IV. Οι Πράξεις του Θωμά
Το μόνο κείμενο των αρχαίων απόκρυφων Πράξεων που διασώζεται σήμερα ολόκληρο είναι εκείνων των Πράξεων του Θωμά. Μάλλον συντάχθηκε αρχικά στα συριακά και μεταφράστηκε αμέσως μετά στα ελληνικά. Το συριακό κείμενο που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας είναι μεταγενέστερο της ελληνικής μετάφρασης. Σε αυτό υπάρχουν ίχνη επεξεργασίας με σκοπό το κείμενο να προσαρμοστεί στη διδασκαλία της επίσημης Εκκλησίας. Το κείμενο χωρίζεται σε 13 πράξεις και το μαρτύριο του αποστόλου.
Η ιστορία λαμβάνει χώρα στις Ινδίες. Στις επιμέρους αφηγήσεις εμφανίζονται διάφορα ζώα. Ο Κ. αναφέρει δύο επιμέρους παραδείγματα.
1. Το ερωτευμένο φίδι
Στην πρώτη ιστορία ο Θωμάς προκαλεί την ανάσταση ενός νεαρού, τον οποίο σκότωσε ένα φίδι από ζήλεια, επειδή ήταν ερωτευμένο με την κοπέλα που αγαπούσε ο νέος. Το φίδι ομολογεί την πράξη του, δηλώνει ότι κατάγεται από τον άρχοντα αυτού του κόσμου, είναι συγγενής με το κοσμικό φίδι που δαγκάνει την ουρά του και περιβάλλει τον κόσμο (Α.Τ.: ο ουροβόρος, αρχαίο θρησκευτικό σύμβολο), είναι αυτό που κρύβεται πίσω από την αποπλάνηση της Εύας και του Αδάμ, την αδελφοκτονία του Κάιν, την πτώση των αγγέλων και την προδοσία του Ιούδα (Α.Τ.: βλ. ακόμη τις γνωστικές ομάδες στην Αίγυπτο και Συρία στις αρχ. του 2ου αι. μ.Χ., γνωστές με το όνομα «Οφιανοί» που λάτρευαν το φίδι στην ιστορία της Γενέσεως. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Στρωματείς VII 17.108 τους αναφέρει μαζί με τους Καϊνίτες, γνωστική ομάδα που λάτρευε τον Κάιν). Το φίδι θανατώνεται από τον απόστολο. Η ιστορία του απόκρυφου κειμένου έχει συμβολικό χαρακτήρα, κάτι που φανερώνει και ο λόγος του ίδιου του αποστόλου. Ήδη στη Βίβλο το φίδι συνδέεται με το διάβολο, κάτι που στην ιστορία μας επιβεβαιώνεται και από τον τρόπο που αυτοσυστήνεται και από το μαύρο χρώμα του. Δεν είναι μάλιστα τυχαίο ότι η ιστορία διαδραματίζεται στην Ινδία, για την οποία υπήρχε στα αρχαία χρόνια η αντίληψη ότι είχε μεγάλα φίδια με μαγικές ιδιότητες. Ταυτόχρονα ο Κ. βρίσκει ομοιότητες με ανάλογες ιστορίες ερωτευμένων φιδιών στην αρχαία γραμματεία και παραπέμπει σε ένα περιστατικό που διηγείται ο Πλούταρχος (972Ε-F). Ο συγγραφέας των αποκρύφων Πράξεων είχε γνώση τέτοιων περιστατικών, στα οποία όμως προσδίδει ένα θεολογικό περιεχόμενο και συμπληρώνει την αφήγηση σε μοτίβα όπως προσευχές, κατηχήσεις, επικλήσεις κτλ. Καθώς στην ιουδαϊκή και χριστιανική παράδοση το φίδι της Γενέσεως συνδέεται και με την αρχή της σεξουαλικότητας, ο Κ. υποθέτει ότι εδώ υπάρχει ένας τονισμός της ασκητικής ζωής και καθαρότητας, ένα θέμα που επαναλαμβάνεται και στο επόμενο περιστατικό.
Το μόνο κείμενο των αρχαίων απόκρυφων Πράξεων που διασώζεται σήμερα ολόκληρο είναι εκείνων των Πράξεων του Θωμά. Μάλλον συντάχθηκε αρχικά στα συριακά και μεταφράστηκε αμέσως μετά στα ελληνικά. Το συριακό κείμενο που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας είναι μεταγενέστερο της ελληνικής μετάφρασης. Σε αυτό υπάρχουν ίχνη επεξεργασίας με σκοπό το κείμενο να προσαρμοστεί στη διδασκαλία της επίσημης Εκκλησίας. Το κείμενο χωρίζεται σε 13 πράξεις και το μαρτύριο του αποστόλου.
Η ιστορία λαμβάνει χώρα στις Ινδίες. Στις επιμέρους αφηγήσεις εμφανίζονται διάφορα ζώα. Ο Κ. αναφέρει δύο επιμέρους παραδείγματα.
1. Το ερωτευμένο φίδι
Στην πρώτη ιστορία ο Θωμάς προκαλεί την ανάσταση ενός νεαρού, τον οποίο σκότωσε ένα φίδι από ζήλεια, επειδή ήταν ερωτευμένο με την κοπέλα που αγαπούσε ο νέος. Το φίδι ομολογεί την πράξη του, δηλώνει ότι κατάγεται από τον άρχοντα αυτού του κόσμου, είναι συγγενής με το κοσμικό φίδι που δαγκάνει την ουρά του και περιβάλλει τον κόσμο (Α.Τ.: ο ουροβόρος, αρχαίο θρησκευτικό σύμβολο), είναι αυτό που κρύβεται πίσω από την αποπλάνηση της Εύας και του Αδάμ, την αδελφοκτονία του Κάιν, την πτώση των αγγέλων και την προδοσία του Ιούδα (Α.Τ.: βλ. ακόμη τις γνωστικές ομάδες στην Αίγυπτο και Συρία στις αρχ. του 2ου αι. μ.Χ., γνωστές με το όνομα «Οφιανοί» που λάτρευαν το φίδι στην ιστορία της Γενέσεως. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Στρωματείς VII 17.108 τους αναφέρει μαζί με τους Καϊνίτες, γνωστική ομάδα που λάτρευε τον Κάιν). Το φίδι θανατώνεται από τον απόστολο. Η ιστορία του απόκρυφου κειμένου έχει συμβολικό χαρακτήρα, κάτι που φανερώνει και ο λόγος του ίδιου του αποστόλου. Ήδη στη Βίβλο το φίδι συνδέεται με το διάβολο, κάτι που στην ιστορία μας επιβεβαιώνεται και από τον τρόπο που αυτοσυστήνεται και από το μαύρο χρώμα του. Δεν είναι μάλιστα τυχαίο ότι η ιστορία διαδραματίζεται στην Ινδία, για την οποία υπήρχε στα αρχαία χρόνια η αντίληψη ότι είχε μεγάλα φίδια με μαγικές ιδιότητες. Ταυτόχρονα ο Κ. βρίσκει ομοιότητες με ανάλογες ιστορίες ερωτευμένων φιδιών στην αρχαία γραμματεία και παραπέμπει σε ένα περιστατικό που διηγείται ο Πλούταρχος (972Ε-F). Ο συγγραφέας των αποκρύφων Πράξεων είχε γνώση τέτοιων περιστατικών, στα οποία όμως προσδίδει ένα θεολογικό περιεχόμενο και συμπληρώνει την αφήγηση σε μοτίβα όπως προσευχές, κατηχήσεις, επικλήσεις κτλ. Καθώς στην ιουδαϊκή και χριστιανική παράδοση το φίδι της Γενέσεως συνδέεται και με την αρχή της σεξουαλικότητας, ο Κ. υποθέτει ότι εδώ υπάρχει ένας τονισμός της ασκητικής ζωής και καθαρότητας, ένα θέμα που επαναλαμβάνεται και στο επόμενο περιστατικό.
2. Το πουλάρι και οι άγριοι γάιδαροι
Στο πρώτο περιστατικό ένας πώλος όνου υπηρετεί ως υποζύγιο τον απόστολο Θωμά και με ανθρώπινη φωνή τον αναγνωρίζει ως το δίδυμο αδελφό του Κυρίου. Εδώ οι έμμεσες αναφορές στον όνο του Βαλαάμ και το υποζύγιο, στη ράχη του οποίου εισήλθε ο Ιησούς στην Ιερουσαλήμ, είναι προφανείς. Το πουλάρι χαρακτηρίζεται σε ένα πρώτο επίπεδο ως «ξένο σώμα» που υπηρετώντας τον απόστολο τον ξεκουράζει. Σε ένα δεύτερο όμως επίπεδο η φράση «ξένο σώμα» δηλώνει το ανθρώπινο σώμα που μεταφέρει την αθάνατη ψυχή στον κόσμο και το ταξίδι επάνω στο ονάριο συμβολίζει το ταξίδι της ανθρώπινης ζωής.
Στη συνέχεια άγριοι όναγροι υπηρετούν ως υποζύγια στην άμαξα που μεταφέρει τον απόστολο στην οικία ενός αξιωματούχου, την οποία έχουν καταλάβει οι δαίμονες. Ο ισχυρότερος από αυτούς τους όναγρους στη συνέχεια λειτουργεί ως απόστολος του αποστόλου και με ανθρώπινη φωνή ελέγχει τους δαίμονες και καλεί τον απόστολο να αναλάβει δράση. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ο όναγρος της Ινδίας είναι ένα σχεδόν μυθικό πλάσμα με μεγάλη δύναμη (De natura animalium 4.52). Στο έργο Φυσιολόγος είναι παράδειγμα εγκράτειας και ασκητικής ζωής.
V. Οι Πράξεις Φιλίππου
Ο Φίλιππος είναι ένας από τους λιγότερο γνωστούς αποστόλους και συχνά ταυτίζεται στην αρχαία παράδοση με τον ομώνυμο διάκονο των Πράξεων των Αποστόλων. Οι Πράξεις Φιλίππου συντάχθηκαν γύρω στα 400 μ.Χ. στη Μ. Ασία. Αρχικά ήταν γνωστά μόνο αποσπάσματα αυτού του κειμένου. Στα 1974 όμως ο F. Bovon ανακάλυψε στη Μονή Ξενοφώντος του Αγ. Όρους ένα χειρόγραφο, όπου διασώζεται σχεδόν ολόκληρο το κείμενο (Xenofontos 32). Ο Κ. παρουσιάζει και πάλι δύο περιστατικά από αυτό το κείμενο.
1. Η λεοπάρδαλη και το ερίφιο
Οι απόστολοι Φίλιππος, Μαριάμμη και Βαρθολομαίος συναντούν μία λεοπάρδαλη κι ένα κατσικάκι τους ακολουθούν (εδώ ο Κ. διακρίνει μία αναφορά στην εσχατολογική ειρήνη μεταξύ των ζώων, Ησ 11,6-9). Μαζί νικούν δράκους και φίδια που συναντούν στο δρόμο και στη συνέχεια τα δύο ζώα βαπτίζονται.
2. Στην πόλη της μητέρας των φιδιών
Οι απόστολοι φτάνουν στην πόλη, όπου λατρεύεται η μητέρα των φιδιών και με τη βοήθεια των φαρμάκων που τους είχε δώσει ο Ιησούς στη Γαλιλαία θεραπεύουν τον ιερέα της μητέρας των φιδιών και τη γυναίκα του επάρχου, που έχουν πέσει θύματα των φιδιών. Τελικά στη θέση του ναού των φιδιών κτίζεται μία εκκλησία, όπου παραμένουν η λεοπάρδαλη και το κατσικάκι.
Η ιστορία φαντάζει παράδοξη και προφανώς κακόγουστή, όμως ο Κ. διακρίνει έναν ενδιαφέροντα συμβολικό συσχετισμό. Συνδέει το κείμενο με την περιοχή της Φρυγίας, όπου γνωρίζουμε τη δράση διαφόρων ασκητικών ομάδων, όπως π.χ. των Μοντανιστών. Ίσως το κείμενο λοιπόν να προέρχεται από τέτοια ομάδα. Στην περιοχή της Φρυγίας επίσης γνωρίζουμε ότι επιχωρίαζε η λατρεία της Κυβέλης, θεά, η οποία είχε για σύμβολό της τη λεοπάρδαλη, ενώ ο σύντροφός της Άττις είχε ως σύμβολο το ερίφιο. Τα φίδια επίσης συχνά στη χριστιανική παράδοση συνδέονταν με την ειδωλολατρεία. Η μητέρα των φιδιών λοιπόν στην ιστορία μας σύμφωνα με τον Κ. είναι η Κυβέλη. Ο Χριστιανισμός τη νίκησε, όπως δηλώνει το βάπτισμα των δύο ζώων που συνδέονται με τη λατρεία της. Ο Απόλλων πάλι, ο οποίος είχε ένα γνωστό ιερό στην περιοχή της Ιεραπόλεως της Φρυγίας και ο οποίος συνδέεται με τα φίδια, κατατροπώνεται από τους αποστόλους. Τέλος ο Κ. αναφέρει και την αρχαιολογική μαρτυρία της ύπαρξης ενός Οκταγώνου έξω από την Ιεράπολη το οποίο ήταν αφιερωμένο στον απόστολο Φίλιππο.
Ο Κ. κλείνει την παρουσίαση των απόκρυφων Πράξεων με ορισμένες παρατηρήσεις. Τα περιστατικά με τα ζώα που παρουσιάστηκαν οπωσδήποτε φαντάζουν στο σημερινό αναγνώστη παράδοξα και από θεολογικής απόψεως ανόητα. Ο Κ. επισημαίνει όμως το συμβολικό τους χαρακτήρα και παραπέμπει στα παράλληλα από την αρχαία φιλοσοφία, μυθολογία και γραμματεία. Επίσης τονίζει ότι ο χαρακτήρας αυτών των ιστοριών είναι αλληγορικός και τονίζει το ρόλο που διαδραμάτισε η αλληγορία στην παραγωγή αρχικά και στην ερμηνεία κειμένων κατά την αρχαιότητα. Θεωρεί λοιπόν ότι είναι αναγκαίο, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα αυτήν την εποχή, να τα λάβουμε όλα αυτά υπόψη και να προσεγγίσουμε τα κείμενα όχι τόσο με αισθητικά όσο με ιστορικοκριτικά κριτήρια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου