Στη σημερινή ανάρτηση και σε κάποιες που θα ακολουθήσουν θα ασχοληθούμε με ένα επιμέρους μάθημα της βιβλικής επιστήμης τη λεγόμενη "Ιστορία Χρόνων της Καινής Διαθήκης" (Neutestamentliche Zeitgeschichte) και ειδικότερα με το περιεχόμενό του, τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιεί και την ιστορία του.
Η βιβλική επιστήμη έχει ως αντικείμενό της κείμενα, τα οποία προέρχονται από έναν κόσμο, που χρονικά αλλά και τοπικά βρίσκεται πολύ μακριά από το σύγχρονο ερευνητή. Αυτή η απόσταση είναι σαφής από την πρώτη ήδη επαφή του με αυτά τα κείμενα, καθώς μέσα σε αυτά συναντά πρόσωπα και έννοιες, ήθη, ιδέες, αξίες που αντικατοπτρίζουν μία πραγματικότητα πολύ διαφορετική από τη δική του. Οι Σαδδουκαίοι και οι Φαρισαίοι, οι αρχιερείς και οι αρχισυνάγωγοι, οι Ρωμαίοι στρατιώτες και οι αξιωματούχοι, οι Ασιάρχες και οι πολιτάρχες, οι αγοραίοι της Θεσσαλονίκης, οι τεχνίτες της Εφέσου -για να αναφέρουμε μερικά πρόχειρα παραδείγματα -είναι πρόσωπα που αναμφισβήτητα ανήκουν σε έναν άλλο κόσμο. Έννοιες όπως Χριστός, δικαιοσύνη, απολύτρωσις, χάρις, Κύριος, σωτήρ, ευαγγέλιον, βασιλεία του Θεού – σταχυολογούμε βιαστικά μερικούς από τους όρους που συναντούμε μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη– δε μπορούν να γίνουν πλήρως κατανοητές με τη βοήθεια των παραστάσεων που διαθέτει ο ερμηνευτής από το δικό του - χρονικά και τοπικά οριζόμενο - παρόν. Για να μπορέσει λοιπόν ο ερμηνευτής να κατανοήσει και να εξηγήσει, να αναδείξει το πραγματικό περιεχόμενο των κειμένων και να αναπλάσει τον αφηγηματικό τους κόσμο, θα πρέπει να είναι εφοδιασμένος με τις απαραίτητες γνώσεις της εποχής, την οποία αντικατοπτρίζουν αυτά τα κείμενα. Αυτές οι γνώσεις, τις οποίες λόγω της χρονικής και τοπικής απόστασης ο ερευνητής δε διαθέτει εξαρχής, θα τον βοηθήσουν να «ξεκλειδώσει» τις μυστικές πόρτες του κειμένου στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό και να ανακαλύψει το βαθύτερό τους νόημα. Αυτό το νόημα, σύμφωνα με τη μαρτυρία των ίδιων των κειμένων, είναι ο λόγος, η καταγραφή, της «εν Χριστώ αποκαλύψεως του Θεού και της διά Χριστού απολυτρώσεως του ανθρώπου» (Γ. Γαλίτη, Ἱστορία ἐποχῆς τῆς Καινῆς Διαθήκης, Επιμέλεια Ι. Γαλάνη, Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 51991, σ. 5), η οποία όμως λαμβάνει χώρα μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι ή κατά τη μαρτυρία ενός από τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης «όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου» (Γαλ 4,4). Τις γνώσεις, που είναι απαραίτητες για την ιστορική κατανόηση του «πληρώματος» τις προσφέρει η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης.
Η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης επομένως είναι ο κλάδος της βιβλικής ερμηνευτικής, ο οποίος παρέχει στον ερμηνευτή τα ιστορικά εκείνα στοιχεία που χρειάζεται για να κατανοήσει το ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και ιδεολογικό πλαίσιο των κειμένων της Καινής Διαθήκης.
Δεν αποτελεί κατά συνέπεια μία από τις πολλές ερμηνευτικές μεθόδους, τις οποίες εφαρμόζει η βιβλική επιστήμη, αλλά μάλλον ένα εφόδιο απαραίτητο σε όλες τις μεθόδους (P. Pilhofer, „Die lokalgeschichtliche Methode“, στο έργο του ιδίου, Die frühen Christen und ihre Welt. Greifswälder Aufsätze 1996-2001, (WUNT 145), Mohr Siebeck, Tübingen 2002, σ. 9)
Η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ιστορία της Καινής Διαθήκης, την ιστορία δηλαδή των επιμέρους κειμένων και του κανόνα της Καινής Διαθήκης, ούτε όμως και με την Ιστορία του Αρχέγονου Χριστιανισμού, την ιστορία δηλαδή της πρώτης Εκκλησίας μέχρι περίπου τον 2ο αι. μ.Χ., αν και συχνά οι πορείες τους υπήρξαν παράλληλες και κάποιες φορές δύσκολα διακριτές μεταξύ τους. Στην περίπτωση της Ιστορίας των Χρόνων το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις πολιτικές διαδικασίες και στους πολιτικούς θεσμούς (για παράδειγμα ρωμαϊκή διοίκηση, ρωμαίος αυτοκράτορας), σε κοινωνικούς θεσμούς και ομάδες (π.χ. το σχολείο, τους συλλόγους), σε μηχανισμούς κοινωνικής συνοχής (π.χ. τιμωρία, ευεργεσία), σε οικονομικές σχέσεις (π.χ. φορολογία, τελώνες, δούλους, κυρίους, κυριότητα γης), σε θρησκευτικά φαινόμενα και θρησκευτικές ομάδες (λατρείες διαφόρων θεοτήτων, μυστήρια, μαγεία, Ιουδαϊκή θρησκεία, Ναό, Φαρισαίους, Σαδδουκαίους κτλ.), σε ιδεολογικές τάσεις (π.χ. φιλοσοφικές σχολές), σε κοινωνικές αξίες (π.χ. τιμή, αισχύνη) αλλά και σε θέματα πολιτικής ιστορίας και ιστορικής γεωγραφίας.
Το μάθημα της Ιστορίας των Χρόνων της Κ.Δ., όπως άλλωστε δηλώνει και το ίδιο το όνομά του, είναι καταρχήν ιστορικό,διέπεται δηλαδή από τις αρχές της επιστήμης της Ιστορίας, εφαρμόζει τις ίδιες μεθόδους και, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στη συνέχεια, ακολούθησε την ίδια εξέλιξη με τους άλλους κλάδους της ιστορικής επιστήμης κατά τα 200 περίπου χρόνια ζωής του. Ο σκοπός του όμως δεν είναι απλώς να περιγράψει το παρελθόν, εκείνο της εποχής των κειμένων της Κ.Δ., αλλά, όπως και στην περίπτωση των υπόλοιπων ιστορικών κλάδων, να το κατανοήσει και να το ερμηνεύσει.
Η ερμηνευτική αυτή διάσταση της Ιστορίας των Χρόνων της Κ.Δ. καθώς επίσης το γεγονός ότι λειτουργεί ως βοηθητικό εργαλείο κατανόησης και ερμηνείας των βιβλικών κειμένων, είναι οι αιτίες που ο κλάδος αυτός δεν αποτελεί τμήμα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας αλλά μάθημα της βιβλικής ερμηνευτικής. Όπως παρατηρεί ο καθηγητής της Κ.Δ. του Παν/μίου του Βερολίνου Cilliers Breytenbach η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην ερμηνεία των κειμένων της Κ.Δ., αυτά αποτελούν την αφετηρία και το τέλος, "το κείμενο παραμένει το σημείο προσανατολισμού" (Cilliers Breytenbach, „Auf den Text kommt es an. Zugänge zur urchristlichen Vergangenheit“, στο έργο της Eve-Marie Becker (εκδ.), Neustamentliche Wissenschaft. Autobiographische Essays aus der Evangelischen Theologie, (UTB 2475), A. Francke, Tübingen und Basel 2003, σ. 60)
Η βιβλική επιστήμη έχει ως αντικείμενό της κείμενα, τα οποία προέρχονται από έναν κόσμο, που χρονικά αλλά και τοπικά βρίσκεται πολύ μακριά από το σύγχρονο ερευνητή. Αυτή η απόσταση είναι σαφής από την πρώτη ήδη επαφή του με αυτά τα κείμενα, καθώς μέσα σε αυτά συναντά πρόσωπα και έννοιες, ήθη, ιδέες, αξίες που αντικατοπτρίζουν μία πραγματικότητα πολύ διαφορετική από τη δική του. Οι Σαδδουκαίοι και οι Φαρισαίοι, οι αρχιερείς και οι αρχισυνάγωγοι, οι Ρωμαίοι στρατιώτες και οι αξιωματούχοι, οι Ασιάρχες και οι πολιτάρχες, οι αγοραίοι της Θεσσαλονίκης, οι τεχνίτες της Εφέσου -για να αναφέρουμε μερικά πρόχειρα παραδείγματα -είναι πρόσωπα που αναμφισβήτητα ανήκουν σε έναν άλλο κόσμο. Έννοιες όπως Χριστός, δικαιοσύνη, απολύτρωσις, χάρις, Κύριος, σωτήρ, ευαγγέλιον, βασιλεία του Θεού – σταχυολογούμε βιαστικά μερικούς από τους όρους που συναντούμε μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη– δε μπορούν να γίνουν πλήρως κατανοητές με τη βοήθεια των παραστάσεων που διαθέτει ο ερμηνευτής από το δικό του - χρονικά και τοπικά οριζόμενο - παρόν. Για να μπορέσει λοιπόν ο ερμηνευτής να κατανοήσει και να εξηγήσει, να αναδείξει το πραγματικό περιεχόμενο των κειμένων και να αναπλάσει τον αφηγηματικό τους κόσμο, θα πρέπει να είναι εφοδιασμένος με τις απαραίτητες γνώσεις της εποχής, την οποία αντικατοπτρίζουν αυτά τα κείμενα. Αυτές οι γνώσεις, τις οποίες λόγω της χρονικής και τοπικής απόστασης ο ερευνητής δε διαθέτει εξαρχής, θα τον βοηθήσουν να «ξεκλειδώσει» τις μυστικές πόρτες του κειμένου στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό και να ανακαλύψει το βαθύτερό τους νόημα. Αυτό το νόημα, σύμφωνα με τη μαρτυρία των ίδιων των κειμένων, είναι ο λόγος, η καταγραφή, της «εν Χριστώ αποκαλύψεως του Θεού και της διά Χριστού απολυτρώσεως του ανθρώπου» (Γ. Γαλίτη, Ἱστορία ἐποχῆς τῆς Καινῆς Διαθήκης, Επιμέλεια Ι. Γαλάνη, Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 51991, σ. 5), η οποία όμως λαμβάνει χώρα μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι ή κατά τη μαρτυρία ενός από τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης «όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου» (Γαλ 4,4). Τις γνώσεις, που είναι απαραίτητες για την ιστορική κατανόηση του «πληρώματος» τις προσφέρει η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης.
Η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης επομένως είναι ο κλάδος της βιβλικής ερμηνευτικής, ο οποίος παρέχει στον ερμηνευτή τα ιστορικά εκείνα στοιχεία που χρειάζεται για να κατανοήσει το ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και ιδεολογικό πλαίσιο των κειμένων της Καινής Διαθήκης.
Δεν αποτελεί κατά συνέπεια μία από τις πολλές ερμηνευτικές μεθόδους, τις οποίες εφαρμόζει η βιβλική επιστήμη, αλλά μάλλον ένα εφόδιο απαραίτητο σε όλες τις μεθόδους (P. Pilhofer, „Die lokalgeschichtliche Methode“, στο έργο του ιδίου, Die frühen Christen und ihre Welt. Greifswälder Aufsätze 1996-2001, (WUNT 145), Mohr Siebeck, Tübingen 2002, σ. 9)
Η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ιστορία της Καινής Διαθήκης, την ιστορία δηλαδή των επιμέρους κειμένων και του κανόνα της Καινής Διαθήκης, ούτε όμως και με την Ιστορία του Αρχέγονου Χριστιανισμού, την ιστορία δηλαδή της πρώτης Εκκλησίας μέχρι περίπου τον 2ο αι. μ.Χ., αν και συχνά οι πορείες τους υπήρξαν παράλληλες και κάποιες φορές δύσκολα διακριτές μεταξύ τους. Στην περίπτωση της Ιστορίας των Χρόνων το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις πολιτικές διαδικασίες και στους πολιτικούς θεσμούς (για παράδειγμα ρωμαϊκή διοίκηση, ρωμαίος αυτοκράτορας), σε κοινωνικούς θεσμούς και ομάδες (π.χ. το σχολείο, τους συλλόγους), σε μηχανισμούς κοινωνικής συνοχής (π.χ. τιμωρία, ευεργεσία), σε οικονομικές σχέσεις (π.χ. φορολογία, τελώνες, δούλους, κυρίους, κυριότητα γης), σε θρησκευτικά φαινόμενα και θρησκευτικές ομάδες (λατρείες διαφόρων θεοτήτων, μυστήρια, μαγεία, Ιουδαϊκή θρησκεία, Ναό, Φαρισαίους, Σαδδουκαίους κτλ.), σε ιδεολογικές τάσεις (π.χ. φιλοσοφικές σχολές), σε κοινωνικές αξίες (π.χ. τιμή, αισχύνη) αλλά και σε θέματα πολιτικής ιστορίας και ιστορικής γεωγραφίας.
Το μάθημα της Ιστορίας των Χρόνων της Κ.Δ., όπως άλλωστε δηλώνει και το ίδιο το όνομά του, είναι καταρχήν ιστορικό,διέπεται δηλαδή από τις αρχές της επιστήμης της Ιστορίας, εφαρμόζει τις ίδιες μεθόδους και, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στη συνέχεια, ακολούθησε την ίδια εξέλιξη με τους άλλους κλάδους της ιστορικής επιστήμης κατά τα 200 περίπου χρόνια ζωής του. Ο σκοπός του όμως δεν είναι απλώς να περιγράψει το παρελθόν, εκείνο της εποχής των κειμένων της Κ.Δ., αλλά, όπως και στην περίπτωση των υπόλοιπων ιστορικών κλάδων, να το κατανοήσει και να το ερμηνεύσει.
Η ερμηνευτική αυτή διάσταση της Ιστορίας των Χρόνων της Κ.Δ. καθώς επίσης το γεγονός ότι λειτουργεί ως βοηθητικό εργαλείο κατανόησης και ερμηνείας των βιβλικών κειμένων, είναι οι αιτίες που ο κλάδος αυτός δεν αποτελεί τμήμα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας αλλά μάθημα της βιβλικής ερμηνευτικής. Όπως παρατηρεί ο καθηγητής της Κ.Δ. του Παν/μίου του Βερολίνου Cilliers Breytenbach η Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην ερμηνεία των κειμένων της Κ.Δ., αυτά αποτελούν την αφετηρία και το τέλος, "το κείμενο παραμένει το σημείο προσανατολισμού" (Cilliers Breytenbach, „Auf den Text kommt es an. Zugänge zur urchristlichen Vergangenheit“, στο έργο της Eve-Marie Becker (εκδ.), Neustamentliche Wissenschaft. Autobiographische Essays aus der Evangelischen Theologie, (UTB 2475), A. Francke, Tübingen und Basel 2003, σ. 60)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου