Ο Β. ανέπτυξε τη διδασκαλία ενός συστήματος δημιουργών αγγέλων, όπως έκαναν και άλλοι γνωστικοί της εποχής (βλ. Επιστολή Ευγνώστου και Απόκρυφο του Ιωάννη). Σύμφωνα με τον Ειρηναίο (Κατὰ αἱρέσεων 1.24.3) στην περίπτωσή του οι άγγελοι είναι 365 και αντιστοιχούν σε 365 ουρανούς και τις 365 ημέρες του έτους. Η δημιουργία του δικού μας κόσμου είναι έργο των αγγέλων του τελευταίου κόσμου (1.24.4). Δε γνωρίζουμε πόσοι άγγελοι κατοικούσαν σε αυτόν τον τελευταίο ουρανό, πολύ πιθανόν όμως να ήταν 72, όπως και στην Επιστολή Ευγνώστου. Αρχηγός τους είναι ο Θεός των Ιουδαίων, ιδέα που απαντά και στον Σατουρνίνο. Σύμφωνα με τον Ειρηναίο οι μαθητές του Βασιλείδη τον ονόμαζαν Αβρασάξ. Πιθανόν ο Β. να χρησιμοποίησε ένα ήδη υφιστάμενο όνομα θεότητας. Το όνομα Αβρασάξ απαντά σε μαγικά κείμενα και πολύτιμους λίθους. Συχνά μάλιστα σε αυτούς τους λίθους ο Αβρασάξ παριστάνεται ως ένα ζώο με κεφάλι λιονταριού και φιδίσια πόδια. Μαζί του εμφανίζεται μία άλλη θεότητα: ο Ιαώ (ένα όνομα που συχνά χρησιμοποιείται για τον Θεό των Ιουδαίων). Ο Α.Α. Barb πρότεινε μία εβραϊκή ετυμολογία του ονόματος (arba= τέσσερα, το τετραγράμματον του ονόματος του Γιαχβέ). Για αυτόν τον Άρχοντα του συστήματος του Β. κάνει λόγο και ο Κλήμης Αλεξ. (Στρωματεῖς 2.36.1). Παρόμοιες πληροφορίες δίνει και ο Ιππόλυτος (Haer. 7.16.1-2), κάτι που οδήγησε τον Α. Méhat στην υπόθεση ότι και οι δύο αντλούν από τα Εξηγητικά του Β. Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα ο Άρχων πληροφορήθηκε κάτι από το Πνεύμα που απέστειλε ο ύψιστος Θεός κι αυτό τον γέμισε φόβο (Κλήμης). Αυτό που πληροφορήθηκε ήταν υπήρχε ένας Θεός ανώτερος από τον ίδιο (πρβλ. τη γνωστική ιδέα "η βλασφημία του Δημιουργού", δηλ. την πεποίθηση του Άρχοντα ότι είναι ο μοναδικός Θεός).
Ο κόσμος που δημιουργήθηκε από τον Άρχοντα είναι σύμφωνα με τον Β. "μονογενής" (βλ. Πλάτωνος, Τίμαιος 31ab).
Ανθρωπογονία και ανθρωπολογία
Δε διασώζονται κείμενα του Β. που να κάνουν λόγο για τη δημιουργία του ανθρώπου. Γνωρίζουμε ότι άλλοι γνωστικοί δίδασκαν ότι οι άγγελοι δημιούργησαν τον πρώτο άνθρωπο, ο οποίος δε μπορούσε στην αρχή να σταθεί όρθιος, μέχρι που πήρε την σπίθα της ζωής (Σατουρνίνος, Απόκρυφον Ιωάννου). Σύμφωνα με τον Ειρηναίο ( Κατὰ αἱρέσεων 1.24.5) o B. δίδασκε, όπως και ο Σατουρνίνος, ότι σώζεται μόνο η ψυχή, ενώ το σώμα είναι από τη φύση του φθαρτό.
Κάποια διασωζόμενα αποσπάσματα του Β. επιτρέπουν την υπόθεση ότι δίδασκε μία μορφή μετενσάρκωσης ή μετεμψύχωσης (βλ. Ωριγένη, Υπόμνημα στην Ρωμ 5.1)
Θέμα συζήτησης στην έρευνα αποτελεί και ο χαρακτηρισμός από τον Β. ορισμένων ανθρώπων ως "εκλεκτών". Σύμφωνα με τον Ειρηναίο, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.6, οι οπαδοί του δίδασκαν ότι λίγοι μπορούν να έχουν την γνώση, ένας στους χίλιους και δύο στους δέκα χιλιάδες (πρβλ. Ευαγγέλιον Θωμά λόγιον 23). Με βάση ποιο κριτήριο γίνεται όμως αυτή η επιλογή; Ο Κλήμης διασώζει σε δύο αποσπάσματα τη διδασκαλία του Β. για την εκλογή:
Στρωματεῖς 4.26.125: " "πάροικος", φησίν, "ἐν τῇ γῇ καὶ παρεπίδημος ἐγώ εἰμι μεθ' ὑμῶν". καὶ ἐντεῦθεν ξένην τὴν ἐκλογὴν τοῦ κόσμου ὁ Βασιλείδης εἴληφε λέγειν, ὡς ἂν ὑπερκόσμιον φύσει οὖσαν.῾
Στρωματεῖς 5.1.3.2: "εἰ γὰρ φύσει τις τὸν Θεὸν ἐπίσταται, ὡς Βασιλείδης οἴεται, [τὴν] νόησιν τὴν ἐξαίρετον πίστιν ἅμα καὶ βασιλείαν καὶ καλῶν κτίσιν, οὐσίας ἀξίαν τοῦ ποιήσαντος πλησίον ὑπάρχειν αὐτήν, ἑρμηνεύων, οὐσίαν, ἀλλ' οὐκ ἐξουσίαν, καὶ φύσιν καὶ ὑπόστασιν, κτίσεως ἀνυπερθέτου κάλλος ἀδιόριστον, οὐχὶ δὲ ψυχῆς αὐτεξουσίου λογικὴν συγκατάθεσιν λέγει τὴν πίστιν. παρέλκουσι τοίνυν οἱ ἐντολαὶ αἵ τε κατὰ τὴν παλαιὰν αἵ τε κατὰ τὴν νέαν διαθήκην, φύσει σωζομένου, ὡς Οὐαλεντῖνος βούλεται, τινὸς καὶ φύσει πιστοῦ καὶ ἐκλεκτοῦ ὄντος, ὡς Βασιλείδης νομίζει".
Καθώς όμως το κείμενο αυτό είναι η παράθεση του Κλήμεντος της διδασκαλίας του Β. μέσα μάλιστα σε ένα πλαίσιο πολεμικής δε μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι ο Β. δίδασκε έναν "φυσικό ντετερμινισμό", όπως αυτός που του αποδίδει ο Κλήμης. Είναι ωστόσο πολύ πιθανό να έκανε λόγο για τη φύση του ανθρώπου. Πολύ πιθανόν επίσης είναι να χρησιμοποιούσε για την οποιαδήποτε ντετερμινιστική του διδασκαλία κείμενα του αποστόλου Παύλου και της αρχαίας χριστιανικής παράδοσης.
Ο κόσμος που δημιουργήθηκε από τον Άρχοντα είναι σύμφωνα με τον Β. "μονογενής" (βλ. Πλάτωνος, Τίμαιος 31ab).
Ανθρωπογονία και ανθρωπολογία
Δε διασώζονται κείμενα του Β. που να κάνουν λόγο για τη δημιουργία του ανθρώπου. Γνωρίζουμε ότι άλλοι γνωστικοί δίδασκαν ότι οι άγγελοι δημιούργησαν τον πρώτο άνθρωπο, ο οποίος δε μπορούσε στην αρχή να σταθεί όρθιος, μέχρι που πήρε την σπίθα της ζωής (Σατουρνίνος, Απόκρυφον Ιωάννου). Σύμφωνα με τον Ειρηναίο ( Κατὰ αἱρέσεων 1.24.5) o B. δίδασκε, όπως και ο Σατουρνίνος, ότι σώζεται μόνο η ψυχή, ενώ το σώμα είναι από τη φύση του φθαρτό.
Κάποια διασωζόμενα αποσπάσματα του Β. επιτρέπουν την υπόθεση ότι δίδασκε μία μορφή μετενσάρκωσης ή μετεμψύχωσης (βλ. Ωριγένη, Υπόμνημα στην Ρωμ 5.1)
Θέμα συζήτησης στην έρευνα αποτελεί και ο χαρακτηρισμός από τον Β. ορισμένων ανθρώπων ως "εκλεκτών". Σύμφωνα με τον Ειρηναίο, Κατὰ αἱρέσεων 1.24.6, οι οπαδοί του δίδασκαν ότι λίγοι μπορούν να έχουν την γνώση, ένας στους χίλιους και δύο στους δέκα χιλιάδες (πρβλ. Ευαγγέλιον Θωμά λόγιον 23). Με βάση ποιο κριτήριο γίνεται όμως αυτή η επιλογή; Ο Κλήμης διασώζει σε δύο αποσπάσματα τη διδασκαλία του Β. για την εκλογή:
Στρωματεῖς 4.26.125: " "πάροικος", φησίν, "ἐν τῇ γῇ καὶ παρεπίδημος ἐγώ εἰμι μεθ' ὑμῶν". καὶ ἐντεῦθεν ξένην τὴν ἐκλογὴν τοῦ κόσμου ὁ Βασιλείδης εἴληφε λέγειν, ὡς ἂν ὑπερκόσμιον φύσει οὖσαν.῾
Στρωματεῖς 5.1.3.2: "εἰ γὰρ φύσει τις τὸν Θεὸν ἐπίσταται, ὡς Βασιλείδης οἴεται, [τὴν] νόησιν τὴν ἐξαίρετον πίστιν ἅμα καὶ βασιλείαν καὶ καλῶν κτίσιν, οὐσίας ἀξίαν τοῦ ποιήσαντος πλησίον ὑπάρχειν αὐτήν, ἑρμηνεύων, οὐσίαν, ἀλλ' οὐκ ἐξουσίαν, καὶ φύσιν καὶ ὑπόστασιν, κτίσεως ἀνυπερθέτου κάλλος ἀδιόριστον, οὐχὶ δὲ ψυχῆς αὐτεξουσίου λογικὴν συγκατάθεσιν λέγει τὴν πίστιν. παρέλκουσι τοίνυν οἱ ἐντολαὶ αἵ τε κατὰ τὴν παλαιὰν αἵ τε κατὰ τὴν νέαν διαθήκην, φύσει σωζομένου, ὡς Οὐαλεντῖνος βούλεται, τινὸς καὶ φύσει πιστοῦ καὶ ἐκλεκτοῦ ὄντος, ὡς Βασιλείδης νομίζει".
Καθώς όμως το κείμενο αυτό είναι η παράθεση του Κλήμεντος της διδασκαλίας του Β. μέσα μάλιστα σε ένα πλαίσιο πολεμικής δε μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι ο Β. δίδασκε έναν "φυσικό ντετερμινισμό", όπως αυτός που του αποδίδει ο Κλήμης. Είναι ωστόσο πολύ πιθανό να έκανε λόγο για τη φύση του ανθρώπου. Πολύ πιθανόν επίσης είναι να χρησιμοποιούσε για την οποιαδήποτε ντετερμινιστική του διδασκαλία κείμενα του αποστόλου Παύλου και της αρχαίας χριστιανικής παράδοσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου