Σάββατο 8 Ιανουαρίου 2011

P. Ricoeur Για τη μετάφραση / P. Ricoeur On translation


Κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Πατάκη η ελληνική μετάφραση τριών κειμένων του γνωστού διανοητή Paul Ricoeur (1913-2005) τα οποία έχουν ως θέμα τους τη μετάφραση και τα προβλήματα που συνδέονται με τη μεταφραστική διαδικασία:

Paul Ricoeur, Για τη Μετάφραση. Μτφρ. Γ. Αυγουστής, επίμετρο Αλεξάνδρα Λιανέρη. Εκδόσεις Πατάκη 2010
132 σελίδες
ISBN: 9789601637235
10,60 ευρώ

Περίληψη οπισθόφυλλου
Τα τρία κείμενα που παρουσιάζονται συγκεντρωμένα εδώ συνιστούν ένα συνεκτικό σύνολο, στο πλαίσιο του οποίου ο Πολ Ρικέρ -ο οποίος, παρεμπιπτόντως, ξεκίνησε τη φιλοσοφική του σταδιοδρομία µέσω της μετάφρασης ενός βιβλίου του Έντµουντ Χούσερλ- προσπαθεί να ξεπεράσει ένα γνωστό παράδοξο: η μετάφραση είναι, από όποια θεωρητική σκοπιά και αν δει κανείς το ζήτημα, αδύνατη και παρ' όλα αυτά επιχειρείται πάντα µε επιτυχία. Ο Ρικέρ υποστηρίζει ότι πρέπει να πάψουμε να δίνουμε σημασία στις εκδηλώσεις μεροληπτικής εναντίωσης στη μετάφραση και να δούμε την τελευταία ως την πραγμάτωση μιας "ισοδυναμίας δίχως ταυτότητα". Ο θεωρητικός προβληματισμός του συνιστά μια ξεχωριστή συμβολή στο πεδίο έρευνας που μελετά τις επαφές, τις συγκρούσεις και τις αντιπαραθέσεις μεταξύ της αρχαιότητας και της νεότερης παράδοσης. Η σημασία των παρατηρήσεών του είναι προφανής για τα τεκταινόμενα στο χώρο της μετάφρασης στη νεοελληνική πολιτισμική συγκυρία. Οι καίριες και πάντα ενδιαφέρουσες προτάσεις του µας καλούν να δούμε τη μετάφραση ως ένα από τα συστατικά στοιχεία μιας πολιτισμικής δυναμικής που δομεί το δικό µας παρόν µέσω μιας εκ νέου ανάγνωσης του παρελθόντος, το οποίο κατά αυτόν τον τρόπο ζωντανεύει και πάλι.

Από την πρώτη μελέτη του μικρού αυτού τόμου ("Η μετάφραση ως πρόκληση και πηγή ευτυχίας") σταχυολογούμε ένα μικρό απόσπασμα (σσ. 15 εξ.). Μιλώντας για τη μετάφραση και παίρνοντας αφορμή από τον Μπένγιαμιν και τον Φρόυντ ο Ricoeur παρατηρεί ότι:

"...και στη μετάφραση, το έργο το οποίο διεκπεραιώνει ο μεταφραστής έχει ως αποτέλεσμα κάτι να περισώζεται και κάτι να αφήνεται να χαθεί.

"... Αυτό που έχουμε εδώ είναι η δημιουργία μιας σχέσης μεταξύ δύο συμβαλλόμενων μερών με τη διαμεσολάβηση της μεταφραστικής πράξης: από τη μια, του ξένου -ενός όρου που περιλαμβάνει το έργο, το συγγραφέα και τη γλώσσα του - και, από την άλλη, του αναγνώστη, του δέκτη δηλαδή του μεταφρασμένου κειμένου. Ανάμεσά τους βρίσκεται ο μεταφραστής, ο οποίος είναι επιφορτισμένος με τη μεταφορά αυτούσιου του μηνύματος από τη μια γλώσσα στην άλλη. Η δοκιμασία στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως προκύπτει από αυτήν ακριβώς την ελάχιστα βολική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο μεταφραστής στο ρόλο του ως διαμεσολαβητή. Ο Φραντς Ροζεντσβάιχ έχει αναφερθεί σε αυτή τη δοκιμασία μνημονεύοντάς την ως ένα παράδοξο. Η πράξη της μετάφρασης, λέει, δε συνιστά παρά την υποταγή σε δύο αφέντες: αφενός, τον ξένο και το έργο, το οποίο αποτελεί έκφρασή του, και, αφετέρου, τον αναγνώστη, που επιθυμεί να κάνει δικό του το νόημα αυτού ακριβώς του έργου. Ένας συγγραφέας ξένος, ανοίκειος, και ένας αναγώστης που μοιράζεται την ίδια γλώσσα με το μεταφραστή. Αυτό το παράδοξο αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος μιας προβληματικής μοναδικής στην ιδιοτυπία της, μιας προβληματικής η οποία έχει επικυρωθεί στη συνείδησή μας με διττό τρόπο: με μια υπόσχεση πίστης και μια υποψία προδοσίας.."

Το εσχατολογικό κήρυγμα του Παύλου / Paul's eschatological message


Κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Vandenhoeck & Ruprecht ένα νέο βιβλίο στη σειρά Bonner Biblische Beiträge με θέμα το εσχατολογικό κήρυγμα του Παύλου και ειδικότερα στις τρεις επιστολές του προς Θεσσαλονικείς, προς Κορινθίους και προς Φιλιππησίους:

Stephan Schapdik, Eschatisches Heil mit eschatischer Anerkennung: Exegetische Untersuchungen zu Funktion und Sachgehalt der paulinischen Verkündigung vom eigenen Endgeschick im Rahmen seiner Korrespondenz an die Thessalonicher, Korinther und Philipper (Bonner Biblische Beiträge 164), Göttingen 2010
556 σελίδες
ISBN 978-3-89971-610-8

Περιγραφή εκδοτικού οίκου
Η συζήτηση για την παύλεια εσχατολογία έχει μάλλον υποχωρήσει στο χώρο της καινοδιαθηκικής έρευνας κατά τα τελευταία χρόνια και σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να την αναθερμάνει. Ο συγγραφέας της μελέτης εξετάζει τα εσχατολογικά μοτίβα (δευτέρα παρουσία, ανάσταση, μεταμόρφωση και κρίση) που απαντούν στις τρεις γνήσιες επιστολές του Παύλου και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Παύλος για τη διαμόρφωση και την επιλογή τους καθοδηγείται από την ίδια την κοινότητα στην οποία απευθύνεται. Η εσχατολογία του επομένως διαμορφώνεται σε μία καθημερινή βάση και ποτέ δε διατυπώνεται με συστηματικό τρόπο. Ωστόσο και παρόλες τις διαφοροποιήσεις καθώς και τον περιστασιακό της χαρακτήρα, υπάρχουν στοιχεία που βεβαιώνουν την ύπαρξη ευέλικτων αλλά θεμελιωδών συνισταμένων στην εσχατολογική του σκέψη. Αυτές επικεντρώνονται κυρίως στη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, η οποία αντιπροσωπεύει ότι μόνο τη στιγμή της μεσσιανικής εκπλήρωσης αλλά και τη στιγμή που ο Παύλος προσμένει ότι θα αναγνωρισθεί το αποστολικό του έργο. Έτσι η δική του τύχη καθορίζεται κατά πολύ από την κατάσταση των κοινότητών του και την αύξηση των μελών τους στην πίστη.

Κατάλογος βιβλικών και εξωβιβλικών κειμένων σε παπύρους του 2ου & 3ου αι. / List of biblical and non biblical Christian texts in papyri of 2nd / 3rd c

Ο Larry Hurtado ανάρτησε στο ιστολόγιό του έναν κατάλογο των κειμένων -βιβλικών και εξωβιβλικών χριστιανικών- που διασώζονται σε παπύρους του 2ου και 3ου αι. μ.Χ. Ο κατάλογος αυτός είναι η αναθεωρημένη εκδοχή παλαιότερου καταλόγου που είχε δημοσιευθεί ως παράρτημα στο εξαιρετικό βιβλίο του Hurtado, The Earliest Christian Artifacts (2006). Για να διαβάσετε τον κατάλογο και να τον καταφορτώσετε σε μορφή pdf, πατήστε εδώ.

Παρασκευή 7 Ιανουαρίου 2011

Η επόμενη συνάντηση του Biblicum / The next meeting of Biblicum

Tην Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 2011 και ώρα 7.30μ.μ. θα πραγματοποιηθεί η τρίτη συνάντηση του Biblicum στην αίθουσα συνεδριάσεων.

Εισηγήτρια: Ελένη Κασάπη, Καθηγήτρια - Αναπλ. Πρόεδρος του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ.

Θέμα εισήγησης:
"Προτεραιότητες στη μετάφραση ιερών κειμένων και μηχανισμοί σημασιολογικής κατανόησής τους"

Τρίτη 4 Ιανουαρίου 2011

Στη σειρά JAJ Supplements / In the series JAJ Supplements


Στη σειρά Journal of Ancient Judaism Supplements (συμπληρωματική στο περιοδικό Journal of Ancient Judaism) έχουν ήδη κυκλοφορήσει τρία αξιόλογα βιβλία:

Ruth Sander / Kerstin Mayerhofer (eds.), Retrogade Hebrew and Aramaic Dicitonary, (JAJ Suppl 1), Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2010
258 σελίδες
ISBN 978-3-525-55007-6

Περιγραφή εκδοτικού οίκου
Αυτό το λεξικό σκοπό έχει να αποκαταστήσει κυρίως τα κείμενα του Κουμράν και ιουδαϊκές επιγραφές, τα οποία διασώζονται μόνο αποσπασματικά. Στη συλλογή περιλαμβάνονται τα κείμενα μέχρι το 135 μ.Χ. Στο παράρτημα συμπεριλαμβάνονται και οι πάπυροι της Ελεφαντίνης και τα λόγια του Achikar. Στο αντίστροφο αυτό λεξικό λαμβάνονται υπόψη οι μελέτες κυρίως των τελευτών 50 χρόνων.


Αrmin Lange / Eric M. Meyers / Bennie H. Reynolds III / Randall G. Styers (eds.), Light Against Darkness. Dualism in Ancient Mediterranean Religion and the Contemporary World, (JAJ Suppl 2), Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2010
368 σελίδες
84,95 €
ISBN 978-3-525-55016-8

Περιγραφή εκδοτικού οίκου
Ο τόμος περιέχει μελέτες οι οποίες καθιστούν σαφή τη δύναμη και την ανθεκτικότητα της δυαλιστικής σκέψης. Ο δυαλισμός αποδείχθηκε ένα ισχυρό πολιτισμικό εργαλείο για την οργάνωση και κατανόηση της πραγματικότητας. Iδιαίτερα σε εποχές κοινωνικής πίεσης και ψυχολογικής ανασφάλειας μπορεί να προσφέρει ένα πλέγμα σχέσεων που παρέχει προσανατολισμό στον κόσμο και μία σαφή αίσθηση ταυτότητας. Την ίδια στιγμή ωστόσο υπάρχουν σημαντικά ερωτήματα τα οποία τίθενται όσον αφορά στις κοινωνικές συνέπειες αυτής της δυαλιστικής σκέψης. Όπως αποδεικνύει η ιστορία , η δυαλιστική αντίληψη συχνά χρησιμοποιήθηκε για να νομιμοποιηθεί η πολιτισμική δαιμονοποίηση και για να εκλογικευθεί η βία. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο μία δυαλιστική κοσμοαντίληψη μπορεί να επισκιάσει την πολυφωνία. Οι μελέτες του παρόντος τόμου αντιμετωπίζουν τον δυαλισμό μέσα σε ένα ευρύ ιστορικό φάσμα και από ποικίλες μεθοδολογικές προοπτικές.


Albert I. Baumgarten / Hanan Eshel / Ranon Katzoff / Shani Tzoreff (eds.), Halakhah in Light of Epigraphy, (JAJ Suppl 3), Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2011
303 σελίδες
69,95 €
ISBN 978-3-525-55017-5

Περιγραφή εκδοτικού οίκου
Στον παρόντα τόμο περιέχονται οι εισηγήσεις που έγιναν στο συνέδριο με τον τίτλο “Halakhah in Light of Epigraphy” (29 Μαΐου - David and Jemima Jeselsohn Center for Epigraphy at Bar-Ilan University). Ως πηγαίο υλικό για τις εισηγήσεις χρησιμοποιήθηκαν οι πάπυροι, τα κείμενα της Νεκράς Θαλάσσης και οι επιγραφές, κείμενα τα οποία έχουν πλουτίσει τη γνώση μας για τον αρχαίο Ιουδαϊσμό και προσφέρουν μία πρόκληση στη σύγχρονη έρευνα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα ραββινικά κείμενα είναι κανονιστικά. Μας αποκαλύπτουν πώς οι συγγραφείς τους πίστευαν ότι έπρεπε να ζήσει κανείς κι όχι τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Ένα από τα κεντρικά ζητήματα που συζητήθηκαν στο συνέδριο είναι πώς αυτά τα χαλακικά κείμενα μπορούν να συνδυασθούν με τα νέα ευρήματα, τα οποία καταγράφουν στιγμές της καθημερινής ζωής. Επίσης κεντρική ιδέα του συνεδρίου ήταν ο σημαντικός ρόλος τον οποίο διαδραμάτιζε η Halakha στον αρχαίο Ιουδαϊσμό.

Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2011

Το τρέχον τεύχος του SJOT / The current issue of SJOT

Στο τρέχον τεύχος του Scandinavian Journal of Old Testament 24:2 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

  • Juha Pakkala, "What Do We Know about Geshur?", 155-73
  • Moshe Reiss, "The Actions of Abraham: A Life of Ethical Contradictions", 174-192
  • David Rothstein, "Leviticus 17,3-4, Deuteronomy 12,20-21: Exegesis and Intertextuality as Reflected in the Ancient Textual Witnesses and Second Temple Sources", 193-207
  • Markus Saur, "Ezekiel 26-28 and the History of Tyre", 208-221
  • Adam Miglio, "Ordeal, Infidelity, and Prophetic Irony in Jeremiah 2,1-9", 222-234
  • Thomas Gudbergsen, "The Unity of Gen 2,4", 235-252
  • Bernard Gosse, "Les promesses faites à David en Is 55,3-5 en relation avec le Psautier et les développements en Is 56ss.", 253-267
  • David Kahan, "A Biblical Encounter with a Christian Named God", 268-286





Η ελληνική μετάφραση της Π.Δ. και ο Ιουδαϊσμός του Βυζαντίου / The Greek translation of the OT and Byzantine Judaism

Με το θέμα ασχοληθήκαμε λίγες μέρες νωρίτερα (βλ. εδώ). Σήμερα επανερχόμαστε με αφορμή δύο νέα δημοσιεύματα. Το πρώτο είναι ένα δημοσίευμα στην ηλεκτρονική έκδοση του Past Horizons (πατήστε εδώ), όπου παρουσιάζονται λεπτομέρειες σχετικά με την εύρεση και τη σημασία των χειρογράφων της Cairo Geniza. Από όσο διαβάζουμε στο δημοσίευμα τα χειρόγραφα περιέχουν όχι μόνο τμήματα της μετάφρασης των Ο΄ αλλά και του Ακύλα. Η δεύτερη είδηση είναι η ιστοσελίδα Τhe Greek Bible in Byzantine Judaism, όπου έχουν αναρτηθεί ψηφιοποιημένες οι σελίδες των εν λόγω χειρογράφων και δίνονται στοιχεία για τα χειρόγραφα (χρονολογούνται στον 11ο με 12ο αι.). Για να βρεθείτε στη σχετική σελίδα, πατήστε εδώ.

Κυριακή 2 Ιανουαρίου 2011

BBC 1: Η Γέννηση / BBC 1: The Nativity


Τις μέρες των Χριστουγέννων το τηλεοπτικό κανάλι BBC One πρόβαλε στην αγγλική τηλεόραση τη δραματοποιημένη ιστορία της Γέννησης του Ιησού (Τhe Nativity). Πρόκειται για μία σειρά τεσσάρων ημίωρων επεισοδίων, η οποία επικεντρώνεται στα γεγονότα, που έλαβαν χώρα, από τον αρραβώνα της Μαριάμ και τον ευαγγελισμό μέχρι και τη γέννηση στη Βηθλεέμ. Η σειρά σχολιάστηκε γενικά θετικά τόσο στον αγγλικό τύπο (βλ. για παράδειγμα το δημοσίευμα στην Independent, όσο και σε διάφορα βιβλικά ιστολόγια (βλ. για παράδειγμα τα σχόλια του Matt Page). Καθώς είχα την ευκαιρία να την δω, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις γι' αυτήν. Πρόκειται για μια φιλόδοξη προσπάθεια, η οποία, από όσο αναφέρεται στο διαδίκτυο, έλαβε υπόψη της τη γνώμη καινοδιαθηκολόγων (βλ. το δημοσίευμα της Helen Bond).
Αυτό που χαρακτηρίζει την ταινία είναι ο ανθρώπινος χαρακτήρας της κι ο συγκρατημένος ρεαλισμός της. Άλλωστε αυτό ήταν κάτι που το ίδιο το κανάλι πρόβαλε στη διαφημιστική του καμπάνια ("Four-part drama revealing the human story beneath the classic biblical tale"). Όλα τα στοιχεία που μας είναι γνωστά από την αφήγηση των ευαγγελίων (Ματθαίου και Λουκά) είναι εδώ, τοποθετημένα σε μία διαφορετική σειρά, χωρίς το θεολογικό χρωματισμό τον οποίο προσλαμβάνουν μέσα στην ευαγγελική διήγηση, χωρίς όμως και να αποκλείουν το θαυμαστό, αν κι αυτό πλέον αποδεικνύεται αντικείμενο της προσωπικής υπαρξιακής πάλης, στην οποία εστιάζει το σενάριο. Η εσωτερική πάλη του Ιωσήφ, της Μαριάμ αλλά και των μάγων και του βοσκού Θωμά (που πρέπει να παλέψει μεταξύ της ειρηνικής προσδοκίας ενός Μεσσία ή της βίαιης αντίστασης κατά των Ρωμαίων) καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας. Και φυσικά εκεί είναι κι ο Ηρώδης, ανήμπορος ουσιαστικά και επικίνδυνος, γεμάτος φοβίες και μίσος αλλά κι οι Μάγοι με τις δικές τους μεταφυσικές ανησυχίες.
Οι βασικές πηγές της ιστορίας είναι, από όσο μπορώ να διαπιστώσω, οι σχετικές αφηγήσεις στο κατά Ματθαίον και κατά Μάρκον αλλά και η χριστιανική παράδοση, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες. Έτσι οι γονείς της Μαριάμ, οι οποίοι ωστόσο ζουν και αγωνιούν για την αποκατάσταση της κόρης τους και στη συνέχεια κατά την εγκυμοσύνη της για την ασφάλειά της, ονομάζονται Ιωακείμ και Άννα, όπως δηλαδή μας είναι γνωστοί από το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Oι μάγοι είναι τρεις, όπως τους θέλει η εικονογραφική παράδοση και φέρουν τα γνωστά κυρίως στη Δύση ονόματα Μελχιόρ, Κάσπαρ και Βαλτάσαρ. Η τελική σκηνή της προσκύνησης μέσα στη φάτνη, όπου παρόντα είναι φυσικά το παραδοσιακό γαϊδουράκι και το βόδι, θυμίζει τις δυτικές εικόνες της Γέννησης με τη Μαριάμ-Παναγία ντυμένη με γαλάζιο πέπλο (βλ. φωτό). Ταυτόχρονα η ιστορία παρουσιάζει με αρκετό ρεαλισμό την πολιτική κατάσταση της εποχής: τελώνες και σκληρή φορολογία, Ηρώδης και Ρωμαίοι, ένοπλη αντίσταση κατά των Ρωμαίων, κοινωνικές τάξεις και καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη. Φυσικά σε πολλά σημεία η ιστορία φαίνεται να απομακρύνεται από την ιστορική πραγματικότητα της εποχής: η Ναζαρέτ παρουσιάζεται σα μια μεγάλη σχετικά πόλη, κάτι που μάλλον δεν ήταν, οι ραββίνοι διαδραματίζουν ένα ρόλο απόλυτα καθοριστικό στη ζωή των κατοίκων της υπαίθρου (βλ. την ανάμειξή τους στην επιλογή συζύγου για τη Μαριάμ) και ο τρόπος που οι Μάγοι ερμηνεύουν τα γεγονότα θυμίζει τη φωνή των ευαγγελιστών (δεν απουσιάζει και η φράση "και ο Λόγος σαρξ εγένετο" από το κατά Ιωάννην, την οποία λέει ένας Μάγος προσκυνώντας το θείο βρέφος και ο χαρακτηρισμός του Βρέφους ως Αμνού του Θεού και φυσικά η αναφορά σε διάφορες προφητείες της Π.Δ., οι οποίες ερμηνεύθηκαν από την πρώτη εκκλησία χριστολογικά και δεν είναι και τόσο βέβαιο ότι έτσι κατανοούνταν από τους Ιουδαίους της εποχής του Ιησού).
Ο σεναριογράφος ενσωμάτωσε στην ιστορία του πολλά ερμηνευτικά στοιχεία. Έτσι οι μάγοι "ἐξ ἀνατολῶν" του κατά Ματθαίον γίνονται αστρονόμοι που μελετούν τα άστρα στην Αστρονομική Σχολή της Βαβυλώνας. Ο φωτεινός αστέρας είναι το αποτέλεσμα της σύνοδου του πλανήτη Δία με άλλα αστρικά σώματα, αν και από όσο γνωρίζω, η θέση αυτή στην έρευνα δεν είναι ευρέως αποδεκτή και μάλλον είναι απίθανο να ήταν σε θέση οι Μάγοι να συμπεράνουν από αυτό το φαινόμενο το ακριβές σημείο όπου έλαβε χώρα η γέννηση του Ιησού. Ωστόσο αυτό το στοιχείο συμβάλλει στο δραματικό χαρακτήρα της ιστορίας, καθώς σε διάφορες στιγμές της ιστορίας προβάλλεται η εξέλιξη της κίνησης των πλανητών που θα δημιουργήσουν το φαινόμενο του άστρου της Βηθλεέμ. Η ιστορία της ταινίας The Nativity είναι μία πορεία διαφορετικών προσώπων που κινούνται όλα - χωρίς το καθένα να το συνειδητοποιεί πάντα - προς ένα σημείο κι ένα γεγονός, στο στάβλο της Βηθλεέμ και στη γέννηση του Ιησού-Μεσσία. Κι η κίνηση των άστρων, η οποία φαίνεται κατά κάποιον τρόπο να προδιαγράφει και να προκαθορίζει τον τόπο και τον χρόνο, δηλώνει το υπερφυσικό και πέρα από τον άνθρωπο στοιχείο της θεϊκής βούλησης (βλ. και τη συζήτηση του Ιωσήφ και της Μαριάμ κοιτώντας τον ουρανό της Ναζαρέτ για τη θεϊκή παρουσία και μέριμνα). Ο σεναριογράφος υιοθετεί για τον Ιωσήφ την παραδοσιακή αντίληψη ότι ήταν ξυλουργός κι αφήνει την άλλη εκδοχή (να ήταν λιθοδόμος, όπως έχει επίσης υποστηριχθεί) στον πιθανό υποψήφιο αρραβωνιαστικό της Μαριάμ (τον οποίο όμως οι γονείς της Μαριάμ απορρίπτουν). Επίσης η Μαριάμ έχει μια αδελφή, μία επινόηση του σεναρίου, παντρεμένη με έναν ψαρά ονόματι Σίμωνα (προφανώς για να γίνει και η σύνδεση του Ιησού με τον κόσμο των ψαράδων) και με τέσσερα παιδιά (ίσως για να εξηγήσει το πρόβλημα των αδελφών του Ιησού, τους οποίους μάλλον θεωρεί εξαδέλφιά του;).
Όπως προέγραψα, όλα τα στοιχεία της βιβλικής ιστορίας κι όλα τα πρόσωπα είναι εδώ. Αλλάζουν όμως συχνά θέση και αποκτούν περισσότερο δραματικό και ανθρώπινο χαρακτήρα. Αναφέρω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: η συνάντηση της Μαριάμ με την Ελισσάβετ είναι το πρώτο. Δεν υπάρχει η αναφορά στο σκίρτημα του βρέφους της Ελισσάβετ (αν και η Ελισσάβετ πιάνει την κοιλιά της, μόλις συναντά τη Μαριάμ, το οποίο είναι ίσως ένας υπαινιγμός) κι αυτός που ερμηνεύει όσα συμβαίνουν στην Μαριάμ είναι ο βουβός Ζαχαρίας, ο οποίος γράφει την προφητεία του Ησαΐα ("ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστὶ ἕξει"). Το ιστορικό ερώτημα βέβαια είναι, εάν ένας λευίτης της Παλαιστίνης θα κατέφευγε στην ελληνική μετάφραση του σχετικού χωρίου (το εβραϊκό δεν έχει τη λέξη "παρθένος" ως γνωστόν). Μέρος του χαιρετισμού της Ελισσάβετ γίνεται στη συνέχεια τμήμα του παραμυθητικού προς την προβληματισμένη Μαριάμ λόγου της. Το άλλο παράδειγμα είναι η συνάντηση των Μάγων με τον Ηρώδη, η οποία δε λαμβάνει τελικά χώρα, αλλά τους μάγους συναντά στην έρημο ένας Έλληνας αξιωματικός του Ιουδαίου βασιλιά, στον οποίο οι Μάγοι αποκαλύπτουν όσο το δυνατόν λιγότερα. Μάλιστα για να αποφύγουν τη συνάντησή τους με το βασιλιά οι Μάγοι καταφεύγουν σε ένα τέχνασμα (στέλνουν το καραβάνι τους πίσω στη Βαβυλώνα κι οι ίδιοι κρυφά πορεύονται προς την Βηθλεέμ).
Βασικός άξονας της ιστορίας τώρα είναι η ανθρώπινη πλευρά των γεγονότων. Αυτό καθίσταται σαφές από τον ρεαλιστικό και ζεστό συχνά διάλογο, το χιούμορ κάποιες φορές της ιστορίας (στην περίπτωση του Ιωσήφ που ετοιμάζεται να κτίσει ένα σπίτι γι' αυτόν και τη μέλλουσα σύζυγό του) και την προσθήκη πολλών λεπτομερειών άγνωστων ή και αντίθετων από τη βιβλική ιστορία. Έτσι η κυοφορούσα Μαριάμ γίνεται θύμα επίθεσης με πέτρες (υπαινιγμός στην τιμωρία που προβλεπόταν σε μοιχαλίδες) στην αγορά της Ναζαρέτ, ο ραββίνος δε δέχεται να την προστατεύσει στη συναγωγή (εδώ βλέπω μια κάποια κριτική στη στενή τήρηση του Νόμου εις βάρος της αγάπης και παραπέμπει και στη γνωστή ιστορία του κατά Ιωάννην) και στη Βηθλεέμ κανείς δε δέχεται να φιλοξενήσει τους Ιωσήφ και Μαριάμ, επειδή το παιδί που φέρει μέσα της η Μαριάμ δεν είναι του Ιωσήφ. Εδώ το σενάριο απομακρύνεται κατά πολύ από την βιβλική αφήγηση, αφού κάτι τέτοιο δεν υπονοείται στα ευαγγελικά κείμενα. Αντίθετα - τουλάχιστον αργότερα - ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως υιός του Ιωσήφ, κάτι που ίσως δηλώνει ότι η πραγματική καταγωγή του παρέμεινε ένα μυστικό της οικογένειάς του. Σκοπός αυτές οι προσθήκες έχουν να εντείνουν τη δραματική ένταση και να τονίσουν ακόμη περισσότερο την υπαρξιακή πάλη και τη δύναμη των κεντρικών