Βασιλείδης: Το έργο και η διδασκαλία του (Γ΄ μέρος)

Χριστολογία και σωτηριολογία

Ο Ειρηναίος διασώζει τη διδασκαλία του Βασιλείδη για τη σωτηρία του ανθρώπου διά του Χριστού (Κατὰ αἰρέσεων 1.24.4): ο αγέννητος Πατέρας έστειλε τον πρωτότοκό του Νου (τον Χριστό) για να απελευθερώσει όσους πιστέψουν σε αυτόν από τη δύναμη εκείνων που δημιούργησαν τον κόσμο. Εκείνος εμφανίστηκε στον κόσμο ως άνθρωπος και έκανε θαύματα. Δεν υπέφερε ο ίδιος, αλλά ένα Σίμων Κυρηναίος αναγκάστηκε να κουβαλήσει το σταυρό για λογαριασμό του. Αυτός ο Σίμων μεταμορφώθηκε από τον Ιησού, έτσι ώστε οι άλλοι να νομίσουν ότι είναι ο Ιησούς και να τον σταυρώσουν στη θέση του. Ο Ιησούς πήρε τη μορφή του Σίμωνα και γελούσε εις βάρος τους. Διότι, εφόσον ήταν μία ασώματη δύναμη και ο Νους του αγέννητου Πατέρα, μπορούσε να πάρει όποια μορφή ήθελε. Στη συνέχεια αναλήφθηκε κοντά στον Πατέρα.

Ο Βασιλείδης μοιράζεται με τον Σατουρνίνο τη διδασκαλία του για την έλευση του Σωτήρα άνωθεν με σκοπό την απελευθέρωση των ανθρώπων από το κράτος των δημιουργών αγγέλων. Ο Σατουρνίνος υιοθετούσε μία δοκητική χριστολογία (Ειρηναίος, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.2: δοκήσει δὲ ἐπιπεφηνέναι ἄνθρωπον). Ο Β. στο απόσπασμα του Ειρηναίου φαίνεται να δίδασκε ότι ο Ιησούς μπορούσε να αλλάζει μορφές. Ο B. Pearson (σ. 21) υποστηρίζει ότι εδώ ίσως ο Ειρηναίος παρανόησε τη διδασκαλία του Β. και παραπέμπει σε ένα απόσπασμα από τη Δεύτερη Πραγματεία του Μεγάλου Σηθ (NHC VII, 2), το οποίο θεωρείται ότι περιέχει τη διδασκαλία του Β. και όπου λέγεται ότι ο ίδιος ο Ιησούς δεν υπέστη το σταυρικό θάνατο αλλά το φυσικό του σώμα, η δημιουργία δηλαδή των αρχόντων. Σύμφωνα με το ίδιο κείμενο όσοι πιστεύουν σε ένα σταυρωμένο σωτήρα, αυτοί υιοθετούν τη "διδασκαλία ενός νεκρού ανθρώπου (60,22. Βλ. επίσης Ειρηναίου, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.4).
Ο Β. πιθανόν λοιπόν να υποστήριζε ότι ο Νους-Χριστός κατέβηκε στον άνθρωπο Ιησού και αντικατέστησε την ανθρώπινη ψυχή του (ίσως αυτό κατά τον Β. να έγινε την ώρα του βαπτίσματος). Με το θάνατο του Ιησού ανέβηκε και πάλι στον Πατέρα.
Η σωτηρία για τον Β. αφορά μόνο στην ψυχή κι όχι στο φθαρτό σώμα (Ειρηναίου, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.5), μία διδασκαλία που συμφωνεί απόλυτα με την χριστολογία του. Η σωτηρία, η οποία σημαίνει απελευθέρωση από τη δύναμη των δημιουργών αρχόντων και άνοδο στον Πατέρα μετά το θάνατο, επιτυγχάνεται μέσω της γνώσης. Ο Β. δε φαίνεται ωστόσο να κάνει σαφή διάκριση μεταξύ πίστης και γνώσης (βλ. Κλήμεντος, Στρωματεῖς 5.165, όπου η πίστις ονομάζεται γνώση και υπόστασις και Ειρηναίου, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.4).
Επίσης κάνει λόγο για μια εσχατολογική σωτηρία όλων των εκλεκτών, την οποία ονομάζει "ἀποκατάστασις", έναν όρο που μάλλον προσέλαβε από την Κ.Δ.

Ηθική διδασκαλία - Διδασκαλία για τη Θεία Πρόνοια

Δε στηρίζει την ηθική του διδασκαλία στην Παλαιά Διαθήκη. Σε ένα απόσπασμα του Ειρηναίου (Κατὰ αἰρέσεων 1.24.5) αναφέρεται ότι δεχόταν την βρώση ειδωλοθύτων, κάτι που μπορεί να προκύπτει από την ανάγνωση που κάνει στο 1 Κορ 8 αλλά και από τη γενικότερη θέση του, κατ' επίδραση της στωικής φιλοσοφίας, ότι όλες οι συμβατικές αξίες είναι αδιάφορα.

Από τον Κλήμεντα (Στρωματεῖς 4.86.1) προκύπτει ότι ο Β. συνέδεε τη χριστιανική ηθική της αγάπης με τη θεία πρόνοια ("το θείο θέλημα"). Ο ενάρετος άνθρωπος "αγαπά" καθετί που ορίζει ο Θεός (ακόμη και τις κακουχίες) κι είναι απελευθερωμένος από την "επιθυμία" και το "μίσος". Εδώ έχουμε προσέγγιση της βιβλικής ηθικής με τη βοήθεια της στωικής φιλοσοφίας.
Ο Κλήμης διασώζει σε ένα εκτενές απόσπασμα τη διδασκαλία του Β. για την πρόνοια (Στρωματεῖς 4.81.1-83.1). Οι δίκαιοι υποφέρουν "ἡμαρτηκότες ἐν ἄλλοις λανθάνοντες πταίσμασιν" κι επειδή είναι χριστιανοί. Ένα παιδί υποφέρει επειδή έχει "τὸ ἁμαρτητικόν" (τη ροπή προς την αμαρτία). Την ίδια ροπή αποδίδει στον Ιησού, του οποίου την περίπτωση παραλληλίζει με εκείνη του παιδιού. Γι' αυτήν τη θέση δέχεται την αυστηρή κριτική του Κλήμεντος.
Επίσης ο Β. φαίνεται ότι δίδασκε κάποια μορφή μετενσάρκωσης. Ήταν ιδιαίτερα αυστηρός στο θέμα της αμαρτίας. Σύμφωνα με τον Κλήμεντα δίδασκε ότι μόνο οι αμαρτίες που διαπράχθηκαν ακούσια ή εν αγνοία μπορούν να συγχωρεθούν (Στρωματεῖς 4.153.4). Η θεία τιμωρία στη μορφή των παθημάτων είναι το αποτέλεσμα όλων των εκουσίων αμαρτιών ακόμη και μετά το βάπτισμα.
Επηρεασμένος από τη Στωική και πλατωνική φιλοσοφία τονίζει την αγαθότητα της θείας πρόνοιας και την παιδευτική αξία των ανθρώπινων παθημάτων.

Η διδασκαλία του Β. πρέπει να εξαπλώθηκε και πέραν της Αιγύπτου. Στην ίδια την Αίγυπτο παρέμεινε ζωντανή μέχρι τον 4ο αι., όπως πληροφορούμαστε από τον Επιφάνιο. Στη διάδοσή της σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο γιος και μαθητής του Β. Ισίδωρος στον οποίο αποδίδονται τρία συγγράμματα. Φαίνεται επίσης ότι η διδασκαλία του Β. ήταν γνωστή σε έναν άλλο σημαντικό γνωστικό αυτής της περιόδου, τον Βαλεντίνο, ο οποίος υιοθέτησε στοιχεία της στο δικό του θεολογικό σύστημα.
Τέλος από το ενδιαφέρον το οποίο μαρτυρείται στα σωζόμενα αποσπάσματά του για λειτουργικά ζητήματα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι τελούνταν διάφορες λειτουργικές πράξεις στη σχολή του. Από τον Κλήμεντα πληροφορούμαστε επίσης ότι οι οπαδοί του γιόρταζαν την εορτή των Επιφανείων στις 6 Ιανουαρίου (Στρωματεῖς 1.145.6).

Colloquium για την ελληνική και λατινική γλώσσα

Από το ιστολόγιο What's New in Papyrology πληροφορούμαστε τη διοργάνωση colloqiuum στο Φιλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών στο διάστημα 17 - 20 Σεπτεμβρίου 2009 με το θέμα:

"Variation and Change in Greek and Latin. Problems and Methods"

Πρόγραμμα συνεδρίου

Thursday 17 September

14.00-15.30 Registration (Finnish Institute, Zitrou 16)

Session 1, Chair: Martti Leiwo

16.00 Martti Leiwo Opening

16.15 Heikki Solin Title later


Friday 18 September

Session 1, Chair: Heikki Solin

9.30 Pierluigi Cuzzolin: "What is linguistic variation and what is linguistic difference in Greek and
Latin?"

10.15 Paolo Poccetti: "Reflexes of variations in Latin and Greek through neither Latin nor Greek
documentations"

Coffee Break 11.00-11.30

Session 2, Chair: Eleanor Dickey

11.30 Trevor Evans: "Aspects of Linguistic Diversity in the Zenon Archive"

12.15 Marja Vierros: "Egyptian transfer features in Greek. The case of bilingual notaries in Hellenistic Egypt"

13.00 Lunch

Session 3, Chair: Paolo Poccetti

15.00 Martti Leiwo: "What is variation and what is not? An analysis of Greek ostraca letters"

15.45 Giovanbattista Galdi: "The nominative plural ending in Latin inscriptions, with special regard to the first declension"

Coffee Break 16.30-17.00

Session 4, Chair: Rolando Ferri

17.00 Eleanor Dickey: "Latin influence on Greek"

17.45 David Langslow: "Typologies of translation techniques in Greek and Latin"


Saturday 19 September

Session 1, Chair: David Langslow

9.30 Gerd Haverling: "Literary Late Latin and the development of the spoken language"

10.15 Kalle Korhonen: "Greek in contact with Arabic in medieval Sicily. Onomastics and linguistic identity"

Coffee Break 11.00-11.30

Session 2, Chair: Pierluigi Cuzzolin

11.30 Rolando Ferri: "Saying no in Roman comedy: a case of pragmatic variation"

12.15 Peter Kruschwitz: "Nothing ever really changes: Rome's 'epigraphic revolution' from a linguistic perspective"

13.00 Lunch

Session 3, Chair: Gerd Haverling

15.00 Philomen Probert: "Attic in the non-Atticist Greek Grammatical Tradition"

15.45 Hilla Halla-aho: "What does ‘Latin’ mean, and related questions"

16.30 Final Discussion

Για να διαβάσετε αναλυτικά το πρόγραμμα και για περισσότερες πληροφορίες, πατήστε εδώ.

BMCR: The Fires of Vesuvius

Έχει αναρτηθεί στην ηλεκτρονική σελίδα του Bryn Mawr Classical Reviews η βιβλιοκρισία του νέου βιβλίου της Mary Beard για την πόλη της Πομπηίας. Για να τη διαβάσετε πατήστε με το ποντίκι στον τίτλο του βιβλίου στη συνέχεια:

Mary Beard, The Fires of Vesuvius: Pompeii Lost and Found. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press, 2008
ISBN 9780674029767
Reviewed by Carol C. Mattusch, George Mason University

Βιβλιοκρισίες στο RBL 25/06/2009

Στην ηλεκτρονική έκδοση του Review of Biblical Literature 26.06.2009 δημοσιεύονται οι εξής βιβλιοκρισίες:

Stephen C. Barton, ed., Idolatry: False Worship in the Bible, Early Judaism and Christianity
Reviewed by Markus Bockmuehl

Andrew Bernhard, Other Early Christian Gospels: A Critical Edition of the Surviving Greek Manuscripts
Reviewed by Stephen J. Patterson

Walter Brueggemann, A Pathway of Interpretation: The Old Testament for Pastors and Students
Reviewed by Danny Mathews

Warren Carter, The Roman Empire and the New Testament: An Essential Guide
Reviewed by Pieter J. J. Botha

J. Harold Ellens, Sex in the Bible: A New Consideration
Reviewed by William R. G. Loader

Jonathan Gan, The Metaphor of Shepherd in the Hebrew Bible: A Historical-Literary Reading
Reviewed by Claudia D. Bergmann

Jeffrey P. Greenman, Timothy Larsen, and Stephen R. Spencer, eds., The Sermon on the Mount through the Centuries: From the Early Church to John Paul II
Reviewed by Charles H. Talbert

Philip A. Noss, ed., A History of Bible Translation
Reviewed by Francis Dalrymple-Hamilton

Friedrich V. Reiterer; Renate Egger-Wenzel, ed., "Alle Weisheit stammt vom Herrn": Gesammelte Studien zu Ben Sira
Reviewed by Oda Wischmeyer

Markus Saur, Der Tyroszyklus des Ezechielbuches
Reviewed by Lena-Sofia Tiemeyer

Martin A. Shields, The End of Wisdom: A Reappraisal of the Historical and Canonical Function οf Ecclesiastes
Reviewed by Harold C. Washington

H. G. M. Williamson, A Critical and Exegetical Commentary on Isaiah 1-27: Volume 1: Commentary on Isaiah 1-5
Reviewed by Francis Landy

Ένα νέο βιβλίο για τη σχέση Βίβλου και συστηματικής θεολογίας

Κυκλοφορεί ένας νέος συλλογικός τόμος από τον εκδοτικό οίκο Baker Academy με θέμα τη σχέση της βιβλικής θεολογίας με τη δογματική:

M. Bockmuehl - A.J. Torrance (eds.), Scripture's doctrine and theology's Bible : how the New Testament shapes Christian dogmatics, Grand Rapids, Mi. : Baker Academic, 2008
ISBN: 978-0-8010-3601-9
20,99 ευρώ

Περιεχόμενα βιβλίου

• J.R. Wagner, "The Septuagint and the 'search for the Christian Bible'", 17-28
• Markus Bockmuehl, "Is there a New Testament doctrine of the Church?", 29-44
• R.W. Moberly, "Johannine christology and Jewish-Christian dialogue", 45-58
• Nicholas T. Wright, "Reading Paul, thinking Scripture", 59-71
• James C. Paget, "The religious authority of Albert Schweitzer's Jesus", 75-90
• Jan Muis, "Karl Barth and Friedrich Mildenberger on Scripture in doctrine", 91-103
• John B. Webster, "Rowan Williams on Scripture", 105-123
• Benedict T. Viviano, "The normativity of Scripture and tradition in recent Catholic theology", 125-140
• Alan Torrance, "Can the truth be learned? : redressing the "theologistic fallacy" in modern biblical scholarship", 143-163
• Oliver O'Donovan, "The moral authority of Scripture", 165-175
• Bernd Wannenwetsch, "The fourfold pattern of Christian moral reasoning according to the New Testament", 177-190
• Kevin J. Vanhoozer, "The apostolic discourse and its developments", 191-207

Ἀρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος στο νέο ThZ

Στο νέο τεύχος του Theologische Zeitschrift 65:2 (2009) δημοσιεύονται μεταξύ άλλων και τα εξής άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος:

Annette Schellenberg, "Humankind as the 'Image of God'. On the Priestly predication (Gen 1:26-27; 5:1; 9:6) and its relationship to the ancient Near Eastern understanding of images", 97-115

Έχοντας ως αφετηρία την παρατήρηση ότι στην αντίληψη της Αρχαίας Ανατολής η λειτουργία και η ουσία (ποιότητα) των λατρευτικών εικόνων και των βασιλέων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως "εικόνα" (ενός) θεού, δε μπορούν να διακριθούν μεταξύ τους, σε αυτήν τη μελέτη τίθεται εκ νέου το ζήτημα της σημασίας των ιερατικών δηλώσεων για το κατ' εικόνα. Μετά από συζήτηση της πρωτοϊστορίας, όπως αυτή παρουσιάζεται στον Ιερατικό Κώδικα - όπου ο άνθρωπος αποδεικνύεται ανίκανος κυρίαρχος (Γεν 6,9-13) και δεν αναγνωρίζεται πλέον σε αυτό το αξίωμά του από το Θεό (Γεν 9,1-7), εξακολουθεί όμως να είναι "εικόνα του Θεού" (Γεν 9,6) - εξάγονται από το συγγραφέα τα εξής συμπεράσματα: (1) οι δηλώσεις του Ιερατικού Κώδικα για το κατ' εικόναν δεν αφορούν στη λειτουργία του ανθρώπου ως κυρίου επί των ζώων, (2) ως "εικόνα Θεού" χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος στον Ρ όχι εξαιτίας της ουσίας του αλλά παρά αυτήν. (3) Το ενδιαφέρον εστιάζεται όχι στον άνθρωπο, που είναι κατ' εικόνα Θεού, αλλά στο Θεό, ο οποίος δημιούργησε / αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως εικόνα του. (4) Επειδή ο Θεός είναι ο ένας κι επομένως και ο δημιουργός όλων των ανθρώπων, ισχύουν οι δηλώσεις του ιερατικού κώδικα για τους "ανθρώπους" ουσιαστικά για όλους τους ανθρώπους, όπως το καθιστούν σαφές περαιτέρω ενδείξεις στον κείμενο του Ρ.

Andreas Schüle, "The Divine-Human Marriages (Genesis 6:1-4) and the Greek Framing of the Primeval History", 116-128
Ο συγγραφέας ερμηνεύει με τη βοήθεια της ελληνικής μυθολογίας το συχνά αντιμετωπιζόμενο ως ξένο σώμα επεισόδιο των λεγόμενων "γάμων των αγγέλων" στο Γεν 6,1-4. Με την αναφορά ενός φύλου των "ηρώων", το οποίο προκύπτει από την ένωση ανθρώπων και θεών, το Γεν 6,1-4 παραπέμπει στη μυθολογία των ηρώων, η οποία κατέχει κεντρική θέση στην ελληνική αρχαιότητα και την ενσωματώνει στην αρχαία ιστορία για τη δημιουργία και την αύξηση των ανθρώπων. Η κεντρική δήλωση είναι ότι στην πρώιμη φάση της ανθρωπότητας τα σύνορα μεταξύ της θεϊκής και της ανθρώπινης σφαίρας ήταν ακόμη ρευστά. Σε αυτό θέτει ένα τέλος ο Γιαχβέ, καθώς περιορίζει τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου σε 120 χρόνια.

Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή U. Luz

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Neukirchener Verlagsgesellschaft ο συλλογικός τόμος προς τιμήν του καθηγητή της Κ.Δ. Ulrich Luz με αφορμή τον εορτασμό των 70ών γενεθλίων του. Οι μελέτες του τόμου έχουν ως σημεία αναφοράς ζητήματα ερμηνευτικής και θεολογίας της Κ.Δ. και το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, τομείς της βιβλικής επιστήμης με τους οποίους ασχολείται ο καθ. Luz:

Peter Lampe/ Moisés Mayordomo (Hg.), Neutestamentliche Exegese im Dialog. Hermeneutik - Wirkungsgeschichte - Matthäusevangelium, 2008
ISBN: 978-3-7887-2283-8
39,99 ευρώ

Περιεχόμενα τόμου

• Walter Dietrich, "Krumm und gerade, holprig und eben. Wege zwischen dem Alten und dem Neuen Testament", 3-16
• Ulrich H.J. Körtner, "'Der Mensch, vom Weibe geboren' (Hiob 14,1). Versuch über die Geburtlichkeit der Person", 17-32
• Christian Link, "Modelle, biblische Texte zu verstehen", 33-44
• Moisés Mayordomo, "Gewalt in der Johannesoffenbarung als Problem ethischer Kritik", 45-70
• Migaku Sato, "Zen und Gnosis", 85-98
• Manabu Tsuji, "Die Intertextualität von 1 Tim 2,1-3 / Tit 3,1-2", 99-110
• Samuel Vollenweider, "Heilvolle Wende? Exegese im Zeichen der Kulturwissenschaften", 111-120
• Seeichi Yagi, "'Bashologie' im Neuen Testament und synoptische Evangelien", 121-132
• Petr Pokorný, "Reflexionen über die Rolle der Evangelien in den Anfängen der Kirche", 135-148
• James Dunn, "Matthew as Wirkungsgeschichte", 149-166
• Armand Puig i Tàrrech, 'Israël et l' église dans l' évangile de Matthieu", 167-182
• Heikki Räissänen, "Matthew in Bibliodrama", 183-196
• Christopher Rowland, "Marginalia in Matthew", 197-212
• Jens Schröter, "Exegese als Theologie. Beobachtungen zur Matthäusinterpretation des Origenes im Anschluss an hermeneutische Erwägungen von Ulrich Luz" , 213-236
• Gerd Theißen, "Gesetz und Golden Regel. Die Ethik des Matthäusevangeliums zwischen Regel- und Empathieorientierung", 237-254
• Matthias Konradt, "Die Taufe des Gottessohnes. Erwägungen zur Taufe Jesu im Matthäusevangelium (Mt 3,13-17)", 257-276
• Karl-Wilhelm Niebuhr, "Die Seligpreisungen in der Bergpredigt nach Matthäus und im Brief des Jakobus. Zugänge zum Menschenbild Jesu?", 275-296
• Takaaki Haragichi, "Die Rezeption der biblischen Seligpreisungen bei den Apostolischen Vätern", 297-306
• Kiyoshi Mineshige, "Wer sind 'die Armen im Geist'? Japanische Interpretationen von Mt 5,3", 307-318
• Urs von Arx, "Bemerkungen zu Mt 16,17-19 und zur Rede vom Petrusamt", 319-334
• Dale C. Allison Jr., "'After his Resurrection' (Matt 27,53) and the Descens ad inferos", 335-354
• Peter Lampe, "ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΟΝ. Α New Edition of Matthew 27:64b; 28:13 in Today's Pop Science and a Salty Breeze from the Dead Sea", 355-366

Ανεύρεση μαρμάρινης κεφαλής του Τίτου

Από το πρακτορείο ειδήσεων του msnbc πληροφορούμαστε την ανεύρεση μεταξύ άλλων αρχαιοτήτων μίας μαρμάρινης κεφαλής του αυτοκράτορα Τίτου στους αρχαίους Ποτεόλους (φωτ.). Ο Τίτος, γιος του αυτοκράτορα Βεσπασιανού και δεύτερος κατά σειρά αυτοκράτορας της δυναστείας των Φλαβίων συνδέεται με την εποχή της Κ.Δ. και ειδικότερα με την πρώτη Ιουδαϊκή Επανάσταση και τον ιστορικό της Ιώσηπο, αλλά και με ένα πρόσωπο που εμφανίζεται στην αφήγηση των Πράξεων, τη Βερενίκη, αδελφή του Ηρώδη Αγρίππα Β΄.
Η κεφαλή βρέθηκε σε αρχαίο αγωγό νερού μαζί με τμήματα από άλλα μαρμάρινα αγάλματα.
Για να διαβάσετε το σχετικό δημοσίευμα, πατήστε εδώ.

Ένα νέο άρθρο στο JHS

Στο τρέχον τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού Journal of Hebrew Scriptures 9 (2009) έχει αναρτηθεί ένα νέο άρθρο (πατώντας με το ποντίκι στον τίτλο θα βρεθείτε στο κείμενο του άρθρου):

Raymond F. Person Jr., ed. "In Conversation With Thomas Römer, The So-Called Deuteronomistic History:A Sociological, Historical And Literary Introduction (London: T. & T. Clark, 2005)"

Περίληψη
Αυτή η συζήτηση σχετικά με το βιβλίο του Thomas Römer, The So-Calles Deuteronomistic History: A Sociological, Historical and LIterary Introduction (London: T & T Clark, 2005) ξεκίνησε με μία ιδιαίτερη συνεδρίa για τη δευτερονομιστική ιστορία στην Society of Biblical Literature κατά την ετήσια συνάντηση της εταιρείας το Νοέμβριο 2008, στη Βοστόνη MA. H δημοσίευση περιλαμβάνει μία εισαγωγή από τον εκδότη και συμβολές από τους Richard Nelson, Steven McKenzie, Eckart Otto και Yairah Amit. H συζήτηση κλείνει με μία απάντηση του Thomas Römer.

Το νέο τεύχος του Novum Testamentum

Στο νέο τεύχος του Novum Testamentum 51:3 (2009) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

Chris Keith, "The Initial Location of the Pericope Adulterae in Fourfold Tradition", 209-231

Το άρθρο αποτελεί απάντηση στη θέση που διατυπώθηκε πρόσφατα από τον J. Rius-Camps ότι η Pericope Adulterae αρχικά συντάχθηκε από τον Μάρκο. Ο Rius-Camps παρέβλεψε με αυτήν την πρότασή του σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία του κειμένου και της πατερικής παράδοσης σχετικά με το πού οι αρχαίοι χριστιανοί αντιμετώπιζαν την ιστορία του Ιησού και της μοιχαλίδος. Αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι, ενώ η συγκεκριμένη περικοπή δεν υπήρχε από την αρχή στο ευαγγέλιο του Ιωάννη, η πρώτη της θέση μέσα στην παράδοση των τεσσάρων ευαγγελίων ήταν η παραδοσιακή της θέση, δηλαδή το Ιω 7,53-8,11.

Giovanni Battista Bazzana, "Early Christian Missionaries as Physicians. Healing and its Cultural Value in the Greco-Roman Context", 232-251

Το Q 10 παρουσιάζει κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία εξισώνουν τους απεσταλμένους του Ιησού με τους ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Επιπλέον, κάποια αρχαία χριστιανικά κείμενα ανέπτυξαν την ίδια εικόνα την οποία όμως συνόδευσαν και με μία σχετική κοινωνική κριτική. Aντίστροφα κατά τα χρόνια της αρχαίας αυτοκρατορίας η αίγλη και τα προνόμια των ιατρών, οι οποίοι είχαν καλούς δεσμούς με πάτρωνες, είχαν ενισχυθεί σημαντικά μέσω της αυτοκρατορικής νομοθεσίας. Η χριστιανική επιλογή να παρουσιασθούν οι ιεραπόστολοι ως ιατροί μπορεί να γίνει κατανοητή με την υιοθέτηση της ανθρωπολογικής κατηγορίας της "μιμήσεως". Αυτή συμπεριλάμβανε και την κριτική του συστήματος της πατρωνίας κι επομένως εξασφάλιζε ένα τμήμα της επιτυχίας της χριστιανικής ιεραποστολής σε κάποια τμήματα της αρχαίας κοινωνίας.

Peter W. Gosnell, "Law in Romans. Regulation and Instruction", 252-271

Στην προς Ρωμαίους ο Παύλος παρουσιάζεται ανακόλουθος, όταν παραθέτει από το Νόμο, ενώ ταυτόχρονα διακηρύσσει ότι όσοι πιστεύουν στο όνομα του Ιησού θα πρέπει να απαλλαγούν από αυτόν. Στο άρθρο αρχικά συγκρίνεται η χρήση του όρου "νόμος" από τον Παύλο σε σχέση με τις αναφορές του στη Γραφή. Ο συγγραφέας παρατηρεί την τάση του Παύλου να αναφέρεται στο "νόμο' ως γραπτές ρυθμίσεις, όχι ως Γραφή και στη συνέχεια συζητά προβληματικές περικοπές για να υποστηρίξει ότι ο Παύλος χρησιμοποιεί τον όρο "νόμος" με έναν αμφίσημο τρόπο προκειμένου να στηρίξει τα επιχειρήματά του. Αυτά στηρίζουν την αναφορά του στους νόμους στο 13,8-10. Ο Παύλος εμφανίζεται να υποστηρίζει την ανάγνωση της Τορά ως διδακτικής γραφής, ενώ ταυτόχρονα διακηρύσσει τη ρυθμιστική της δύναμη, η οποία βρίσκει τον τελικό της στόχο στο Χριστό.

Christiane Zimmermann, "Wiederentstehung und Erneuerung (Tit 3:5). Zu einem erhaltenswerten Aspekt der Soteriologie des Titusbriefs", 272-295

Η σωτηριολογική μεταφορά στο Τιτ 3,5 "διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως" φαίνεται να είναι συνδυασμός παύλειας και εθνικής γλώσσας. Ο παύλειος νεολογισμός "ἀνακαίνωσις" περιγράφει την ατομική σωτηρίαως μία παγκόσμια διαδικασία στο πλαίσιο μίας νέας δημιουργίας και φαίνεται πως στοχεύει στο να εξηγήσει τον προηγούμενο όρο "παλιγγενεσία". Ο συγγραφέας της προς Τίτον επιστολής χρησιμοποιεί τον όρο "παλιγγενεσία", ο οποίος είναι επιρρεασμένος από την πρόσληψη της στωικής ορολογίας από τον Φίλωνα, για να περιγράψει όψι μόνο τη σωτηρία των επιμέρους ατόμων αλλά και όλων των πιστών με μία οικουμενική έννοια. Καθώς ο στωικός όρος "παλιγγενεσία" χρησιμοποιείται για την κοσμική ανανέωση του κόσμου, αυτή η έννοια διατηρείται και στη χρήση του όρου στην προς Τίτον επιστολή. Κατά συνέπεια ο όρος "παλιγγενεσία" πρέπει να μεταφραστεί μάλλον με τον όρο "regeneration" παρά με τον όρο "rebirth".

Max Rogland, "μακροθυμειν in Ben Sira 35:19 and Luke 18:7. A Lexicographical Note", 296-301

Στο άρθρο εξετάζει η λεξικολογική σημασία του όρου "μακροθυμεῖν" στο Λκ 18,7 με σκοπό να διερευνηθεί εάν το ρήμα σημαίνει "δείχνω υπομονή ή υπομένω" ή "καθυστερώ ή επιβραδύνω". H πρώτη σημασία μαρτυρείται στις αρχαίες ελληνικές πηγές, ενώ οι μαρτυρίες για τη δεύτερη είναι λιγοστές και συνήθως στηρίζονται σε αναφορές στο Σειρ 35,19 [22], όπου η λέξη "μακροθυμεῖν" απαντά παράλληλα με τον όρο "βραδύνειν". Ο συγγραφέας σημειώνει τα όρια του παραλληλισμού ως λεξικογραφικού εργαλείου και στη συνέχεια εξετάζει το εβραϊκό κείμενο του Σειρ 35,19. Το ρήμα μακροθυμεῖν χρησιμοποιείται για να αποδώσει την hithpael του ρήματος ℘ℑℵ, ενός ρήματος που ποτέ δε δηλώνει την "αργότητα στην εκτέλεση μιας πράξης", αλλά μάλλον αναφέρεται στην αυτοσυγκράτηση και στην αυτοκυριαρχία. Απουσιάζουν επομένως οι λεξικολογικές μαρτυρίες που να βεβαιώνουν τη σημασία του "μακροθυμεῖν" ως "καθυστερώ, επιβραδύνω". Κάθε έννοια της χρονικής "καθυστέρησης" στο Λκ 18 ή στο Σειρ 35 θα πρέπει να αποδοθεί στην ευρύτερη λογοτεχνική συνάφεια κι όχι στο σημασιολογικό περιεχόμενο του ίδιου του ρήματος.

Ένα νέο βιβλίο για τους ύμνους στην Καινή Διαθήκη

Κυκλοφορεί στη σειρά Lectio divina (225) του εκδοτικού οίκου Cerf ο τόμος των πρακτικών του 22ου συνεδρίου της Association catholique française pour l'étude de la Bible, το οποίο έλαβε χώρα στο Στρασβούργο το 2007 και είχε ως θέμα τους ύμνους της Κ.Δ.:

Les hymnes du Nouveau Testament et leurs fonctions : XXII congrès de l'Association Catholique Française pour l'Étude de la Bible (Strasbourg, 2007),
Paris : Éditions du Cerf 2009
ISBN 978-2-204-08702-5
34 ευρώ

Περιεχόμενα βιβλίου

• Yves Lehmann, "La fonction des hymnes dans les littératures antiques", 19-37
• Claude Coulot, "Un hymne à la fin de la "Règle de la communauté": pourquoi?", 39-55
• Thomas P. Osborne, "'Récitez entre vous des psaumes, des hymnes et des cantiques inspirés' (Ep 5,19) : un état de la question sur L'étude des "hymnes" du Nouveau Testament", 57-80
• Daniel Gerber, "'Ton salut que tu as préparé' : les diverses fonctions du cantique de Syméon en Luc-Actes", 83-98
• Camille Focant, 'De l'art de digresser pour donner au sujet une profondeur radicale (1 Corinthiens 13)", 99-118
• Chantal Reynier, "Les extensions hymnologiques de l'épître aux Éphésiens", 119-136
• Élian Cuvillier, "Place et fonction de l'hymne aux Philippiens : approches historique, théologique et anthropologique", 137-157
• Michel Gourgues, "'Souviens-toi de Jésus Christ' (2 Tm 2,8.11-13) : de l'instruction aux baptisés à l'encouragement aux missionnaires", 159-178
• Jacques Schlosser, "Les éléments hymniques en 1 Pierre 1,3-2,10", 179-208
• Michèle Morgen, "Comment louer Dieu, "Celui qui siège sur le trône 'et l'Agneau'"? : étude sur la contextualisation et la fonction des passages hymniques dans l'ensemble du livre de l'Apocalypse", 209-237
• Jean N. Aletti, "Les passages néotestamentaires en prose rythmée : propositions sur leurs fonctions multiples", 239-263
• Thomas P. Osborne, "Les 'hymnes' du récit de l'enfance de l'évangile de Luc : première partie: cinq thèses sur la fonction des hymnes de Lc 1-2", 281-294
• Nathalie Siffer-Wiederhold, "Les 'hymnes'" du récit de l'enfance de l'évangile de Luc : seconde partie: les hymnes de Lc 1-2 et l'accomplissement du dessein salvifique de Dieu", 295-308
• Jean M. Sevrin, "Le poème du Logos comme prélude au récit du Fils", 309-323
• Andreas Dettwiler, "Démystification céleste : la fonction argumentative de l'hymne au Christ (Col 1,15-20) dans la lettre aux Colossiens", 325-340
• Françoise Laurent, "'Les paroles de ce cantique' : et le discours devint poème (Dt 31,1-32,47)", 343-358
• Raymond Kuntzmann, "Juges 5: l'insertion contextuelle d'un chant de victoire", 359-372
• Jan Joosten, "La Prière d'Azarias (Daniel LXX 3,26-45) : première partie: la question de la langue originale", 373-384
• 385-397:Eberhard Bons, "La Prière d'Azarias (Daniel LXX 3,26-45) : seconde partie: quelques observations concernant sa fonction contextuelle", 385-397
• Jean Duhaime, "Le 'nous' identitaire dans les "prières de la guerre" de Qumrân (1QM X-XIV)", 399-418
• Thierry Legrand, "Un hymne revisité par les targumistes : Targum Habaquq 3", 419-444
• Marcel Metzger, "Les pièces hymniques des 'Constitutions apostoliques'", 445-460
• Jean Duhaime, "La prière d'action de grâce comme récit identitaire", 463-485

Ανακάλυψη τάφου της εποχής του Χαλκού στη Βηθλεέμ

Από τα ιστολόγια του Antonio Lombatti και του Jim West πληροφορούμαστε για ένα δημοσίευμα στην ηλεκτρονική έκδοση της Hartford Courant σχετικά με την ανακάλυψη ενός τάφου της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην πόλη της Βηθλεέμ. Στον τάφο, που δεν είχε συληθεί, βρέθηκαν κεραμικά αγγεία, χάντρες και οστά δύο ανθρώπων. Σύμφωνα με το δημοσίευμα το εύρημα τοποθετείται μεταξύ του 1900 π.Χ. και του 2.200 π.Χ. και συνδέεται με την χαναανιτική εποχή. Καθώς σπάνια έρχονται στο φως ασύλητοι τάφοι αυτής της εποχής το εύρημα θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό.

Για να διαβάσετε ολόκληρο το δημοσίευμα, πατήστε εδώ.

Το νέο τεύχος του Jewish Studies Quarterly

Στο νέο τεύχος του Jewish Studies Quarterly 16:1 (2009), το οποίο έχει ως γενικό θέμα την έννοια της εκλογής και της ταυτότητας στον Ισραήλ και στο χριστιανισμό, δημοσιεύονται μεταξύ άλλων και τα εξής άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος:

• Joel Kaminsky, "A Light to the Nations: Was there Mission and or Conversion in the Hebrew Bible?", 6-22
• E.P. Sanders, "Covenantal Nomism Revisited", 23-55
• Jeffrey S. Siker, "Abraham, Paul, and the Politics of Christian Identity", 56-70
• Marc Hirshman, "Election and Rejection in the Midrash", 71-82
• John J. Collins, "The Idea of Election in 4 Ezra", 83-96
• Andrew S. Jacobs, "The Kindest Cut: Christ's Circumcision and the Signs of Early Christian Identity", 97-117

Το νέο τεύχος του Polish Journal of Biblical research

Στο νέο τεύχος του The Polish Journal of Biblical Research 8:1 (2009) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

• Zbigniew Zièba, "The poetic devices in Psalm 148", 5-15
• Zdzislaw J. Kapera, "The Roman administration of Cyprus in the time of Paul's visit : concerning Acts 13,4-12", 17-30
• Edward Lipinski, "Passage rites, God's wives, and sacred prostitution : review article", 31-40
• Zdzislaw J. Kapera, "On the 55th anniversary of the "International review of biblical, studies" : Internationale Zeitschriftenschau für Bibelwissenschaft und Grenzgebiete ; review article", 41-50
• Zdzislaw J. Kapera, "Two new Polish biblical serials : review article", 51-60
• Michal Marciak, "Jan Dušeks Promotionsarbeit an Geschichte Samarias zur Perserzeit", 61-68

Άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος στα δύο τελευταία τεύχη του Konfluenzen

Στα δύο τελευταία τεύχη της επετηρίδος της Ευαγγελικής Θεολογικής Σχολής των Hermannstadt/ Sibiu/ Nagyszeben δημοσιεύονται μεταξύ άλλων και τα εξής άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος:

6 (2006)

• Hans Klein, "Das theologische Konzept der Offenbarung des Johannes", 18-26
• Jörg Jeremias, "Besonderheiten der alttestamentlichen Prophetie", 63-74

7 (2007)

• Renate Klein, "Dina : von der Bedeutung einer ges(ch)ichtslosen biblischen Gestalt", 38-54
• Hans Klein, "Wort und Wunder im Neuen Testament und in der Kirche heute", 55-65
• Renate Klein, "Debora: Amme oder Stellvertreterin Rebekkas?", 70-78

Ένα νέο βιβλίο για τη σχέση εσχατολογίας και ηθικής στην Αγία Γραφή

Κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Desclée de Brouwer ένας τόμος πρακτικών συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το 2008, με θέμα την εσχατολογία και την ηθική μέσα στην Αγία Γραφή.

