Το θέμα της επιγραφής επάνω στο πήλινο κύπελλο, που βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια, εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον της επιστημονικής και δημοσιογραφικής κοινότητας. Με αφορμή λοιπόν τα χθεσινά και σημερινά δημοσιεύματα σε ηλεκτρονικές εκδόσεις εφημερίδων και σε ιστολόγια θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις απόψεις που διατυπώθηκαν από διάφορους ειδικούς (και μη).Ιστορία του ευρήματος
Το πήλινο κύπελλο ανασύρθηκε από το βυθό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας από μέλη της αρχαιολογικής ομάδας του F. Goddio και χρονολογήθηκε με βάση στρωματογραφικά κριτήρια στην περίοδο 2ος αι. π.Χ. έως 1ος αι. μ.Χ. Φέρει ίχνη φωτιάς και η επιγραφή που είναι γραμμένη περιμετρικά σε αυτό έχει ως εξής: ΔΙΑΧΡΗCTOYΟΓΟΙCΤΑΙC (ΔΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΟΓΟΙΣΤΑΙΣ).
Η ερμηνεία της επιγραφής
Η αναφορά του ονόματος «ΧΡΗΣΤΟΣ» (Χριστός;) προκάλεσε από την πρώτη στιγμή το ενδιαφέρον και έγινε η αφορμή να διατυπωθούν διάφορες θεωρίες σχετικές με τη χρήση του κυπέλλου και την πιθανή του σχέση με το πρόσωπο του Χριστού. Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να το συνδέσουν με τον αρχέγονο Χριστιανισμό και ειδικότερα με κάποιες γνωστικές παραφυάδες ή είδαν, κατά τον τολμηρό τίτλο του περιοδικού SPIEGEL, το «Άγιο Δισκοπότηρο» του αρχέγονου Χριστιανισμού. Ο αρχαιολόγος F. Goddio, που ήταν επικεφαλής των ανασκαφών, υποστηρίζει ότι η επιγραφή συνδέει το όνομα του Χριστού με τη μαγεία και ότι πιθανόν ο κάτοχος αυτού του κυπέλλου το χρησιμοποιούσε ως σκεύος μαντικής. Με βάση μάλιστα τη χρονολόγηση του ευρήματος καταλήγει ότι αυτό είναι πιθανόν η αρχαιότερη μαρτυρία για το πρόσωπο του Ιησού. Της ίδιας γνώμης είναι και ο Γάλλος επιγραφολόγος André Bernand. Σύμφωνα με την ανάγνωση, που προτείνουν, το κείμενο έχει ως εξής: Διὰ Χριστοῦ ὁ γοί{σ}ταις (δηλ. γοητής). Ο αιγυπτολόγος David Fabre συνδέει αυτό το κύπελλο με ένα παρόμοιο που απεικονίζεται σε παράσταση χρησμοδότησης. Η γραφή όμως που προτείνουν για το δεύτερο μισό της επιγραφής δε μαρτυρείται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, στους παπύρους ή στις επιγραφές.
Η συζήτηση που ακολούθησε στο Διαδίκτυο περιστράφηκε γύρω από τα εξής θέματα:
α) τη γνησιότητα της επιγραφής / του ευρήματος
β) τη λέξη «Χρηστός» και τηνπιθανή σύνδεσή της με το πρόσωπο του Χριστού
γ) τη σημασία της λέξης ΟΓΟΙΣΤΑΙΣ
1) Η γνησιότητα της επιγραφής δεν αμφισβητείται σε γενικές γραμμές. Τα γράμματα της επιγραφής οδηγούν σε μία χρονολόγησή της στον 1ο / 2ο αι. μ.Χ.
2) Η λέξη Χρηστός δεν είναι υποχρεωτικό να αναφέρεται στο πρόσωπο του Ιησού. Εκτός από την χρήση του ως επίθετο (αγαθός, καλός), η λέξη απαντά ως όνομα ανθρώπων κυρίως δουλικής καταγωγής κατά την ελληνορωμαϊκή εποχή. Ο P. Arzt-Grabner καθ. της Κ.Δ. αναφέρει διάφορα παραδείγματα από τους παπύρους και υποστηρίζει ότι πολύ σπάνια το όνομα του Χριστού γράφεται με «η». Η April DeConick σήμερα στο ιστολόγιό της υποστηρίζει ότι "Χρηστός" είναι επίκληση του Αθώθ σε γνωστικά κείμενα και συμπεραίνει επομένως ότι το κύπελλο μάλλον έχει να κάνει με τους γνωστικούς.
3) Η φράση ΟΓΟΙΣΤΑΙΣ δεν παραπέμπει άμεσα σε χριστιανική συνάφεια.
α) Αν δεχθούμε την ανάγνωση του Goddio, η οποία όμως δεν έχει παράλληλα σε άλλα κείμενα, τότε δεν είναι ο Χριστός ο γόης (μάγος), αλλά ο κάτοχος του σκεύους αποκτά τις μαγικές ιδιότητες μέσω του Χριστού. Ίσως η γραφή ο[ι ] γοι{σ}ταις (οι γόητες) να είναι πιθανότερη.
β) Ο Βert Smith, καθ. της κλασικής αρχαιολογίας και τέχνης στο παν/μιο της Οξφόρδης, υποστηρίζει ότι το κύπελλο είναι ανάθημα κάποιου που έφερε το όνομα Χρηστός και ανήκε σε ένα θρησκευτικό σύλλογο που έφερε το όνομα ΟΓΟΙΣΤΑΙΣ. Ο Klaus Hallof, διευθυντής της ελληνικής επιγραφικής της Ακαδημίας Berlin-Brandenburg προσθέτει ότι στον Στράβωνα και στον Παυσανία γίνεται λόγος για μία θεότητα με το όνομα ΟΣΟΓΟ ή ΟΓΟΑ.
γ) Η Helene Cavigny προτείνει την ανάγνωση "διὰ χρηστοῦ ὁ γευστής", οπότε το κύπελλο ίσως συνδέεται με τη δοκιμή του κρασιού.
δ) Τέλος μία ενδιαφέρουσα ανάγνωση προτείνει ο καθ. Mika Kajava: διαχριστού (αλοιφή), η οποία απαντά σε με αυτή τη σημασία σε διάφορα αρχαία κείμενα (βλ. Διοσκουρίδης). Στα κείμενα μάλιστα του Αέτιου σύμφωνα με τον Kajava απαντά συχνά η συντομογραφία γοιστ.
Πέρα από όλες αυτές τις πολύ ενδιαφέρουσες υποθέσεις μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι η τοποθέτηση της επιγραφής στο 1ο αι. μ.Χ. και η σύνδεσή του με το χριστιανισμό, θέτει ένα σοβαρό ερώτημα για το πότε πραγματικά ο χριστιανισμός εδραιώθηκε στην Αίγυπτο και ειδικότερα στην Αλεξάνδρεια. Η πρόταση του αρχαιολόγου Goddio ότι ο χριστιανισμός ήταν γνωστός κι ότι μάλιστα κάποιοι συνέδεαν τον Ιησού με τη μαγεία, δε φαίνεται να στηρίζεται σε τίποτε άλλο παρά μονάχα στην ταύτιση της λ. "Χρηστός" της επιγραφής με το όνομα του Χριστού. Μέχρι να βρεθούν επιπλέον ενδείξεις η ερμηνεία αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί καθαρά υποθετική. Από την άλλη το γεγονός ότι κάποιο πνεύμα στο γνωστικισμό χαρακτηρίζεται ως "χρηστός" δεν αποτελεί από μόνο του απόδειξη ότι το σκεύος συνδέεται με κάποια γνωστική ομάδα (η DeConick το συνδέει με τους Σηθιανούς). Συνήθως η λέξη χρηστός σε επιγραφές χρησιμοποιείται σε ταφική συνάφεια (χρηστός είναι ο νεκρός) ή είναι προσωνύμιο. Άλλωστε δεν έχουμε καμιά πληροφορία για χριστιανούς γνωστικούς στην Αίγυπτο του 1ου αι. μ.Χ. Τίποτε στο σκεύος επίσης δεν καταδεικνύει μία λατρευτική συνάφεια. Θα διαφώτιζε ίσως τη συζήτηση, αν γνωρίζαμε λεπτομέρειες για τον τόπο στον οποίο βρέθηκε το αντικείμενο. Οπωσδήποτε το θέμα παραμένει ανοικτό.
Το κύπελλο παρουσιάσθηκε από τον αρχαιολ. Goddio σε συνέδριο, που έλαβε χώρα πριν λίγες μέρες στη Μαδρίτη ("Maritime Archaeology and Ancient Trade") και εκτίθεται μέχρι τις 15/11 στην έκθεση που λειτουργεί στην ίδια πόλη με τον τίτλο “Egypt’s Sunken Treasures”.
Συζητήσεις του θέματος μπορείτε επίσης να βρείτε στα: Discovery.com, msnbc.com, στο ιστολόγιο της DeConick, PaleoJudaica, PhDiva, RogueClassicism, What's New in Papyrology κ.ά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου