τα οποία βρίσκουν την επόμενη καταγραφή τους στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Αυτή η εκδοχή θα μπορούσε να εξηγήσει τα πολλά από τη μία λεκτικά και φραστικά παράλληλα μεταξύ περικοπών των δύο ευαγγελίων και από την άλλη τη σχετικά ελεύθερη μετακίνησή τους σε διαφορετικές συνάφειες ή ακόμη και τις αρκετές λεκτικές αποκλίσεις σε παράλληλα μεταξύ των δύο ευαγγελίων χωρία. Νομίζω ότι η σύγκλιση μεταξύ των δύο ευαγγελίων δεν περιορίζεται μόνο σε φράσεις και λέξεις που μπορεί να εξυπηρετούσαν μνημονικές τεχνικές της προφορικής παράδοσης, αλλά είναι μεγαλύτερη και πλουσιότερη.]

Το νέο τεύχος του DSD / The current issue of DSD

Στο τρέχον τεύχος του περιοδικού Dead Sea Discoveries 17:3 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

Carol A. Newsom, "Pairing Research Questions and Theories of Genre: A Case Study of the Hodayot", 270-288

Κανένα μοντέλο φιλολογικού είδους μόνο του δεν μπορεί να εξηγήσει όλα τα είδη των ερωτημάτων της έρευνας. Σε αυτό το άρθρο περιγράφονται έξι διαφορετικές προσεγγίσεις του ζητήματος "φιλολογικό είδος". Στη συνέχεια εξετάζεται με ποιο τρόπο η καθεμιά από αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διερευνηθεί το ζήτημα της Qumran Hodayot.

Benjamin G. Wright III, "Joining the Club: A Suggestion about Genre in Early Jewish Texts", 289-314

Οι βιβλικές σπουδές εργάζονται παραδοσιακά ταξινομώντας ή ορίζοντας το φιλολογικό είδος. Οι σύγχρονες ωστόσο μελέτες σχετικά με το ζήτημα του φιλολογικού είδους, ωστόσο, έχουν επισημάνει τα μειονεκτήματα του συστήματος ταξινόμησης. Μεταξύ των διαφορετικών θεωριών σχετικά με το φιλολογικό είδος, η θεωρία του πρωτοτύπου, η οποία προκύπτει από τις εξελίξεις στην επιστήμη της γνώσης, παρέχει τη δυνατότητα να σκεφτεί κανείς διαφορετικά σχετικά με το φιλολογικό είδος ως μέσο ταξινόμησης και σχετικά με τις ερωτήσεις, που μπορούν να τεθούν σχετικά με το ζήτημα του φιλολογικού είδους. Αντί να παραθέτει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά, η θεωρία του πρωτοτύπου επικεντρώνεται στον τρόπο που οι άνθρωποι κατηγοριοποιούν μέσω της χρήση των πρωτοτυπικών υποδειγμάτων, τα οποία αντικατοπτρίζουν ένα ιδανικό γνωστικό μοντέλο μίας κατηγορίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αυτής της προσέγγισης τα φιλολογικά είδη έχουν αλληλοκαθοριζόμενα όρια, τα οποία μπορούν να διευρυνθούν για να συμπεριλάβουν περιθωριακά ή μη τυπικά παραδείγματα. Στο παρόν άρθρο ασχολείται με τις κατηγορίες της αποκαλυπτικής και της σοφίας ως παραδειγμάτων του πώς η θεωρία του πρωτοτύπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει ένα φιλολογικό είδος, να παρέχει ένα περισσότερο αποτελεσματικό τρόπο για να εξηγήσει αυτές που θεωρούνται συνήθως προβληματικές περιπτώσεις και για να συζητήσει τις σχέσεις μεταξύ των κειμένων.

Matthew Goff, "Qumran Wisdom Literature and the Problem of Genre", 315-335

Τα κείμενα της Νεκράς Θαλάσσης περιλαμβάνουν αρκετά κείμενα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως σοφιολογικά κείμενα. Τα κείμενα ωστόσο, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονται ως τέτοια, περιέχουν μια σειρά από διαφορετικές οπτικές και θέματα κι αυτό καθιστά προβληματική την αναζήτηση ενός κοινού συστατικού, το οποίο να καθιστά εύκολη την ταυτοποίησή τους ως σοφιολογική γραμματεία. Υπάρχουν αρχαίοι συγγραφείς που συνέγραψαν κείμενα με οδηγίες και τα οποία στηρίζονται σε παλαιότερες διδακτικές παραδόσεις, οι οποίες εκπροσωπούνται στο βιβλίο των Παροιμιών. Τέτοια κείμενα μπορούν να χαρακτηρισθούν ως σοφία. Όμως οι συγγραφείς τους δεν αντιλαμβάνονταν τη σοφία ως ένα συγκεκριμένο ή ιδιαίτερο φιλολογικό είδος και τα κριτήρια, τα οποία χρησιμοποιούμε για να ταυτοποιήσουμε τα σοφιολογικά κείμενα είναι υποκειμενικά και κάπως χαλαρά.

Robert Williamson Jr., "Pesher: A Cognitive Model of the Genre", 336-360

Τα παλαιότερα μοντέλα του φιλολογικού είδους των pesharim παρουσιάζουν την τάση είτε να υποτάσσουν το pesher στο είδος του Midrash, από τη μία, είτε να αμφιβάλλουν για τη συνοχή του ως φιλολογικoύ είδους εξαιτίας της απουσίας κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ όλων των σχετικών κειμένων, από την άλλη. Η γνωστική θεωρία του φιλολογικού ειδους παρέχει ένα τρόπο για να αμφισβητηθούν οι παλαιότερες αντιλήψεις του τρόπου που διαμορφώνονται οι κατηγορίες του φιλολογικού ειδους. Αντί για καθορισμένες ομάδες κειμένων, που ανήκουν σε ένα φιλολογικό είδος, η γνωστική θεωρία υποστηρίζει ότι τα φιλολογικά είδη είναι ακτινοειδείς κατηγορίες που εκτείνονται προς τα έξω από το "πρωτοτυπικό" κέντρο προς τα θολά όρια, με κείμενα, τα οποία να συμμετέχουν στο φιλολογικό είδος σε διαφορετικό βαθμό. Ένα γνωστικό μοντέλο του φιλολογικού είδους του Pesher παρέχει μία αρκετά ευέλικτη κατασκευή του φιλολογικού είδους ώστε να μπορεί να εξηγήσει τις παραλλαγές μεταξύ των συγγενών κειμένων, διαχωρίζει ωστόσο σαφώς το φιλολογικό είδος από τις άλλες μορφές της αρχαίας ιουδαϊκής γραμματείας μέσω της αντίληψης ενός εξιδανικευμένου γνωστικού μοντέλου (ICM) της πραγματικότητας, η οποία δίνει ζωή στο φιλολογικό είδος.

George J. Brooke, "Genre Theory, Rewritten Bible and Pesher", 361-386

Στο άρθρο εξετάζεται πώς το ευρύ φάσμα των κειμένων που ανάγονται στην εποχή του Δεύτερου Ναού και αντιπροσωπεύουν ή εξαρτώνται έμμεσα ή άμεσα από κάποια μορφή ιουδαϊκού κειμένου-αυθεντίας, μπορούν να περιγραφούν ή να κατηογοριοποιηθούν ικανοποιητικά. Στο κείμενο αντιμετωπίζονται τρεις ομάδες ζητημάτων. Η πρώτη αφορά στο πώς η "αυθεντία" των κειμένων ή κειμενικών παραδόσεων μέσα σε συγκεκριμένες ομάδες κειμένων θα έπρεπε να ορισθεί κατάλληλα και μάλιστα σε σχέση με τους ανάλογους ρόλους της μορφής, περιεχομένου και λειτουργίας μέσα σε τέτοιους ορισμούς. Η δεύτερη αφορά στο ρόλο, τον οποίο θα έπρεπε να διαδραματίσουν τέτοιες σκέψεις σχετικά με την ιεραρχία των φιλολογικών ειδών, η αστάθεια του είδους και τα εξελικτικά μοντέλα της φομή του φιλολογικού είδους στον τρόπο που μπορεί κανείς να διακρίνει μεταξύ των εξαρτώμενων, πρωτογενών και δευτερογενών κειμένων. Το τρίτο αφορά στο ποιοι χαρακτηρισμοί μπορούν να δοθούν σε ένα ευρύ φάσμα της γραμματείας, ένα εύρος λογοτεχνικών συνθέσεων, τα οποία σπάνια καθιστούν σαφές πώς κατανοούν τον εαυτό τους. Τα ερωτήματα που τίθενται εδώ σχετίζονται με έναν ανοικτού τύπου ορισμό της ομάδος κειμένων, τα οποία εξετάζονται εδώ, λαμβάνουν υπόψη τα προβλήματα που σχετίζονται με τα κριτήρια του ορισμού του φιλολογικού είδους και δημιουργούν κάποιο χώρο για την ανάγκη διαπολισμικών αναλογιών. Στην κατακλείδα τίθενται διαχρονικά και συγχρονικά ερωτήματα σχετικά με τις ανθολογίες των κειμένων-αυθεντίας και του τρόπου που αυτά ερμηνεύονται.

Loren T. Stuckenbruck, "The Epistle of Enoch: Genre and Authorial Presentation", 387-417

Στο μέτρο που ένα κείμενο σαφώς αυτοπροβάλλεται ως το αποτέλεσμα συγγγραφικής δραστηριότητας οι συζητήσεις για το φιλολογικό είδος δε μπορούν να αγνοήσουν τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει χώρα η επικοινωνία. Έχοντας ως αφετηρία την επιστολή του Ενώχ και την Αποκάλυψη των Εβδομάδων στο 1 Ενώχ ο συγγραφέας του παρόντος άρθρου προσπαθεί να καταδείξει ότι μία συζήτηση του τι το ίδιο το κείμενο δηλώνει για την φύση του οδηγεί σε ένα τρόπο κατανόησης σε σύγκριση με άλλα κείμενα, τα οποία κάνουν το ίδιο είτε είναι σοφιολογικά είτε αποκαλυπτικά.

John J. Collins, "Epilogue: Genre Analysis and the Dead Sea Scrolls", 418-430

Ένα άρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος στο τρέχον τεύχος του ThZ / An article of biblical interest in the current issue of ThZ

Στο τρέχον τεύχος του Theologisch Zeitschrift 66:3 (2010) δημοσιεύεται μεταξύ άλλων και το εξής άρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος:

Jan Schäfer, "Zur Funktion der Dionysosmysterien in der Apostelgeschichte : eine intertextuelle Betrachtung der Berufungs- und Befreiungserzählungen in der Apostelgeschichte und der Bakchen des Euripides", 199-222

Σε αυτό το άρθρο εξετάζονται οι διακειμενικές σχέσεις μεταξύ της τραγωδίας του Ευριπίδη Βάκχαι, στην οποία παρουσιάζονται οι διονυσιακές τελετές και η τριπλές αφηγήσεις απελευθέρωσης και κλήσης στο βιβλίο των Πράξεων (9,1–19. 22,1–21. 26,1–23. 5,17–23. 12,4–17. 16,23–40). Αυτή η σύνδεση πραγματοποιείται με τη βοήθεια των πορισμάτων της Θρησκειοϊστορικής Σχολής, η οποία υποθέτει μία λογοτεχνική εξάρτηση μεταξύ των δύο καθώς επίσης την ιδέα εξάρτηση από την παράδοση την οποία προβάλλουν κυρίως οι υποστηρικτές της διαλεκτικής θεολογίας. Η σαφής διακειμενική σχέση μεταξύ των Πράξεων και της τραγωδίας , η οποία ήταν γνωστή σε όλον τον αρχαίο κόσμο, παρουσιάζει διάφορες μορφές ανάλογο με την κειμενική συνάφεια. Σύμφωνα με την αρχή της ανάπτυξης επάνω σε προϋπάρχον θέμα οι αναφορές στα μυστήρια του Διονύσου εξυπηρετούν το συγγραφέα των Πράξεων για να παρουσιάσει τη χριστιανική πίστη μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον το οποίο διαμορφώθηκε από τον ελληνιστικό πολιτισμό. Παρέχει στους αρχαίους αναγνώστες του τη δυνατότητα να συνδέσουν, να ακολουθήσουν και να ταυτιστούν με τη νέα πίστη στον Ιησού Χριστό.

Ένα άρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος στο ThQ / An article of biblical interest in the current issue of ThQ

Στο τρέχον τεύχος του Theologische Quartalschrift 190:3 (2010) δημοσιεύεται μεταξύ άλλων και το εξής άρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος:

Wilfried Eisele, "'Du bist der Christus' (Mt 16,16) : das Bekenntnis von Caesarea Philippi auf dem Hintergrund der lokalen Kulte", 216-237

12o Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών - Πορίσματα (νέα ανάρτηση) / 12th Conference of the Greek Society of Biblical Studies (results)

Ολοκληρώθηκαν χθες το μεσημέρι οι εργασίες του 12ου συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Βιβλικών Σπουδών, αφιερωμένου στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, στο οποίο συμμετείχαν ορθόδοξοι βιβλικοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό και διαβάστηκαν 28 εισηγήσεις.

12ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών

«Ο Θεολόγος και Ευαγγελιστής Ιωάννης: θέματα εισαγωγικά, φιλολογικά, ερμηνευτικά και θεολογικά του ευαγγελίου του»
Στο 12ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών αφιερωμένο στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις Σέρρες στο διάστημα 17 έως και 19 Σεπτεμβρίου 2010, υπό την πνευματική αιγίδα και υποστήριξη της Ι. Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης συμμετείχαν ορθόδοξοι βιβλικοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο πλαίσιο των εργασιών του συνεδρίου έγιναν 28 εισηγήσεις, στις οποίες οι ομιλητές πραγματεύθηκαν θέματα εισαγωγικά, ερμηνευτικά, ιστορικά και θεολογικά του ευαγγελίου αλλά και θέματα σχετικά με την κριτική και την ιστορία του κειμένου του κειμένου καθώς τέλος και της θέσης του ευαγγελίου μέσα στη λατρεία της εκκλησίας.

Θέματα εισαγωγικά
Ο ομότιμος καθηγητής της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Ιωάννης Καραβιδόπουλος, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Από τον ιστορικό Ιησού στον Ιησού Χριστό του κατά Ιωάννην ευαγγελίου» επεσήμανε την υποβάθμιση του τετάρτου ευαγγελίου ως πηγής για τον ιστορικό Ιησού μέσα στο πλαίσιο της παλαιότερης έρευνας στη Δύση και με παραδείγματα υπογράμμισε την αξία του τετάρτου ευαγγελίου ως πηγής σημαντικών ιστορικών πληροφοριών για τον Ιησού. Ο ομιλητής επίσης σημείωσε ότι στον ορθόδοξο βιβλικό χώρο μελέτες σχετικά με τον ιστορικό Ιησού σπανίζουν κι εξήγησε τους λόγους, υποστήριξε ωστόσο ταυτόχρονα ότι τέτοιες μελέτες μπορούν να συμβάλουν σημαντικά σε ζητήματα χριστολογίας, διότι αναδεικνύουν τη συνέχεια και την άρρηκτη σχέση Ιησού της Ιστορίας και Ιησού Χριστού της Εκκλησίας, η οποία βιώνεται μέσα στην λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο καθηγητής της Κ.Δ. και Πρόεδρος του Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, Κων/νος Νικολακόπουλος, ασχολήθηκε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η μαρτυρία του Παπία Ιεραπόλεως περί του "πρεσβυτέρου Ιωάννη" και το τέταρτο ευαγγέλιο» με το ακανθώδες και ανοικτό μέχρι σήμερα στην έρευνα ζήτημα της μαρτυρίας του Παπία Ιεραπόλεως για την ύπαρξη δύο προσώπων με το όνομα Ιωάννης, του πρεσβυτέρου και του αποστόλου και αξιοποιώντας εσωτερικές και εξωτερικές μαρτυρίες του κειμένου υποστήριξε τη διάκριση των δύο προσώπων που φέρουν την ονομασία «Ιωάννης» καθώς και τη χρονική μεταξύ τους απόσταση.

Μία εισαγωγή στη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου πρόσφερε με την εισήγησή του, που έφερε τον τίτλο «Η Θεολογία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου στο πλαίσιο της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης», ο λέκτορας του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Χαράλαμπος Ατματζίδης. Μετά από μία σύντομη παρουσίαση της σχέσης μεταξύ Θεολογίας της Κ.Δ. και της θεολογίας του κατά Ιωάννην ευαγγελίου, ο ομιλητής ανέπτυξε τις βασικές αρχές που συνιστούν μία θεολογία της Κ.Δ. Στη συνέχεια περιέγραψε τα βασικά χαρακτηριστικά του Κατά Ιωάννην ευαγγελίου. Τέλος υπογράμμισε την προωθημένη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα και κυρίως μέσα από το «χριστολογικό» τίτλο «Θεός».

Το θέμα της σχέσης του κατά Ιωάννην ευαγγελίου με το κατά Λουκάν ευαγγέλιο παρουσίασε στην εισήγησή της με τον τίτλο «Το κοινό υλικό του Λουκά και του Ιωάννη. Σύντομη συμβολή στο πρόβλημα των πηγών του τετάρτου ευαγγελίου» η λέκτορας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη. Μέσα από τη σύγκριση παραλλήλων κειμένων των δύο ευαγγελίων η ομιλήτρια υποστήριξε ότι η σχέση των δύο ευαγγελίων είναι πολυεπίπεδη και σύνθετη: ο τέταρτος ευαγγελιστής στηρίζεται σε πολλές περιπτώσεις στο γραπτό κείμενο του κατά Λουκάν ευαγγελίου, ενώ ταυτόχρονα πολλά παραδείγματα παράλληλων περικοπών παραπέμπουν στο φαινόμενο της «δευτερογενούς προφορικότητας».

Θέματα ιστορικά / αρχαιολογικά
Ο επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών, Δημήτριος Πασσάκος, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η κοινότητα του Ιωάννη και η στάση της προς τον κόσμο» αξιοποίησε την κοινωνιολογική διάκριση μεταξύ Εκκλησίας και σέκτας και με παραδείγματα μέσα από το κείμενο του τετάρτου ευαγγελίου υποστήριξε ότι οι ιωάννειες κοινότητες ανήκουν στην κατηγορία της σέκτας με τάσεις εσωστρέφειας αλλά ταυτόχρονα εκδηλώνουν ένα έντονο ενδιαφέρον για τη μαρτυρία προς τις έξω από την κοινότητα ομάδες, όπως είναι οι Ιουδαίοι, «κρυπτοχριστιανοί», μαθητές του Βαπτιστή, Σαμαρείτες, και πιστοί των κοινοτήτων του Θωμά αλλά και τα έθνη.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα που συμπληρώνουν και επιβεβαιώνουν διάφορες ιστορικές πληροφορίες του κατά Ιωάννην ευαγγελίου παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο και οι σχετικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις», η οποία συνοδεύτηκε από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ο λέκτορας της Κ.Δ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Μόσχος Γκουτζιούδης. Μέσα από την παρουσίασή του αναδείχθηκε επίσης η σημασία, την οποία μπορεί να έχει το τέταρτο ευαγγέλιο ως πηγή ιστορικών πληροφοριών για τη ζωή και την επίγεια δράση του Ιησού.

Θέματα φιλολογικά και κριτικής κειμένου
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ., Άννα Κόλτσιου, στην εισήγησή της, που έφερε τον τίτλο «Προβληματισμοί κριτικής κειμένου με αφορμή το Ιω 7, 53 -8, 11», παρουσίασε μία κριτική για τη γνησιότητα της σχετικής με τη μοιχαλίδα περικοπής του κατά Ιωάννην ευαγγελίου που εντοπίζεται στον Πρόλογο μίας λατινικής μετάφρασης του 12ου αι. των Ομιλιών του Ιωάννου Χρυσοστόμου στο κατά Ιωάννην. Η ομιλήτρια επεσήμανε το δικανικό χαρακτήρα των επιχειρημάτων που επικαλείται ο συγγραφέας αυτού του προλόγου και την στενή κατά γράμμα και κατά νόμον ερμηνεία του, η οποία ωστόσο δε λαμβάνει υπόψη τα ιστορικά δεδομένα της εποχής του Χριστού, αλλά περιορίζεται στο Ρωμαϊκό δίκαιο. Τόνισε τέλος τον υποκειμενικό χαρακτήρα της ερμηνευτικής κριτικής έναντι της ασφαλέστερης οδού της αυστηρής φιλολογικής κριτικής.

Ο δρ. της Θεολογίας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ., Ευάγγελος Δάκας, παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Ιω 5, 3β-4. Κριτικές επισημάνσεις» τα επιχειρήματα τα οποία επιστρατεύονται εναντίον της γνησιότητας του Ιω 5, 3β-4 από σύγχρονους ερευνητές και παρουσίασε κάποια στοιχεία, τα οποία κατά την εκτίμησή του υποστηρίζουν την αυθεντικότητα των σχετικών στίχων.

Θέματα ερμηνευτικά
Ο ομότιμος καθηγητής της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννης Γαλάνης, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Οι Έλληνες στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο» παρουσίασε τις αναφορές του τετάρτου ευαγγελίου σε Έλληνες, συζήτησε τις διάφορες ερμηνείες που δόθηκαν στον όρο από αρχαίους και σύγχρονους ερευνητές και υποστήριξε ότι η πιθανότερη εκδοχή είναι να πρόκειται για Έλληνες, με την εθνολογική και πολιτιστική σημασία, οι οποίοι ήταν εγκαταστημένοι στην περιοχή της Παλαιστίνης και οι οποίοι είτε ήταν προσήλυτοι είτε είχαν καλές σχέσεις με τον Ιουδαϊσμό.

Ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Στέργιος Σάκκος αναζήτησε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η Παναγία στο κατά Ιωάννην ευαγγελίου» τις μαρτυρίες του τετάρτου ευαγγελίου σχετικά με το πρόσωπο της Μητέρας του Κυρίου. Επεσήμανε τρεις μαρτυρίες θεολογικής σημασίας: στον πρόλογο του ευαγγελίου που αφορά στην πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης από την Παρθένο Μαρία, στην περιγραφή του θαύματος στην Κανά (Ιω 2, 1-10) που αναδεικνύει τη σχέση της Παναγίας με τον Υιό της και στη διήγηση της Σταύρωσης του Ιησού, όταν ο Ιησούς εμπιστεύεται τη μητέρα του στον αγαπημένο του μαθητή (Ιω 19, 26-27), η οποία σύμφωνα με τον ομιλητή αποδεικνύει ότι ο Ιησούς υπήρξε ο μοναδικός υιός της Μαρίας.

Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α., Σωτήριος Δεσπότης, στην εισήγησή του που έφερε τον τίτλο «Το γαμήλιο μοτίβο στην ενότητα των κεφαλαίων Ιω 2-4» αναζήτησε το παλαιοδιαθηκικό αυτό γαμήλιο μοτίβο στα Ιω 2-4 και υποστήριξε ότι αυτό είναι εκεί παρόν με όλον το παλαιοδιαθηκικό του συμβολισμό (δηλ. την άρρηκτη σύνδεσή του μέσα σ’ αυτήν με την Έξοδο από την Αίγυπτο αλλά και την παράδοση της Τορά και τη σύναψη της Διαθήκης) και ότι αυτό συνιστά ίσως το συνεκτικό ιστό της διήγησης αλλά και το φορέα συγκεκριμένων μηνυμάτων στον αναγνώστη.

Στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκύνηση του Πατρός (Ιω 4, 23.24)» ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. π. Ιωάννης Σκιαδαρέσης προσέγγισε ερμηνευτικά το λόγο του Ιησού προς τη Σαμαρείτιδα ότι ο Θεός πρέπει να προσκυνείται ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία (Ιω 4, 22.24). Ο ομιλητής διέκρινε τρεις τάσεις στην ερμηνεία της φράσης «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ»: η πρώτη την ταυτίζει με τις διανοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, η δεύτερη με τις ηθικές επιδόσεις του και η τρίτη με την άρνηση κάθε εξωτερικών στοιχείων (σχημάτων, συμβόλων, τυπικού κτλ.) Λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη συνάφεια όσο και όλο το ευαγγέλιο του Ιωάννη ο εισηγητής υποστήριξε ότι η φράση προβάλλει τον σαρκωμένο Λόγο του Θεού, τον Χριστό, ως τον μοναδικό τόπο λατρείας του Πατρός. Σε αυτόν συναντάται ο Θεός και ο άνθρωπος. Όταν ο Χριστός είναι ο τόπος λατρείας τότε και κάθε ανθρώπινη αναγκαιότητα δεν είναι περιττή.

Ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α., Κωνσταντίνος Μπελέζος, παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Γυναίκες στο Δ΄ ευαγγέλιο» αφενός τη «θηλυκή», όπως την ονόμασε, γλώσσα του τετάρτου ευαγγελίου και αφετέρου παραδείγματα του κειμένου, που αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο το τέταρτο ευαγγέλιο παρουσιάζει τη σχέση του Ιησού με τις γυναίκες. Λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη βιβλική έρευνα και τη γυναικεία ματιά και διαβάζοντας το τέταρτο ευαγγέλιο μέσα από την προοπτική του Ιησού ως του επαναρξάμενου εν αγάπη μέχρι θυσίας διαλόγου του Θεού με τους ανθρώπους ο τρόπος που παρουσιάζεται η σχέση του Ιησού με τις γυναίκες στο τέταρτο ευαγγέλιο αποκτά μία νέα δυναμική και αναδεικνύεται η αγάπη και ο σεβασμός του Ιησού προς το πρόσωπο της γυναίκας.

Η επίκουρη καθηγήτρια της Κ.Δ. του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ., Κυριακούλα Παπαδημητρίου, στην εισήγησή της με τον τίτλο «Σχέσεις αλήθειας στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Ο σημασιολογικός ιστός της λέξης» παρουσίασε μέσα από μία σημασιολογική ανάλυση και μία θεματική ερμηνεία του κειμένου το περιεχόμενο της λέξης «αλήθεια», όπως αυτό διαμορφώνεται μέσα από τη λειτουργία της λέξης στο κείμενο και των σχέσεών της με άλλες ιωάννειες έννοιες και παραστάσεις. Συμπέρανε ότι στην ιωάννεια χρήση του όρου αλήθεια δίνεται μία τριπλή νοηματοδότηση που πηγάζει από το τριπλό υπόβαθρο, ελληνιστικό, ιουδαϊκό και χριστιανικό, που έχει η λέξη στο κατά Ιωάννην: φανέρωση του απολύτου, πιστότητα του Θεού στις επαγγελίες του και εκπλήρωσή τους στο πρόσωπο του Υιού του Θεού.

Ο επίκουρος καθηγητής της Κ.Δ. του Ιωαννίδης της Θεολογικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., Θωμάς Ιωαννίδης, παρουσίασε στην εισήγησή του την ερμηνεία που δόθηκε στο γνωστό και δύσκολο χωρίο «Μη μου άπτου, ούπω γαρ αναβέβηκα προς τον Πατέρα μου (Ιω 20, 17) στην αρχαία εκκλησιαστική παράδοση σε συνδυασμό με την εμφάνιση του Ιησού στο Θωμά. Μέσα από την παρουσίαση συγκεκριμένων ερμηνευτικών προτάσεων των αρχαίων εκκλησιαστικών συγγραφέων ο ομιλητής υποστήριξε ότι η ιστορική αναφορά και η θεολογική σημασία που προσδίδουν αυτοί στα δύο περιστατικά αναδεικνύει ότι ο αναστάς Χριστός εμφανίζεται σε μία νέα μορφή και πραγματικότητα ύπαρξης χωρίς αναλογία στα φυσικά και ιστορικά γεγονότα. Τέλος η αντιφατική φαινομενικά στάση του Αναστάντος απέναντι στη Μαρία και στο Θωμά εξηγείται από τις διαφορετικές προθέσεις τους καθώς και με την πλήρωσή τους ή όχι με το άγιο Πνεύμα.

Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιβάνου αρχιμ. Jack (Ιάκωβος) Khalil είχε ως θέμα της εισήγησής του με τον ομώνυμο τίτλο την έννοια της αλήθειας στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο («Η έννοια της αλήθειας στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο»). Ο ομιλητής παρουσίασε τις διάφορες σημασιολογικές αποχρώσεις που αποκτά η έννοια αυτή στην αρχαία ελληνική και κυρίως στην βιβλική εβραϊκή γλώσσα και στη συνέχεια ανέλυσε τα σχετικά χωρία του τετάρτου ευαγγελίου, όπου αυτή απαντά. Παρατήρησε ότι στο κείμενο η λέξη απαντά με διαφορετικές αποχρώσεις, αν και επικρατεί η παλαιοδιαθηκική της σημασία, σημείωσε επίσης την ηθική της διάσταση, η οποία συχνά παραθεωρείται και κατέληξε ότι το ζήτημα της ακριβούς σημασίας στις επιμέρους συνάφειες του ευαγγελίου παραμένει ανοικτό.

Μία διακειμενική ανάγνωση του θαύματος του Ιω 6, 14 εξ. 34 και μία σύνδεση της θεολογίας της Π.Δ. με εκείνη του Ιωάννη πρότεινε η λέκτορας του Τμήματος Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. Αλεξάνδρα Παλάντζα στην εισήγησή της με τον τίτλο «Άρτον εξ ουρανού έδωκεν αυτοίς φαγείν. Το Έξ 16, 4-15 στην θεολογία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου». Ως παλαιοδιαθηκικό κείμενο αναφοράς η ομιλήτρια χρησιμοποίησε την περικοπή του χορτασμού του Ισραήλ με μάννα στην έρημο στο Έξ 16, 4-15 και τόνισε ότι μέσα από διακειμενικές αναφορές και συνδέσεις ο τέταρτος ευαγγελιστής παρουσιάζει τον Ιησού ως τον άρτο, στον οποίο συγκεντρώνονται όλοι οι συμβολισμοί του μάννα και του άρτου της Π.Δ. και τον οποίο προσφέρει στο λαό του ο Θεός Πατέρας.

Η σχέση Παλαιάς Διαθήκης και κατά Ιωάννην ευαγγελίου ήταν το θέμα επίσης της εισήγησης της λέκτορος του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ. Ευαγγελίας Δάφνη με τον τίτλο «Η λέξη σαρξ στον Ωσηέ (Ο') και τον Ιωάννη». Η ομιλήτρια συνέδεσε το Ιω 6, 55 με το χωρίο Ωσηέ 9, 12, όπως αυτό αποδίδεται στη μετάφραση των Ο΄ και με αφορμή αυτή τη γραφή συζήτησε τη σημασία των παλαιοδιαθηκικών ανθρωπομορφισμών και αναζήτησε την πιθανή σύνδεση των όρων σάρξ και σώμα με τον Θεό. Υποστήριξε ότι ο τέταρτος ευαγγελιστής παραλαμβάνει την φράση από τον Ωσηέ και σκοπό έχει να αποδείξει σε ποιον αναφέρονταν και σε ποιον κατατείνουν όλοι οι ανθρωπομορφισμοί της Π.Δ. Τέλος υπογράμμισε τη στενή σχέση Ωσηέ και Ιωάννη όσον αφορά στον τρόπο που παρουσιάζουν το περιεχόμενο της θείας αγάπης.

Η δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Ζωή Τερλιμπάκου έδωσε στην εισήγησή της «Η ιωάννεια διήγηση του χορτασμού του πλήθους με άρτους και ιχθείς. Κοινωνιολογική – ευχαριστιολογική προσέγγιση της διήγησης» με τη βοήθεια της κοινωνιολογικής προσέγγισης μία νέα ερμηνεία στο θαύμα του χορτασμού. Συνέδεσε την πράξη του Ιησού να μοιράσει τον άρτο, αφού πρώτα έκανε ευχαριστία, τόσο με το Μυστικό Δείπνο όσο και με τα ευχαριστιακά δώρα και την ευχαριστιακή πραγματικότητα των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων και υπογράμμισε ταυτόχρονα την εσχατολογική διάσταση του γεγονότος ως αναφοράς και πρόγευσης της χαράς του εσχατολογικού δείπνου στη Βασιλεία του Θεού.

Ο δρ. του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. και υποψήφιος υφηγητής του Παν/μίου της Βόννης, Αθανάσιος Δεσπότης, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Αναγέννηση στον Ιωάννη και τον Παύλο. Ένα καίριο σημείο τομής της θεολογίας των δύο ιερών συγγραφέων» παρουσίασε το περιεχόμενο που έχει η έννοια της αναγέννησης μέσα στα κείμενα της Κ.Δ. και ειδικότερα σε εκείνα του Παύλου και στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Μετά από τη σύγκριση των σχετικών χωρίων ο ομιλητής υποστήριξε ότι οι δύο συγγραφείς αντλούν το υλικό τους από μία εξελισσόμενη παράδοση κι ότι σημεία τομής τους, όσον αφορά στην έννοια της αναγέννησης, είναι η αναγέννηση ως μετάβαση από μία κυριότητα σε άλλη, η κοινή ορολογία «τέκνα / υιοί θεού» και «τέκνα / υιοί φωτός» και τέλος η έννοια της αναγέννησης ως μεταστροφής.

Ο δρ. του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. Ιωάννης Στεφούλης ασχολήθηκε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Σινδών ή οθόνια; Το εντάφιο ένδυμα του Ιησού στο κατά Ιωάννην και στη συνοπτική παράδοση» με τις διαφορετικές πληροφορίες τις οποίες δίνουν οι συνοπτικοί και ο Ιωάννης σχετικά με το ύφασμα που χρησιμοποιήθηκε κατά την ταφή του Ιησού. Ο ομιλητής παρουσίασε παραδείγματα της χρήσης του όρου «σινδών» στην αρχαία ελληνική γραμματεία αλλά και σε παπύρους, όπου η λέξη σινδών μπορεί να δηλώνει και τις μακριές λωρίδες υφάσματος, σχολίασε τα ρήματα που χρησιμοποιούν οι συνοπτικοί και ο Ιωάννης στην περιγραφή της ταφής, τα οποία σημαίνουν «τυλίγω» και κατέληξε ότι και στο κατά Μάρκον η λέξη «σινδών» πρέπει να δηλώνει τις ταινίες υφάσματος.
Στην εισήγησή του με τον τίτλο «Γνωρίσματα της εν Χριστώ αποκαλύψεως.

Ξαναδιαβάζοντας το Ιω 3, 31-26» ο δρ. Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. π. Κωνσταντίνος Παπαθανασίου, συζήτησε τα ερμηνευτικά ζητήματα της περικοπής Ιω 3, 31-36 και παρουσίασε τον τρόπο που το κείμενο θέτει το γεγονός της εν Χριστώ αποκάλυψης. Μέσα από την έμμεση αναφορά στη βαπτισματική αποκάλυψη στους συνοπτικούς ο συγγραφέας του τετάρτου ευαγγελίου υποστηρίζει τη μοναδικότητα, την υπεροχή και την τελειότητα της αποκάλυψης του Θεού που γίνεται διά του Υιού και συνδέεται με την Τριαδικότητα του Θεού και ταυτόχρονα τονίζει ότι το κύριο σημείο της νέας λυτρωτικής διαθήκης του Θεού για τους ανθρώπους αποτελεί η πίστη στον Υιό ως χορηγό της ζωής.

Η δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Άννα Τιρικανίδου, ασχολήθηκε στην εισήγησή της με τις παραστάσεις της γυμνότητας και της ενδυμασίας στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο («Από τη γυμνότητα στην ενδυμασία στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο»). Αφού παρουσίασε τη σημασία του ενδύματος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και στον Ιουδαϊσμό, η ομιλήτρια επικεντρώθηκε σε δύο ιωάννειες περικοπές, την εμφάνιση του αναστάντος Ιησού στη Γαλιλαία και τον εμπαιγμό του Ιησού από τους στρατιώτες του Πιλάτου. Κοινός παρανομαστής των δύο περιστατικών είναι το ένδυμα (ιμάτιο), στην πρώτη η απουσία του δηλώνει τη γυμνότητα του Πέτρου ενώ στη δεύτερη η παρουσία του υπογραμμίζει το βασιλικό αξίωμα του Ιησού.

Στην εισήγησή του, με τον τίτλο «Οι όροι φως και σκότος στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο», ο δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Ιωάννης Βελιτσιάνος παρουσίασε τις μαρτυρίες του κατά Ιωάννην ευαγγελίου σχετικά με τους δύο σημαντικούς όρους φως και σκότος με ενδοκειμενικές αλλά και διακειμενικές συνδέσεις (με τα παύλεια κείμενα) σκιαγράφησε βασικά θεολογικά στοιχεία του περιεχομένου των δύο όρων.

Θέματα θεολογικά
Ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Πέτρος Βασιλειάδης, ανάδειξε μέσα από την εισήγησή του το σοφιολογικό υπόβαθρο της θεολογίας του τετάρτου ευαγγελίου. Ο ομιλητής επεσήμανε τη σπουδαιότητα της Πηγής των Λογίων (Q) για τη μελέτη των πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων και ως βασικής πηγής όχι μόνο των συνοπτικών ευαγγελίων αλλά και του κατά Ιωάννην και παρουσίασε τις αναφορές στη Σοφία που διασώζονται στο κατά Ματθαίον και στο κατά Ιωάννην. Όσον αφορά στο τέταρτο ευαγγέλιο ο ομιλητής εντόπισε τα σοφιολογικά στοιχεία του ευαγγελίου στην ταύτιση του Ιησού με το Λόγο, στα «ἐγώ εἰμί» χωρία του ευαγγελίου, στις εμφατικές εκφράσεις «ἀμήν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν» και τέλος στις έμμεσες περί παρακλήτου-πνεύματος αναφορές. Ο ευαγγελιστής τονίζει την αγάπη ως συνέπεια της εμπειρίας της Βασιλείας του Θεού κι όχι ως προϋπόθεση εισόδου σε αυτήν κάτι που διαφοροποιεί τη δική του θεολογία από την εγκοσμιοκρατική σοφιολογία και την αποκαλυπτική γραμματεία του ελληνιστικού και ιουδαϊκού κόσμου.

Το άγιο Πνεύμα και η θέση του μέσα στη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου υπήρξε το θέμα της εισήγησης του καθηγητή και προέδρου του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ. Χ. Οικονόμου («Η πνευματολογία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου»). Ο ομιλητής υπογράμμισε ότι η περί αγίου Πνεύματος διδασκαλία του τετάρτου ευαγγελιστή μπορεί να κατανοηθεί μόνο σε άμεση σχέση προς την τριαδολογία, χριστολογία και εσχατολογία του ευαγγελίου καθώς επίσης και προς τη διπλή εσχατολογία του ευαγγελίου (πραγματοποιηθείσα και μελλοντική). Ανέλυσε επίσης τα χωρία εκείνα που κάνουν λόγο για την σχέση του Πνεύματος τόσο με τον Πατέρα όσο και με τον Υιό και τόνισε τον ουσιαστικό ρόλο του αγίου Πνεύματος στην ηθική αναγέννηση του ανθρώπου καθώς και τον αναμνηστικό του ρόλο ως Παρακλήτου.

Το δύσκολο ζήτημα της παρουσίας και του ρόλου του αγίου Πνεύματος στην ερμηνεία των λόγων και των έργων του Ιησού Χριστού πραγματεύθηκε ο καθηγητής του Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας του Παν/μίου του Βουκουρεστίου π. Constantin Coman στην εισήγησή του με τον τίτλο «Tὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον … ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν (Ιω 14, 26). Στοιχεία ερμηνευτικής στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο». Ο ομιλητής έθεσε το ζήτημα των τρόπων μέσα από τους οποίους το άγιο Πνεύμα υπομιμνήσκει στους πιστούς τα λόγια του Ιησού και ανέτρεξε στην πατερική φιλοκαλική παράδοση, όπου η υπόμνηση γίνεται μέσω της μέθεξης και της κοινωνίας με το άγιο Πνεύμα, ενώ ταυτόχρονα υπογράμμισε και το γεγονός ότι η ανάμνηση του Ιησού και των λόγων και έργων του αποτελεί βασικό στοιχείο της λειτουργικής ζωής.

Λειτουργικά
Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Παναγιώτης Σκαλτσής, παρουσίασε στην εισήγησή του «Τα εκ του κατά Ιωάννην ευαγγελίου αναγνώσματα στη θεία λατρεία» τη θέση που καταλαμβάνει το τέταρτο ευαγγέλιο στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Ο ομιλητής σχολίασε την παρουσία αναγνωσμάτων από το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο στις διάφορες λειτουργικές παραδόσεις της αρχαίας Εκκλησίας κι έδωσε απαντήσεις σε επιμέρους λειτουργικά ζητήματα. Τα 67 αναγνώσματα από το τέταρτο ευαγγέλιο που αναγιγνώσκονται, σε κινητές και ακίνητες εορτές, στη Λειτουργία και στα μυστήρια και κυρίως κατά την πασχάλια περίοδο επιλέγονται με κριτήριο την έμφαση που αυτές δίνουν σε κεντρικά σημεία της ιωάννειας θεολογίας και κυρίως στη σάρκωση του Λόγου του Θεού και τη φανέρωσή τους στους ανθρώπους και στην ανάσταση.

Οι εισηγήσεις και οι συζητήσεις που ακολούθησαν ανέδειξαν την ιστορική και κυρίως θεολογική σημασία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου, φώτισαν επιμέρους πτυχές του αλλά έθεσαν και προβληματισμούς και προκλήσεις για περαιτέρω μελέτη του τετάρτου ευαγγελίου.

(Φωτό: ο Πρόεδρος της Εταιρείας ομότ. καθ. της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. κ. Ι. Γαλάνης. Φωτογραφία: Μ. Γκουτζιούδης, λέκτορας Κ.Δ., Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ.)