Πραγματοποιήθηκε χθες στο Μόναχο το επιστημονικό συμπόσιο με θέμα "Von der archaischen bis zur frühchristlichen Zeit in Makedonien". Το συμπόσιο διοργανώθηκε από κοινού από το Τμήμα Ορθοδόξου Θεολογίας του Μονάχου και το Σύνδεσμο Verein zur Förderung der Aufarbeitung der Hellenischen Geschichte e.V., Weilheim i. OB, σε συνεργασία με το Ελληνικό Γενικό Προξενείο Μονάχου και το Υπουργείο Εξωτερικών.
Η πρώτη ομιλήτρια, η έφορος της 30ής Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Αιανή Κοζάνης), Dr. Georgia Karamitrou-Mentesidou παρουσίασε τα νεότερα ευρήματα από τις ανασκαφές στο Νομό Κοζάνης και ειδικότερα στην Αιανή ("Aiani and Upper Macedonia. Archeological and Historical Research" - Αιανή και Άνω Μακεδονία. Αρχαιολογική και ιστορική έρευνα). Τα ευρήματα μπορεί βέβαια να μην έχουν άμεση σχέση με τη θεματολογία του ιστολογίου, συνδέονται όμως με τη γενικότερη ιστορία μίας περιοχής, η οποία παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον βιβλικό επιστήμονα. Γι' αυτό σύντομα θα παρουσιάσουμε τα κεντρικά σημεία της εισήγησης. Η συστηματική ανασκαφή της Αιανής άρχισε στα 1980. Αυτό που διαπιστώθηκε από την αρχή ήταν ότι η σημασία της Αιανής έγκειται στην πρωιμότητα και διαχρονικότητα των ευρημάτων της (από τα προϊστορικά έως τα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια). Η εκτίμηση της επιστημονικής κοινότητας είναι ότι οι αρχαιότητες της Αιανής αποτελούν τις σημαντικότερες μαρτυρίες της διαχρονίας του μακεδονικού ελληνισμού. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο της εισήγησης ήταν η παρουσίαση μυκηναϊκών ευρημάτων, τα οποία προσφέρουν ένα ισχυρό επιχείρημα για την απόρριψη της παλιάς θεωρίας περί κατακλυσμικής εισβολής των Δωριέων στα τέλη της 2ης χιλιετίας. Η άποψη μάλιστα για μόνιμη εγκατάσταση Μυκηναίων στην περιοχή τεκμηριώνεται ολοένα και περισσότερο. Μολονότι ένα μικρό μέρος μόνο της αρχαίας Αιανής έχει ανασκαφεί, έχουν έρθει στο φως δημόσια κτίρια με μνημειακό-μεγαλοπρεπή χαρακτήρα και εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και ιδιωτικές κατοικίες (των ελληνιστικών χρόνων). Τα ευρήματα βεβαιώνουν την εικόνα μίας οργανωμένης πόλης ήδη από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Στη βασιλική νεκρόπολη της πόλης ήρθαν στο φως μεταξύ άλλων και τέσσερις κτιστοί τάφοι . Ενδιαφέρον στοιχείο τους είναι το λατρευτικό οικοδόμημα που περικλείει τον τάφο. Η πόλη άκμασε στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια, κάτι που αποδεικνύει ότι οργανωμένες πόλεις με δημόσια κτήρια υπήρχαν εκατό και πλέον χρόνια πριν από το Φίλιππο Β΄. Στο δεύτερο μέρος της εισήγησής της η κ. Καραμήτρου παρουσίασε το νέο αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής.
Η δεύτερη εισήγηση ήταν του PD Dr. Charalampos Tsochos της Φιλοσοφικής Σχολής του Παν/μίου της Erfurt, με θέμα "Rosalia. Ein römisches Fest für die Toten in Makedonien" (Rosalia. Μία ρωμαϊκή εορτή για τους νεκρούς στη Μακεδονία). Τα ροζάλια έχουν τις ρίζες τους στη Ρώμη και τη Β. Ιταλία, όπου αρχικά συνδέθηκαν με τελετουργίες σχετικές με την έλευση της άνοιξης. Τα ροζάλια και τα παρεντάλια (ένα έθιμο προσφοράς ανθέων, μάλλον ιδιωτικού χαρακτήρα) εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο μόλις στα μ. του 1ου αι. μ.Χ. στην ευρύτερη περιοχή των Φιλίππων. Πιθανόν την έφεραν εκεί οι Ρωμαίοι έποικοι. Συνδέονται εκεί με τη λατρεία του Διονύσου ή και με εκείνη άλλων θεών.
Οι περισσότερες επιγραφές, στις οποίες αναφέρονται, είναι ταφικές και με χαρακτήρα διαθήκης. Σε αυτές χρησιμοποιείται τόσο η ελληνική όσο και η λατινική γλώσσα, ενώ οι αναθέτες είναι πρόσωπα θρακικής καταγωγής. Φαίνεται ότι το συγκεκριμένο έθιμο βρήκε πρόσφορα έδαφος στις θρακικές κοινότητες της περιοχής, οι οποίες πιθανόν να σχετίζονται και με την καλλιέργεια ρόδων, όπως γνωρίζουμε από τη σημερινή Βουλγαρία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποικιλία των εκφράσεων που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν πιθανότατα το ίδιο τελετουργικό π.χ. ἐν ῥόδοις, ῥοδίζεσθαι, παρακαύσουσίν / ἀποκέηταί μοι ῥόδοις, rosalibus, rosis. Απαντά και η λέξη ῥοδισμός, κατά τον 4ο αι. μ.Χ. με την εδραίωση του Χριστιανισμού για να εκφράσει κατά πάσα πιθανότητα το ίδιο έθιμο και στις χριστιανικές νεκρώσιμες και επιμνημόσυνες τελετές. Ενδιαφέρον είναι επίσης το στοιχείο ότι στην περιοχή της Καστοριάς ακόμη και σήμερα τελούνται προς τιμήν των νεκρών τα λεγόμενα ρουσάλια (Θ. Λειτουργία στα κοιμητήρια και επιμνημόσυνη δέηση, προσφορά γλυκών κτλ.) κατά το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής (Α.Τ.: ρουσάλια τελούνται επίσης στην περιοχή των Μεγάρων αλλά και στη Μεσσηνία). Ένα ερώτημα που παραμένει ανοικτό είναι κατά πόσο τα ρόδα των επιγραφικών κειμένων αναφέρονται σε πραγματικά ρόδα ή εάν υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία ως προς το είδος του άνθους. Ίσως δηλαδή ο όρος να προσέλαβε μια γενικότερη σημασία προσδιορίζοντας το είδος της τελετής κι όχι του άνθους που προσφερόταν.
Η τελευταία εισήγηση ήταν η δική μου ("Die urchristlichen Gemeinden in Makedonien und ihre soziohistoriche Umwelt anhand der neutestamentlichen Texte und der epigraphischen Befunde" - Οι αρχαίες χριστιανικές κοινότητες στη Μακεδονία και το κοινωνικοϊστορικό τους περιβάλλον με βάση τα καινοδιαθηκικά κείμενα και τα επιγραφικά ευρήματα). Παρουσίασα τις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στον Παύλο και στους συνεργάτες του σε δυο από τις μακεδονικές πόλεις που επισκέφθηκε (Φίλιπποι και Θεσσαλονίκη). Μολονότι και σε άλλες περιπτώσεις νωρίτερα ο απόστολος βρέθηκε σε αντιπαράθεση με ομάδες Ιουδαίων και εθνικών σε διάφορες πόλεις του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας, είναι η πρώτη φορά που ρητά γίνεται λόγος για επίσημες κατηγορίες μπροστά στους τοπικούς άρχοντες. Οι κατηγορίες αυτές έχουν μάλιστα ένα πολιτικό χαρακτήρα: ο Παύλος και οι συνεργάτες του αναστατώνουν την πόλη (Φίλιπποι) ή την οικουμένη (Θεσσαλονίκη) διδάσκοντας ήθη ανάρμοστα σε Ρωμαίους (Φίλιπποι) ή τον Χριστό ως άλλον βασιλέα (Θεσσαλονίκη). Μολονότι στην ουσία τους οι κατηγορίες ομοιάζουν (ο Παύλος είναι ένας ταραξίας και κατά συνέπεια επικίνδυνος), ο τρόπος που εκφέρονται οι κατηγορίες συνδέεται με το ιδιαίτερο πολιτικό κλίμα που επικρατεί στην καθεμιά από τις δύο αυτές πόλεις και στην ιδιαίτερη ιστορία τους. Οι Φίλιπποι ήταν μια ρωμαϊκή αποικία που από την αρχή συνδέθηκε με το πρόσωπο του Αυγούστου και την εγκαινίαση εκ μέρους του μίας νέας εποχής, ασφάλειας και ειρήνης. Στο πρόσωπό του οι Φιλιππήσιοι αναγνώριζαν τον κύριο και σωτήρα του κόσμου. Επιπλέον ως μέλη μίας φυλής της Ρώμης (Voltinia) κι επομένως πολίτες της αισθάνονται ιδιαίτερα περήφανοι για τη ρωμαϊκή τους ταυτότητα. Στο κείμενο των Πρξ παρουσιάζονται να την αναφέρουν ρητά (16,21). Επιγραφικά μνημεία της πόλης βεβαιώνουν τη σύνδεση των κατοίκων με τα ιδεώδη της εποχής του Αυγούστου. Αρχαιολογικά και επιγραφικά ευρήματα βεβαιώνουν επίσης την ύπαρξη της λατρείας του αυτοκράτορα εκεί. Ο Αύγουστος παρουσίασε τον εαυτό του επίσης ως εγγυητή και του ήθους των προγόνων (mos maiorum), το οποίο συνιστά την exempla, το πρότυπο της συμπεριφοράς και δράσης κάθε αληθινού Ρωμαίου. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο όρος "ἦθος" απαντά και στις κατηγορίες εναντίον του Παύλου στους Φιλίππους. Τα ήθη που κηρύσσει δεν είναι συμβατά με εκείνα των Φιλιππησίων που είναι Ρωμαίοι. Μολονότι το κείμενο των Πρξ δεν κάνει λόγο για το περιεχόμενο του κηρύγματος του Παύλου στους Φιλίππους, η προς Φιλιππησίους επιστολή παρέχει πιθανόν κάποιες αναφορές σε αυτό: ο Παύλος χρησιμοποιεί τους όρους "πολιτεύεσθαι' και "πολίτευμα" αντί του συνηθισμένου "περιπατεῖν" για να δηλώσει τον τρόπο ζωής των χριστιανών εκεί. Ο όρος είναι πολιτικά χρωματισμένος και ίσως χρησιμοποιείται σκόπιμα εδώ από τον απόστολο. Οι Φιλιππήσιοι αισθάνονται περήφανοι, γιατί είναι Ρωμαίοι, είναι πολίτες της Ρώμης και ζουν σύμφωνα με τα ρωμαϊκά ήθη. Συνδέουν τη σωτηρία τους με τον αυτοκράτορα. Οι χριστιανοί των Φιλίππων από την άλλη, οι οποίοι είναι πολίτες μιας ουράνιας πατρίδας, οφείλουν τη σωτηρία τους στον Ιησού Χριστό, που είναι ανώτερος από καθετί που υπάρχει στον κόσμο.
Οι κατηγορίες στην Θεσσαλονίκη παρουσιάζουν επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η πόλη όφειλε την ελευθερία της στο Μ. Αντώνιο και τον Οκταβιανό, οι οποίοι μετά τη μάχη των Φιλίππων της παραχώρησαν το δικαίωμα της ελευθέρας πολιτείας. Ήδη νωρίτερα στην πόλη λατρεύονταν η Ρώμη και οι Ρωμαίοι ευεργέτες. Οι δύο Ρωμαίοι άνδρες χαιρετίσθηκαν ως σωτήρες. Ένα ανάγλυφο στη Χρυσή Πύλη (Δ. τείχος της πόλης), το οποίο έχει σήμερα χαθεί, παρουσιάζει τους δύο άνδρες ως Διοσκούρους. Σε αυτούς τους σωτήρες ανατίθεται τώρα η προστασία της πόλης. Στο φιλορωμαϊκό κλίμα στην πόλη συμβάλλει η παρουσία "συμπραγματευομένων Ρωμαίων", οι οποίοι συμμετέχουν στα κοινά και στη λατρεία του αυτοκράτορα, και ο σημαντικός αριθμός Ρωμαίων πολιτών κατά τον 1ο αι. μ.Χ. Από αυτούς προέρχονται σε αυτήν την περίοδο συχνά και οι πολιτάρχες, τους οποίους αναφέρει το κείμενο των Πράξεων. Αυτή η λεπτομέρεια μπορεί ίσως να διαφωτίσει τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται την υπόθεση του Παύλου. Ως Ρωμαίοι πολίτες και ανώτατοι άρχοντες ενδιαφέρονταν για την τήρηση της τάξης και την αφοσίωση στη Ρώμη και στον εκάστοτα αυτοκράτορα. Οι κατηγορίες εναντίον του αποστόλου ήταν φυσικό να τους θορυβήσουν. Μολονότι ο τρόπος που διατυπώνονται οι κατηγορίες στις Πράξεις έχει δεχθεί την επεξεργασία του συγγραφέα, τέτοιου είδους κατηγορίες ταιριάζουν, όπως βεβαιώνουν οι πηγές, στο κλίμα του 1ου αι. μ.Χ. Ένα ενδιαφέρον παράλληλο στη διατύπωση παρουσιάζει η λεγόμενη επιστολή του Κλαυδίου, όπου ο αυτοκράτορας απειλεί τους Ιουδαίους της Αλεξάνδρειας, πως αν δεν συμμορφωθούν θα τους αντιμετωπίσει "ως κοινή της οικουμένης νόσον". Τα ίδια θέματα (της νόσου και της αναστάτωσης της οικουμένης) απαντούν και στο Πρξ 24,5. Το κείμενο αποτελεί μία ένδειξη για το πώς η ρωμαϊκή εξουσία μπορούσε να δώσει οικουμενικές διαστάσεις σε μία τοπική αναστάτωση και το πόσο ευαίσθητη ήταν στο ενδεχόμενο οποιασδήποτε διατάραξης της τάξης της αυτοκρατορίας. Ένα άλλο θέμα είναι τα "δόγματα καίσαρος", για τα οποία κάνουν λόγο οι Πρξ. Δεν είναι βέβαιο εάν πρόκειται για συγκεκριμένα διατάγματα ή για τους όρκους πίστης των υπηκόων της αυτοκρατορίας. Μπορεί να εξηγηθούν ωστόσο μέσα στο γενικότερο πολιτικό κλίμα της πόλης. Οι Θεσσαλονικείς έχουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία όσον αφορά τη διατήρηση της ρωμαϊκής τάξης. Η αναγνώριση του αυτοκράτορα ως σωτήρα και κυρίου τους ορίζει τις προϋποθέσεις του τρόπου συμπεριφοράς των κατοίκων της πόλης. Είναι ενδιαφέρον ότι στην 1 Θεσσαλονικείς ο Παύλος συχνά χρησιμοποιεί, εκτός από τη λέξη βασιλεία, κι εκείνη του κυρίου. Ίσως η προτίμηση από μέρους του των δύο αυτών πολιτικών όρων να αντικατοπτρίζει μία λεπτή αντιπαράθεση του κοσμικού άρχοντα, του ρωμαίου αυτοκράτορα, τον οποίο οι συμφυλέτες των Θεσσαλονικέων λατρεύουν ως σωτήρα, και του Ιησού, του οποίου η δύναμη δεν είναι από αυτόν τον κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου