BMCR βιβλιοκρισία: Popular Morality in the Early Roman Empire

Στο ιστολόγιο του Bryn Mawr Classical Review έχει αναρτηθεί η βιβλιοκρισία ενός βιβλίου που κυκλοφόρησε το 2007 και θέμα έχει τη λαϊκή ηθική κατά τα πρώιμα αυτοκρατορικά χρόνια:

Teresa Morgan, Popular Morality in the Early Roman Empire
Cambridge: Cambridge University Press, 2007
ISBN 978-0-521-87553-0
$105.00

Το βιβλίο είχε παρουσιασθεί με πολύ θετικά σχόλια και στην Times Literary Supplement 5493 (2008). Είναι ένα πραγματικά εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο με συστηματικό τρόπο παρουσιάζει μία πλευρά της ηθικής του αρχαίου κόσμου, την οποία μέχρι σήμερα φαίνεται να μη λάμβαναν σοβαρά υπόψη τους οι ιστορικοί των πρώτων 2 μεταχριστιανικών αιώνων, αυτήν, η οποία αποτυπώνεται στους μύθους, στις παροιμίες, στις γνώμες και στα παραδείγματα (exempla). Αν συλλογισθεί κανείς ότι το 80% περίπου του ανδρικού πληθυσμού (σύμφωνα με τη συγγραφέα) ήταν αναλφάβητο, μπορεί να αντιληφθεί τη μεγάλη αξία που έχουν τέτοια δείγματα λαϊκής ηθικής διδασκαλίας και έκφρασης για τον ιστορικό εκείνης της εποχής αλλά και για όσους μελετούν τα κείμενα της Κ.Δ.

Ας πάρουμε για παράδειγμα το θέμα της φιλίας, θέμα το οποίο συχνά απαντά σε κείμενα της Κ.Δ. Οι φίλοι, αληθινοί και κίβδηλοι, απαντούν συχνά σε αυτά τα ψήγματα λαϊκής σοφίας: η φιλία σύμφωνα με τη Morgan καταλαμβάνει το 12% του συνόλου των θεμάτων στις γνώμες, το 9% εκείνου των θεμάτων των παροιμιών και το 7% εκείνου των θεμάτων των μύθων. Ο κόσμος που αναπαριστούν αυτά τα κείμενα είναι ένας κόσμος εύθραυστος κι επικίνδυνος, όπου κυριαρχεί η ανισότητα, το συμφέρον και ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Είναι ένας κόσμος που θυμίζει τόσο πολύ το δικό μας. Σε έναν τέτοιο κόσμο ο φίλος είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός (Μενάνδρου, Γνῶμαι μονόστιχοι 526), όταν βέβαια είναι γνήσιος. Οι προκλήσεις αυτού του κόσμου και ο χρόνος δοκιμάζει τη φιλία, όπως η φωτιά αναδεικνύει το χρυσό (Μενάνδρου, Γνῶμαι μονόστιχοι 276: κρίνει φίλους ὁ καιρός, ὡς χρυσὸν τὸ πῦρ). Διαβάζοντας κανείς αυτά τα κείμενα διαπιστώνει τη διαχρονικότητα αυτών των διαπιστώσεων, οι οποίες συχνά διατυπώνονται με αφοπλιστικό ρεαλισμό, με χιούμορ και σαφήνεια. Για να αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα τέτοιας διαχρονικής χρήσης των αρχαίων ρήσεων, παραπέμπω στην παροιμία, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα: "Ζεῖ χύτρα, ζεῖ φιλία" (Ζηνοβίου, Ἐπιτομή 5,23).