προσώπων της ιστορίας. Άλλωστε αυτή η πορεία από την αμφιβολία στην πίστη (η οποία για τον Ιωσήφ διαρκεί σε όλη την ταινία) είναι ένα βασικό στοιχείο της αφήγησης και ένα σημείο ταύτισης του σύγχρονου θεατή του 21ου αιώνα με τα πρόσωπα και τα γεγονότα της. Η γέννηση και τα γεγονότα που οδηγούν σε αυτήν μπορούν να γίνουν αποδεκτά μόνο μέσα από την πίστη κι αυτό αποτελεί ένα από τα μηνύματα της ταινίας, ότι δηλαδή πέρα από τη ρεαλιστική διάσταση, η οποία αφήνει λίγο χώρο για το υπερφυσικό, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα της πίστης, αλλά αυτή είναι αποτέλεσμα πίστης και καθαρής προαίρεσης. Σε αυτήν την κατεύθυνση οδηγεί κατά τη γνώμη μου και η απαγγελία (από τον Γαβριήλ) στην τελευταία σκηνή της ταινίας των μακαρισμών για τους καθαρούς στην καρδιά που θα δούν τον Θεό κτλ.
Οι μακαρισμοί ωστόσο συνδέονται άμεσα και με ένα άλλο στοιχείο της ταινίας. Αν υπάρχει μία κεντρική και διήκουσα θεολογική έννοια στην ταινία, αυτή είναι η γέννηση του Μεσσία-Χριστού, που θα είναι Υιός του Θεού και θα κατάγεται από τη γενιά του Δαυίδ κι ο οποίος θα φέρει μια διαφορετική βασιλεία στους ανθρώπους (αυτήν που αποκαλύπτει τελικά η ταινία μέσα από τους μακαρισμούς κι η οποία βρίσκεται πολύ μακριά από την ένοπλη εξέγερση του Θωμά ή την πολιτική εξουσία του Ηρώδη). Βέβαια ο τρόπος που παρουσιάζεται αυτή η μεσσιανική προσδοκία στην ταινία είναι μάλλον αναχρονιστικός. Δεν είμαστε και τόσο βέβαιοι ότι όλος ο ιουδαϊκός λαός έτσι κατανοούσε τον Μεσσία ή ότι γενικά στον Ιουδαϊσμό με αυτόν τον τρόπο ερμηνεύονταν οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης ούτε φυσικά ότι οι πιθανές μεσσιανικές ιουδαϊκές προσδοκίες ήταν γνωστές και σε άλλους λαούς και μάλιστα με τόσες λεπτομέρειες. Ωστόσο πέρα από αυτήν την θεολογική υπερβολή του σεναρίου η ιδέα είναι σαφώς σημαντική και σύμφωνη και με τη συνοπτική παρουσίαση της επίγειας δράσης του Ιησού.
Στα δυνατά σημεία της ταινίας θα μπορούσαμε να προσμετρήσουμε τις πολύ καλές ερμηνείες των ηθοποιών που ενσαρκώνουν τα διάφορα πρόσωπα της ιστορίας και τον πολύ ανθρώπινο διάλογο (από τον οποίο βέβαια δε λείπουν τα αναχρονιστικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα η προτροπής της μαίας στον Ιωσήφ να κρατήσει το χέρι της Μαριάμ κατά τον τοκετό ("you can hold her hand") κι η ικανότητα τελικά του σεναρίου να μην καταστρέφει για χάρη ενός ρεαλισμού και μίας "πιστής" ιστορικής αναπαράστασης το στοιχείο του υπερφυσικού διατηρώντας όμως ταυτόχρονα το ρόλο του ανθρώπου στις αποφάσεις και στα γεγονότα τα οποία αποτελούν έκφραση του θεϊκού σχεδίου και θελήματος.
Η γενική μου εκτίμηση είναι ότι πρόκειται για μια αξιόλογη δουλειά κι ένα πολύ καλό παράδειγμα πρόσληψης της βιβλικής ιστορίας και επαναφήγησής της μέσα στην εκλογικευμένη συνάφεια του 21ου αιώνα.