Olivier Artus (εκδ.), Eschatologie et morale, Paris : Desclée de Brouwer 2009
ISBN 978-2-220-06070-5
22 ευρώ

Περιεχόμενα τόμου

• Olivier Artus, "Introduction à la problématique de l'ouvrage", 7-18
• Jean F. Chiron, "Église et eschatologie", 21-44
• Alain Thomasset, "Morale et eschatologie: l'exemple du pacifisme et de la non-violence : histoire de l'interprétation de Mt 5,39: 'Et moi je vous dis de ne pas résister au méchant'", 45-79
• Olivier Artus, "L'eschatologie comme principe d'unification de l'Écriture?", 83-98
• Camille Focant, "Eschatologie et questionnement éthique dans l'évangile de Matthieu", 99-138
• Roselyne Dupont-Roc, "En quoi la perspective eschatologique chez Paul change-t-elle l'éthique?", 139-168
• Philippe Bordeyne, "La place de l'eschatologie en théologie morale : évolutions et perspectives", 171-202
• Vincent Leclercq, "Le royaume de Dieu comme horizon d'une éthique sociale", 201-220
• Joëlle Ferry, "Eschatologie et éthique en Isaïe 65-66", 223-244
• Jean M. Carrière, "Qohélet, une morale sans telos?", 245-260
• Élian Cuvillier, "Urgence eschatologique et comportement humain dans quelques paraboles de l'évangile de Luc", 261-280
• Guilhen Antier, "Y a-t-il une suspension eschatologique de l'éthique?", 281-296

Τιμητικός τόμος για τον καθ. R. E. Friedman

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Eisenbrauns ο τιμητικός τόμος για τον καθηγητή R.E. Friedman:

Shawna Dolansky (εκδ.), Sacred History, Sacred Literature.Essays on Ancient Israel, the Bible, and Religion in Honor of R. E. Friedman on His Sixtieth Birthday , 2008
ISBN: 978-1-57506-151-1

Περιγραφή του εκδοτικού οίκου

Ο Richard Friedman είναι γνωστός στο χώρο των βιβλικών σπουδών, όχι μόνο χάρη στη συμβολή του στη μελέτη της εβραϊκής Βίβλου, αλλά και διότι έγραψε με σαφή τρόπο για ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, εκτός του ακαδημαϊκού. Το γνωστότερο από αυτά τα έργα του είναι το Who Wrote the Bible? (1997). Επιπλέον η επιρροή του έχει περάσει τα όρια ενός μεγάλου αριθμού επιστημών, όπως της κριτικής των πηγών, της αρχαιολογίας, της ιστορίας Αρχαίας Μέσης Ανατολής καθώς και των θρησκειολογικών σπουδών. Οι μελέτες σε αυτόν τον τόμο αντικατοπτρίζουν αυτό το εύρος της δραστηριότητας του Richard Friedman. Αρκετοί ερευνητές σε αυτόν εξετάζουν ζητήματα που συνδέονται με την εβραϊκή Βίβλο: για παράδειγμα, ο Jacob Milgrom, εξετάζει τη σχέση μεταξύ του Ιεζεκιήλ και των Λευιτών και η Carol Meyers συζητά τα κείμενα της Διαθήκης στη συνάφεια της ιερατικής επίδρασης. Οι Ronald Hendel, Michael Homan, and Robert Wilson διερευνούν την ιστορία της κριτικής των πηγών παρέχοντας λεπτομερή ανάλυση, όσον αφορά στις πηγές, στα Γεν 1-11 και στο βιβλίο των Βασιλειών. Ο Jeffrey Geoghegan συζητά τις απαρχές της εορτής του Πάσχα σε μία ενδιαφέρουσα μελέτη στην ενότητα του βιβλίου με τον τίτλο "Israel and the Ancient Near East." Ανάμεσα στις σχετικές με την αρχαιολογία μελέτες είναι η προκλητική μελέτη του Baruch Halpern με τον τίτλο "Defense of Forgery." Τέλος, τέσσερις μελέτες πραγματεύονται το θέμα της θρησκείας και των θρησκειολογικών μελετών.

Περιεχόμενα βιβλίου

• William H. Propp, "Richard Elliott Friedman : an appreciation", IX-X
• Jacob Milgrom, "Ezekiel and the Levites", 3-12
• Carol L. Meyers, "Framing Aaron : incense altar and lamp oil in the tabernacle texts", 13-21
• W.R. Garr, "Necromancy and 1 Samuel 19:22", 23-31
• Herbert B. Huffmon, "A tale of the prophet and the courtier : a responsive reading of the Nathan texts", 33-42
• André Lemaire, "A forgotten cultic reform? : 2 Kings 3:2b", 43-49
• Bradley Root, "Scribal error and the transmission of 2 Kings 18-20 and Isaiah 36-39", 51-60
• A.D. Forbes, "Empirical taxonomy and the Hebrew Bible", 61-71
• Hugh G. Williamson, "Place-names as superlatives in classical Hebrew", 73-79
• David N. Freedman, "The real formal full personal name of the God of Israel", 81-89
• Ronald S. Hendel, "Leitwort style and literary structure in the J primeval narrative", 93-109
• Michael M. Homan, "How Moses gained and lost the reputation of being the Torah's author : higher criticism prior to Julius Wellhausen", 111-131
• Robert R. Wilson, "How was the Bible written? : reflections on sources and authors in the book of Kings", 133-143
• Jeffrey C. Geoghegan, "The "biblical" origins of Passover", 147-162
• Shalom M. Paul, "'Plowing with a heifer" in Judges 14:18 : tracing a sexual euphemism", 163-167
• Laura M. Zucconi, "Aramean skin care : a new perspective on Naaman's leprosy", 169-177
• John A. Emerton, "Abraham and Damascus in some Greek and Latin texts of the Hellenistic period", 179-193
• Risa L. Kohn - Rebecca Moore, "Rethinking sectarian Judaism : the centrality of the priesthood in the Second Temple period", 195-213
• Baruch Halpern, "In defense of forgery", 217-224
• William G. Dever, "Can archaeology serve as a tool in textual criticism of the Hebrew Bible?", 225-237
• Thomas E. Levy, "'You shall make for yourself no molten gods' : some thoughts on archaeology and Edomite ethnic identity", 239-255
• Beth A. Nakhai, "Female infanticide in Iron II Israel and Judah", 257-272
• Alan M Cooper, "Elements of popular piety in late medieval and early modern Jewish Psalms commentary", 275-291
• Stephen Cox, "The biblical icon", 293-313
• Steven Cassedy, "Walter Rauschenbusch, the Social Gospel movement, and how Julius Wellhausen unwittingly helped create American progressivism in the twentieth century", 315-323
• Randy L. Sturman, "'Starving' the patient : a Jewish perspective on Terry Schiavo and the feeding tube controversy", 325-330

Βρέθηκε η αρχαία Gilgal?

Στην ηλεκτρονική έκδοση της Haaretz αναρτήθηκε ένα δημοσίευμα σχετικά με την ανακάλυψη ενός υπόγειου λατομείου στην Κοιλάδα του Ιορδάνη Β. της Ιεριχούς. Την ανακάλυψη έκανε μία ομάδα αρχαιολόγων του Παν/μίου της Haiffa με επικεφαλής τον αρχαιολόγο καθ. Adam Zertal. Ειδικότερα πρόκειται για έναν χώρο, του οποίου την οροφή στηρίζουν 22 γιγάντιοι κίονες. Επάνω στους κίονες είναι χαραγμένοι 31 σταυροί, παράσταση ζωδιακού κύκλου κι ένα σύμβολο των ρωμαϊκών λεγεώνων. Οι κίονες έχουν επίσης κόγχες, όπου μάλλον τοποθετούνταν λυχνίες. To τεχνητό αυτό σπήλαιο, το μεγαλύτερο του είδους που βρέθηκε μέχρι σήεμρα στο Ισραήλ, βρίσκεται 10 μέτρα κάτω από τη γη κι έχει διαστάσεις 100 μ πλάτος - 40 μ. μήκος - 4 μ ύψος. Τα χαράγματα των κιόνων και κεραμικά που βρέθηκαν στο σπήλαιο χρονολογούνται από τις αρχές της χριστιανικής εποχής. Πριν 400-500 χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως λατομείο, αλλά φαίνεται ότι είχε και άλλες χρήσεις. Ο Zertal υποστηρίζει ότι το εύρημα συνδέεται με τα αρχαία Γάλγαλα (Gilgal), πόλη η οποία αναφέρεται στον περίφημο χάρτη της Madaba (φωτ.).

[Α.Τ.: ίσως είναι λίγο νωρίς να καταλήξει κανείς σε τέτοιες ταυτίσεις, αλλά το εύρημα οπωσδήποτε παραμένει ενδιαφέρον]

Επιστημονικό συμπόσιο για την αρχαία, ρωμαϊκή και πρώιμη χριστιανική Μακεδονία (2)

Πραγματοποιήθηκε χθες στο Μόναχο το επιστημονικό συμπόσιο με θέμα "Von der archaischen bis zur frühchristlichen Zeit in Makedonien". Το συμπόσιο διοργανώθηκε από κοινού από το Τμήμα Ορθοδόξου Θεολογίας του Μονάχου και το Σύνδεσμο Verein zur Förderung der Aufarbeitung der Hellenischen Geschichte e.V., Weilheim i. OB, σε συνεργασία με το Ελληνικό Γενικό Προξενείο Μονάχου και το Υπουργείο Εξωτερικών.

Η πρώτη ομιλήτρια, η έφορος της 30ής Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Αιανή Κοζάνης), Dr. Georgia Karamitrou-Mentesidou παρουσίασε τα νεότερα ευρήματα από τις ανασκαφές στο Νομό Κοζάνης και ειδικότερα στην Αιανή ("Aiani and Upper Macedonia. Archeological and Historical Research" - Αιανή και Άνω Μακεδονία. Αρχαιολογική και ιστορική έρευνα). Τα ευρήματα μπορεί βέβαια να μην έχουν άμεση σχέση με τη θεματολογία του ιστολογίου, συνδέονται όμως με τη γενικότερη ιστορία μίας περιοχής, η οποία παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον βιβλικό επιστήμονα. Γι' αυτό σύντομα θα παρουσιάσουμε τα κεντρικά σημεία της εισήγησης. Η συστηματική ανασκαφή της Αιανής άρχισε στα 1980. Αυτό που διαπιστώθηκε από την αρχή ήταν ότι η σημασία της Αιανής έγκειται στην πρωιμότητα και διαχρονικότητα των ευρημάτων της (από τα προϊστορικά έως τα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια). Η εκτίμηση της επιστημονικής κοινότητας είναι ότι οι αρχαιότητες της Αιανής αποτελούν τις σημαντικότερες μαρτυρίες της διαχρονίας του μακεδονικού ελληνισμού. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο της εισήγησης ήταν η παρουσίαση μυκηναϊκών ευρημάτων, τα οποία προσφέρουν ένα ισχυρό επιχείρημα για την απόρριψη της παλιάς θεωρίας περί κατακλυσμικής εισβολής των Δωριέων στα τέλη της 2ης χιλιετίας. Η άποψη μάλιστα για μόνιμη εγκατάσταση Μυκηναίων στην περιοχή τεκμηριώνεται ολοένα και περισσότερο. Μολονότι ένα μικρό μέρος μόνο της αρχαίας Αιανής έχει ανασκαφεί, έχουν έρθει στο φως δημόσια κτίρια με μνημειακό-μεγαλοπρεπή χαρακτήρα και εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και ιδιωτικές κατοικίες (των ελληνιστικών χρόνων). Τα ευρήματα βεβαιώνουν την εικόνα μίας οργανωμένης πόλης ήδη από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Στη βασιλική νεκρόπολη της πόλης ήρθαν στο φως μεταξύ άλλων και τέσσερις κτιστοί τάφοι . Ενδιαφέρον στοιχείο τους είναι το λατρευτικό οικοδόμημα που περικλείει τον τάφο. Η πόλη άκμασε στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια, κάτι που αποδεικνύει ότι οργανωμένες πόλεις με δημόσια κτήρια υπήρχαν εκατό και πλέον χρόνια πριν από το Φίλιππο Β΄. Στο δεύτερο μέρος της εισήγησής της η κ. Καραμήτρου παρουσίασε το νέο αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής.

Η δεύτερη εισήγηση ήταν του PD Dr. Charalampos Tsochos της Φιλοσοφικής Σχολής του Παν/μίου της Erfurt, με θέμα "Rosalia. Ein römisches Fest für die Toten in Makedonien" (Rosalia. Μία ρωμαϊκή εορτή για τους νεκρούς στη Μακεδονία). Τα ροζάλια έχουν τις ρίζες τους στη Ρώμη και τη Β. Ιταλία, όπου αρχικά συνδέθηκαν με τελετουργίες σχετικές με την έλευση της άνοιξης. Τα ροζάλια και τα παρεντάλια (ένα έθιμο προσφοράς ανθέων, μάλλον ιδιωτικού χαρακτήρα) εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο μόλις στα μ. του 1ου αι. μ.Χ. στην ευρύτερη περιοχή των Φιλίππων. Πιθανόν την έφεραν εκεί οι Ρωμαίοι έποικοι. Συνδέονται εκεί με τη λατρεία του Διονύσου ή και με εκείνη άλλων θεών.
Οι περισσότερες επιγραφές, στις οποίες αναφέρονται, είναι ταφικές και με χαρακτήρα διαθήκης. Σε αυτές χρησιμοποιείται τόσο η ελληνική όσο και η λατινική γλώσσα, ενώ οι αναθέτες είναι πρόσωπα θρακικής καταγωγής. Φαίνεται ότι το συγκεκριμένο έθιμο βρήκε πρόσφορα έδαφος στις θρακικές κοινότητες της περιοχής, οι οποίες πιθανόν να σχετίζονται και με την καλλιέργεια ρόδων, όπως γνωρίζουμε από τη σημερινή Βουλγαρία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποικιλία των εκφράσεων που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν πιθανότατα το ίδιο τελετουργικό π.χ. ἐν ῥόδοις, ῥοδίζεσθαι, παρακαύσουσίν / ἀποκέηταί μοι ῥόδοις, rosalibus, rosis. Απαντά και η λέξη ῥοδισμός, κατά τον 4ο αι. μ.Χ. με την εδραίωση του Χριστιανισμού για να εκφράσει κατά πάσα πιθανότητα το ίδιο έθιμο και στις χριστιανικές νεκρώσιμες και επιμνημόσυνες τελετές. Ενδιαφέρον είναι επίσης το στοιχείο ότι στην περιοχή της Καστοριάς ακόμη και σήμερα τελούνται προς τιμήν των νεκρών τα λεγόμενα ρουσάλια (Θ. Λειτουργία στα κοιμητήρια και επιμνημόσυνη δέηση, προσφορά γλυκών κτλ.) κατά το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής (Α.Τ.: ρουσάλια τελούνται επίσης στην περιοχή των Μεγάρων αλλά και στη Μεσσηνία). Ένα ερώτημα που παραμένει ανοικτό είναι κατά πόσο τα ρόδα των επιγραφικών κειμένων αναφέρονται σε πραγματικά ρόδα ή εάν υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία ως προς το είδος του άνθους. Ίσως δηλαδή ο όρος να προσέλαβε μια γενικότερη σημασία προσδιορίζοντας το είδος της τελετής κι όχι του άνθους που προσφερόταν.

Η τελευταία εισήγηση ήταν η δική μου ("Die urchristlichen Gemeinden in Makedonien und ihre soziohistoriche Umwelt anhand der neutestamentlichen Texte und der epigraphischen Befunde" - Οι αρχαίες χριστιανικές κοινότητες στη Μακεδονία και το κοινωνικοϊστορικό τους περιβάλλον με βάση τα καινοδιαθηκικά κείμενα και τα επιγραφικά ευρήματα). Παρουσίασα τις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στον Παύλο και στους συνεργάτες του σε δυο από τις μακεδονικές πόλεις που επισκέφθηκε (Φίλιπποι και Θεσσαλονίκη). Μολονότι και σε άλλες περιπτώσεις νωρίτερα ο απόστολος βρέθηκε σε αντιπαράθεση με ομάδες Ιουδαίων και εθνικών σε διάφορες πόλεις του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας, είναι η πρώτη φορά που ρητά γίνεται λόγος για επίσημες κατηγορίες μπροστά στους τοπικούς άρχοντες. Οι κατηγορίες αυτές έχουν μάλιστα ένα πολιτικό χαρακτήρα: ο Παύλος και οι συνεργάτες του αναστατώνουν την πόλη (Φίλιπποι) ή την οικουμένη (Θεσσαλονίκη) διδάσκοντας ήθη ανάρμοστα σε Ρωμαίους (Φίλιπποι) ή τον Χριστό ως άλλον βασιλέα (Θεσσαλονίκη). Μολονότι στην ουσία τους οι κατηγορίες ομοιάζουν (ο Παύλος είναι ένας ταραξίας και κατά συνέπεια επικίνδυνος), ο τρόπος που εκφέρονται οι κατηγορίες συνδέεται με το ιδιαίτερο πολιτικό κλίμα που επικρατεί στην καθεμιά από τις δύο αυτές πόλεις και στην ιδιαίτερη ιστορία τους. Οι Φίλιπποι ήταν μια ρωμαϊκή αποικία που από την αρχή συνδέθηκε με το πρόσωπο του Αυγούστου και την εγκαινίαση εκ μέρους του μίας νέας εποχής, ασφάλειας και ειρήνης. Στο πρόσωπό του οι Φιλιππήσιοι αναγνώριζαν τον κύριο και σωτήρα του κόσμου. Επιπλέον ως μέλη μίας φυλής της Ρώμης (Voltinia) κι επομένως πολίτες της αισθάνονται ιδιαίτερα περήφανοι για τη ρωμαϊκή τους ταυτότητα. Στο κείμενο των Πρξ παρουσιάζονται να την αναφέρουν ρητά (16,21). Επιγραφικά μνημεία της πόλης βεβαιώνουν τη σύνδεση των κατοίκων με τα ιδεώδη της εποχής του Αυγούστου. Αρχαιολογικά και επιγραφικά ευρήματα βεβαιώνουν επίσης την ύπαρξη της λατρείας του αυτοκράτορα εκεί. Ο Αύγουστος παρουσίασε τον εαυτό του επίσης ως εγγυητή και του ήθους των προγόνων (mos maiorum), το οποίο συνιστά την exempla, το πρότυπο της συμπεριφοράς και δράσης κάθε αληθινού Ρωμαίου. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο όρος "ἦθος" απαντά και στις κατηγορίες εναντίον του Παύλου στους Φιλίππους. Τα ήθη που κηρύσσει δεν είναι συμβατά με εκείνα των Φιλιππησίων που είναι Ρωμαίοι. Μολονότι το κείμενο των Πρξ δεν κάνει λόγο για το περιεχόμενο του κηρύγματος του Παύλου στους Φιλίππους, η προς Φιλιππησίους επιστολή παρέχει πιθανόν κάποιες αναφορές σε αυτό: ο Παύλος χρησιμοποιεί τους όρους "πολιτεύεσθαι' και "πολίτευμα" αντί του συνηθισμένου "περιπατεῖν" για να δηλώσει τον τρόπο ζωής των χριστιανών εκεί. Ο όρος είναι πολιτικά χρωματισμένος και ίσως χρησιμοποιείται σκόπιμα εδώ από τον απόστολο. Οι Φιλιππήσιοι αισθάνονται περήφανοι, γιατί είναι Ρωμαίοι, είναι πολίτες της Ρώμης και ζουν σύμφωνα με τα ρωμαϊκά ήθη. Συνδέουν τη σωτηρία τους με τον αυτοκράτορα. Οι χριστιανοί των Φιλίππων από την άλλη, οι οποίοι είναι πολίτες μιας ουράνιας πατρίδας, οφείλουν τη σωτηρία τους στον Ιησού Χριστό, που είναι ανώτερος από καθετί που υπάρχει στον κόσμο.
Οι κατηγορίες στην Θεσσαλονίκη παρουσιάζουν επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η πόλη όφειλε την ελευθερία της στο Μ. Αντώνιο και τον Οκταβιανό, οι οποίοι μετά τη μάχη των Φιλίππων της παραχώρησαν το δικαίωμα της ελευθέρας πολιτείας. Ήδη νωρίτερα στην πόλη λατρεύονταν η Ρώμη και οι Ρωμαίοι ευεργέτες. Οι δύο Ρωμαίοι άνδρες χαιρετίσθηκαν ως σωτήρες. Ένα ανάγλυφο στη Χρυσή Πύλη (Δ. τείχος της πόλης), το οποίο έχει σήμερα χαθεί, παρουσιάζει τους δύο άνδρες ως Διοσκούρους. Σε αυτούς τους σωτήρες ανατίθεται τώρα η προστασία της πόλης. Στο φιλορωμαϊκό κλίμα στην πόλη συμβάλλει η παρουσία "συμπραγματευομένων Ρωμαίων", οι οποίοι συμμετέχουν στα κοινά και στη λατρεία του αυτοκράτορα, και ο σημαντικός αριθμός Ρωμαίων πολιτών κατά τον 1ο αι. μ.Χ. Από αυτούς προέρχονται σε αυτήν την περίοδο συχνά και οι πολιτάρχες, τους οποίους αναφέρει το κείμενο των Πράξεων. Αυτή η λεπτομέρεια μπορεί ίσως να διαφωτίσει τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται την υπόθεση του Παύλου. Ως Ρωμαίοι πολίτες και ανώτατοι άρχοντες ενδιαφέρονταν για την τήρηση της τάξης και την αφοσίωση στη Ρώμη και στον εκάστοτα αυτοκράτορα. Οι κατηγορίες εναντίον του αποστόλου ήταν φυσικό να τους θορυβήσουν. Μολονότι ο τρόπος που διατυπώνονται οι κατηγορίες στις Πράξεις έχει δεχθεί την επεξεργασία του συγγραφέα, τέτοιου είδους κατηγορίες ταιριάζουν, όπως βεβαιώνουν οι πηγές, στο κλίμα του 1ου αι. μ.Χ. Ένα ενδιαφέρον παράλληλο στη διατύπωση παρουσιάζει η λεγόμενη επιστολή του Κλαυδίου, όπου ο αυτοκράτορας απειλεί τους Ιουδαίους της Αλεξάνδρειας, πως αν δεν συμμορφωθούν θα τους αντιμετωπίσει "ως κοινή της οικουμένης νόσον". Τα ίδια θέματα (της νόσου και της αναστάτωσης της οικουμένης) απαντούν και στο Πρξ 24,5. Το κείμενο αποτελεί μία ένδειξη για το πώς η ρωμαϊκή εξουσία μπορούσε να δώσει οικουμενικές διαστάσεις σε μία τοπική αναστάτωση και το πόσο ευαίσθητη ήταν στο ενδεχόμενο οποιασδήποτε διατάραξης της τάξης της αυτοκρατορίας. Ένα άλλο θέμα είναι τα "δόγματα καίσαρος", για τα οποία κάνουν λόγο οι Πρξ. Δεν είναι βέβαιο εάν πρόκειται για συγκεκριμένα διατάγματα ή για τους όρκους πίστης των υπηκόων της αυτοκρατορίας. Μπορεί να εξηγηθούν ωστόσο μέσα στο γενικότερο πολιτικό κλίμα της πόλης. Οι Θεσσαλονικείς έχουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία όσον αφορά τη διατήρηση της ρωμαϊκής τάξης. Η αναγνώριση του αυτοκράτορα ως σωτήρα και κυρίου τους ορίζει τις προϋποθέσεις του τρόπου συμπεριφοράς των κατοίκων της πόλης. Είναι ενδιαφέρον ότι στην 1 Θεσσαλονικείς ο Παύλος συχνά χρησιμοποιεί, εκτός από τη λέξη βασιλεία, κι εκείνη του κυρίου. Ίσως η προτίμηση από μέρους του των δύο αυτών πολιτικών όρων να αντικατοπτρίζει μία λεπτή αντιπαράθεση του κοσμικού άρχοντα, του ρωμαίου αυτοκράτορα, τον οποίο οι συμφυλέτες των Θεσσαλονικέων λατρεύουν ως σωτήρα, και του Ιησού, του οποίου η δύναμη δεν είναι από αυτόν τον κόσμο.