Τα Ψευδοκλημέντια κείμενα: η αντιπαράθεση Πέτρου και Σίμωνα Μάγου
Το θέμα του αγώνα ενός κακού κι ενός καλού μάγου είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια έως και σήμερα (βλ. τους Saruman και Gandalf στον «Άρχοντα των δακτυλιδιών» ή τους Dumbledore και Voldemort στον Harry Potter).
Παρόμοιες αντιπαραθέσεις βρίσκουμε και στη Βίβλο: ο Μωυσής αντιμετωπίζει τους Αιγύπτιους μάγους (Εξ 7-8) ή ο Παύλος τον Βαριησού (Πρξ 13). Ένα άλλο τέτοιο ενδιαφέρον ζευγάρι είναι ο Πέτρος και ο Σίμων ο Μάγος. Η αντιπαράθεσή τους παρουσιάζεται στα Ψευδοκλημέντια κείμενα.
Ι. Η μορφή του Σίμωνα του Μάγου σε χριστιανικά κείμενα πριν τα Ψευδοκλημέντια κείμενα
- Για πρώτη φορά ο Σίμων απαντά στο Πρξ 8,1-24. Σύμφωνα με την κατακλείδα της αφήγησης το μέλλον του Σίμωνα παραμένει εσκεμμένα ανοικτό. Ο Σίμων μπορεί να αποτελέσει για τους χριστιανούς παράδειγμα του τι συμβαίνει, όταν κανείς συμβιβαστεί με το συγκρητιστικό περιβάλλον. Στο κείμενο των Πρξ δεν υπάρχουν ίχνη του γνωστικού Σίμωνα ή του αυτοχαρακτηρισμού του ως «η μεγάλη δύναμη του Θεού» (όπως αυτός απαντά στα Ψευδοκλημέντια κείμενα).
- στη μεταγενέστερη χριστιανική γραμματεία ο Σίμων θεωρείται ο πατέρας όλων των αιρέσεων και του Γνωστικισμού. Σύμφωνα με τον Ιουστίνο ο Σίμων καταγόταν από τη Σαμάρεια, διέθετε δαιμονικές δυνάμεις κι έδρασε στη Ρώμη (Απολογία 26,2). Ο Ειρηναίος τον θεωρεί γνωστικό (Κατά αιρέσεων Ι 23,1-4).
- στις Πράξεις του Πέτρου (Αctus Vercellenses) o Πέτρος αντιμετωπίζει τον Σίμωνα με λόγια και θαύματα και τελικά τον οδηγεί στο θάνατο.
ΙΙ. Τα Ψευδοκλημέντια κείμενα
Τα κείμενα αυτά προσέλκυσαν το ενδιαφέρον κυρίως των εκπροσώπων της Σχολής της Τυβίγγης εξαιτίας της εχθρικής προς τον Παύλο στάσης τους αλλά και διότι θεωρήθηκαν μάρτυρες ενός χαμένου σήμερα ιουδαιοχριστιανισμού.
Πήραν το όνομά τους από τον Κλήμεντα, ο οποίος θεωρείται πρώτος ή τρίτος διάδοχος του Πέτρου στη Ρώμη (το χαρακτηρισμό τους ως «ψευδή» από το γεγονός ότι η έρευνα δεν τα θεωρεί γνήσια έργα του). Σύμφωνα με το κείμενο ο Κλήμης συνόδευσε τον Πέτρο στη δεκαετία του 30 ή του 40 του 1ου αι. μ.Χ. στην Παλαιστίνη και Συρία. Διασώζονται δύο εκδοχές αυτών των κειμένων: οι Ομιλίες και οι Αναγνωρισμοί. Και οι δύο συντάχθηκαν κατά τον 4ο αι. στη Συρία. Οι Ομιλίες διασώζονται σε δύο ελληνικά χειρόγραφα, οι Αναγνωρισμοί στη λατινική μετάφραση του Rufinus. Οι Ομιλίες οφείλουν το όνομά τους στο γεγονός ότι περιέχουν κυρίως διαλόγους και διδασκαλίες του Πέτρου. Οι Αναγνωρισμοί είναι περισσότερο μία αφήγηση που συνδυάζει στοιχεία αρχαίου μυθιστορήματος. Ο Κ. θεωρεί ότι τα δύο αυτά κείμενα χρησιμοποιούν, το καθένα ανεξάρτητα από το άλλο, την ίδια γραπτή πηγή κι αυτό εξηγεί τις μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους. Ως μία πιθανή τέτοια πηγή θεωρείται το αρχαίο κείμενο Περίοδοι Πέτρου, που συντάχθηκε στη Συρία κατά τα 220-230 μ.Χ. Οι Αναγνωρισμοί διατήρησαν πιθανόν τα αφηγηματικά τμήματα αυτού του χαμένου σήμερα κειμένου, ενώ οι Ομιλίες τη διδασκαλία του.
ΙΙΙ. Σίμων ο Μάγος και Σίμων Πέτρος στις Ομιλίες
Στη βάση της πλοκής του έργου βρίσκεται η διδασκαλία για τις συζυγίες: όλα στον κόσμο μπορούν να οργανωθούν σε αντιθετικά ζεύγη, το κατώτερο προηγείται του ανώτερου και σημαντικότερου. Έτσι ο Σίμων ο Μάγος και ο Σίμων Πέτρος είναι δεμένοι σε ένα ζεύγος (αυτό υπαινίσσεται και το κοινό όνομά τους): ο ψευδοπροφήτης Σίμων εμφανίζεται πρώτος και ο Πέτρος έρχεται ως αληθινός προφήτης στη συνέχεια. Στις Ομιλίες παρουσιάζονται οι διάλογοι μεταξύ του Μάγου και του Πέτρου για διάφορα θεολογικά ζητήματα, όπως η μοναρχία του Θεού, ο τρόπος κατανόησης της Γραφής, το πραγματικό περιεχόμενο της αποκάλυψης, ποιος είναι ο πραγματικός Θεός, η προέλευση και φύση του κακού. Παράλληλα με τους διαλόγους παρουσιάζεται η ιστορία της οικογένειας του Κλήμεντος, η επανένωσή της και η μεταστροφή της στο χριστιανισμό, θέματα που αναπτύσσονται διεξοδικότερα στους Αναγνωρισμούς. Στις Ομιλίες ο Σίμων ο Μάγος παρουσιάζεται ως ένα τμήμα εκείνης της δύναμης που θέλει να πράξει κακό και τελικά πράττει καλό. Ταυτόχρονα η οικογένεια του Κλήμεντος λειτουργεί ως παράδειγμα κάθε χριστιανικής κοινότητας, η οποία δε μπορεί να αποδεσμευθεί από την καταστροφική επίδραση του μάγου Σίμωνα παρά μόνο με την καθοδήγηση ενός αξιόπιστου ποιμένα όπως είναι ο Πέτρος.
IV. Ο Μάγος Σίμων και ο Σίμων Πέτρος στους Αναγνωρισμούς
Σε αυτό το έργο διασώζεται μία επισκόπηση της ιστορίας της σωτηρίας μέσα από μία ιουδαιοχριστιανική οπτική, την οποία δε βρίσκουμε στις Ομιλίες. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η έμμεση ταύτιση του Μάγου με τον Παύλο. Οι θεολογικές συζητήσεις, που λαμβάνουν χώρα στην Καισάρεια, έχουν τα ίδια περίπου θέματα όπως και οι Ομιλίες κι είναι συγκεντρωμένες στα βιβλία 2 και 3, ενώ το υπόλοιπο έργο είναι η ιστορία της οικογένειας του Κλήμεντος.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα στην έρευνα είναι το ποιο πρόσωπο μπορεί να κρύβεται πίσω από τον Μάγο Σίμωνα. Έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις: ο Παύλος, ο Μαρκίων και η θεολογία του, ο γνωστικός Σίμων και ο μάγος των Πράξεων. Σύμφωνα με τον Κ. όλα αυτές οι ερμηνείες είναι μόνο επιμέρους πλευρές της μορφής του Σίμωνα μέσα στα Ψευδοκλημέντια κείμενα και ίσως συνδέονται με συγκεκριμένες στιγμές της σύνθεσης των δύο έργων. Ο Σίμων αντιπροσωπεύει ακόμη τη ρητορική, τη διαλεκτική, τη φιλοσοφία κι άλλα στοιχεία της ελληνικής παιδείας αλλά και την αστρολογία, την ειδωλολατρία και τον πολυθεϊσμό. Τις περισσότερες από αυτές (εκτός από τις τελευταίες) τις υιοθέτησε και η χριστιανική πλευρά. Ο Κ. παραθέτει την θέση του Beyschlag (ZThK 68 [ 1971] 425) ότι «αυτό που βίωσε η αρχαία Εκκλησία στο πρόσωπο του Μάγου Σίμωνα δεν ήταν η απειλητικής σκιάς του μάγου, ο οποίος αφήνει το στίγμα του στην ιστορία, αλλά τις δικές της σκιές, που η ίδια δεν ανεχόταν και δαιμονομοποίησε». Γι’ αυτό ο Κ. θεωρεί ότι ο Σίμων ομοιάζει κατά πολύ στον Ιούδα Ισκαριώτη.
Κλείνοντας την παρουσίαση των δύο αυτών κειμένων ο Κ. παρουσιάζει παραδείγματα για τους τρόπους, με τους οποίους αυτά επηρέασαν άλλα κείμενα στη Δύση: το όνομα του Dr. Faustus είναι εμπνευσμένο από τα Ψευδοκλημέντια. Αυτός ο ήρωας φέρει στοιχεία του Μάγου Σίμωνα και του πατέρα του Κλήμεντα, Φαύστου. Επίσης και η μορφή του Μεφιστοφελή παρουσιάζει ομοιότητες με τη μορφή του Μάγου.
Το θέμα του αγώνα ενός κακού κι ενός καλού μάγου είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια έως και σήμερα (βλ. τους Saruman και Gandalf στον «Άρχοντα των δακτυλιδιών» ή τους Dumbledore και Voldemort στον Harry Potter).
Παρόμοιες αντιπαραθέσεις βρίσκουμε και στη Βίβλο: ο Μωυσής αντιμετωπίζει τους Αιγύπτιους μάγους (Εξ 7-8) ή ο Παύλος τον Βαριησού (Πρξ 13). Ένα άλλο τέτοιο ενδιαφέρον ζευγάρι είναι ο Πέτρος και ο Σίμων ο Μάγος. Η αντιπαράθεσή τους παρουσιάζεται στα Ψευδοκλημέντια κείμενα.
Ι. Η μορφή του Σίμωνα του Μάγου σε χριστιανικά κείμενα πριν τα Ψευδοκλημέντια κείμενα
- Για πρώτη φορά ο Σίμων απαντά στο Πρξ 8,1-24. Σύμφωνα με την κατακλείδα της αφήγησης το μέλλον του Σίμωνα παραμένει εσκεμμένα ανοικτό. Ο Σίμων μπορεί να αποτελέσει για τους χριστιανούς παράδειγμα του τι συμβαίνει, όταν κανείς συμβιβαστεί με το συγκρητιστικό περιβάλλον. Στο κείμενο των Πρξ δεν υπάρχουν ίχνη του γνωστικού Σίμωνα ή του αυτοχαρακτηρισμού του ως «η μεγάλη δύναμη του Θεού» (όπως αυτός απαντά στα Ψευδοκλημέντια κείμενα).
- στη μεταγενέστερη χριστιανική γραμματεία ο Σίμων θεωρείται ο πατέρας όλων των αιρέσεων και του Γνωστικισμού. Σύμφωνα με τον Ιουστίνο ο Σίμων καταγόταν από τη Σαμάρεια, διέθετε δαιμονικές δυνάμεις κι έδρασε στη Ρώμη (Απολογία 26,2). Ο Ειρηναίος τον θεωρεί γνωστικό (Κατά αιρέσεων Ι 23,1-4).
- στις Πράξεις του Πέτρου (Αctus Vercellenses) o Πέτρος αντιμετωπίζει τον Σίμωνα με λόγια και θαύματα και τελικά τον οδηγεί στο θάνατο.
ΙΙ. Τα Ψευδοκλημέντια κείμενα
Τα κείμενα αυτά προσέλκυσαν το ενδιαφέρον κυρίως των εκπροσώπων της Σχολής της Τυβίγγης εξαιτίας της εχθρικής προς τον Παύλο στάσης τους αλλά και διότι θεωρήθηκαν μάρτυρες ενός χαμένου σήμερα ιουδαιοχριστιανισμού.
Πήραν το όνομά τους από τον Κλήμεντα, ο οποίος θεωρείται πρώτος ή τρίτος διάδοχος του Πέτρου στη Ρώμη (το χαρακτηρισμό τους ως «ψευδή» από το γεγονός ότι η έρευνα δεν τα θεωρεί γνήσια έργα του). Σύμφωνα με το κείμενο ο Κλήμης συνόδευσε τον Πέτρο στη δεκαετία του 30 ή του 40 του 1ου αι. μ.Χ. στην Παλαιστίνη και Συρία. Διασώζονται δύο εκδοχές αυτών των κειμένων: οι Ομιλίες και οι Αναγνωρισμοί. Και οι δύο συντάχθηκαν κατά τον 4ο αι. στη Συρία. Οι Ομιλίες διασώζονται σε δύο ελληνικά χειρόγραφα, οι Αναγνωρισμοί στη λατινική μετάφραση του Rufinus. Οι Ομιλίες οφείλουν το όνομά τους στο γεγονός ότι περιέχουν κυρίως διαλόγους και διδασκαλίες του Πέτρου. Οι Αναγνωρισμοί είναι περισσότερο μία αφήγηση που συνδυάζει στοιχεία αρχαίου μυθιστορήματος. Ο Κ. θεωρεί ότι τα δύο αυτά κείμενα χρησιμοποιούν, το καθένα ανεξάρτητα από το άλλο, την ίδια γραπτή πηγή κι αυτό εξηγεί τις μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους. Ως μία πιθανή τέτοια πηγή θεωρείται το αρχαίο κείμενο Περίοδοι Πέτρου, που συντάχθηκε στη Συρία κατά τα 220-230 μ.Χ. Οι Αναγνωρισμοί διατήρησαν πιθανόν τα αφηγηματικά τμήματα αυτού του χαμένου σήμερα κειμένου, ενώ οι Ομιλίες τη διδασκαλία του.
ΙΙΙ. Σίμων ο Μάγος και Σίμων Πέτρος στις Ομιλίες
Στη βάση της πλοκής του έργου βρίσκεται η διδασκαλία για τις συζυγίες: όλα στον κόσμο μπορούν να οργανωθούν σε αντιθετικά ζεύγη, το κατώτερο προηγείται του ανώτερου και σημαντικότερου. Έτσι ο Σίμων ο Μάγος και ο Σίμων Πέτρος είναι δεμένοι σε ένα ζεύγος (αυτό υπαινίσσεται και το κοινό όνομά τους): ο ψευδοπροφήτης Σίμων εμφανίζεται πρώτος και ο Πέτρος έρχεται ως αληθινός προφήτης στη συνέχεια. Στις Ομιλίες παρουσιάζονται οι διάλογοι μεταξύ του Μάγου και του Πέτρου για διάφορα θεολογικά ζητήματα, όπως η μοναρχία του Θεού, ο τρόπος κατανόησης της Γραφής, το πραγματικό περιεχόμενο της αποκάλυψης, ποιος είναι ο πραγματικός Θεός, η προέλευση και φύση του κακού. Παράλληλα με τους διαλόγους παρουσιάζεται η ιστορία της οικογένειας του Κλήμεντος, η επανένωσή της και η μεταστροφή της στο χριστιανισμό, θέματα που αναπτύσσονται διεξοδικότερα στους Αναγνωρισμούς. Στις Ομιλίες ο Σίμων ο Μάγος παρουσιάζεται ως ένα τμήμα εκείνης της δύναμης που θέλει να πράξει κακό και τελικά πράττει καλό. Ταυτόχρονα η οικογένεια του Κλήμεντος λειτουργεί ως παράδειγμα κάθε χριστιανικής κοινότητας, η οποία δε μπορεί να αποδεσμευθεί από την καταστροφική επίδραση του μάγου Σίμωνα παρά μόνο με την καθοδήγηση ενός αξιόπιστου ποιμένα όπως είναι ο Πέτρος.
IV. Ο Μάγος Σίμων και ο Σίμων Πέτρος στους Αναγνωρισμούς
Σε αυτό το έργο διασώζεται μία επισκόπηση της ιστορίας της σωτηρίας μέσα από μία ιουδαιοχριστιανική οπτική, την οποία δε βρίσκουμε στις Ομιλίες. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η έμμεση ταύτιση του Μάγου με τον Παύλο. Οι θεολογικές συζητήσεις, που λαμβάνουν χώρα στην Καισάρεια, έχουν τα ίδια περίπου θέματα όπως και οι Ομιλίες κι είναι συγκεντρωμένες στα βιβλία 2 και 3, ενώ το υπόλοιπο έργο είναι η ιστορία της οικογένειας του Κλήμεντος.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα στην έρευνα είναι το ποιο πρόσωπο μπορεί να κρύβεται πίσω από τον Μάγο Σίμωνα. Έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις: ο Παύλος, ο Μαρκίων και η θεολογία του, ο γνωστικός Σίμων και ο μάγος των Πράξεων. Σύμφωνα με τον Κ. όλα αυτές οι ερμηνείες είναι μόνο επιμέρους πλευρές της μορφής του Σίμωνα μέσα στα Ψευδοκλημέντια κείμενα και ίσως συνδέονται με συγκεκριμένες στιγμές της σύνθεσης των δύο έργων. Ο Σίμων αντιπροσωπεύει ακόμη τη ρητορική, τη διαλεκτική, τη φιλοσοφία κι άλλα στοιχεία της ελληνικής παιδείας αλλά και την αστρολογία, την ειδωλολατρία και τον πολυθεϊσμό. Τις περισσότερες από αυτές (εκτός από τις τελευταίες) τις υιοθέτησε και η χριστιανική πλευρά. Ο Κ. παραθέτει την θέση του Beyschlag (ZThK 68 [ 1971] 425) ότι «αυτό που βίωσε η αρχαία Εκκλησία στο πρόσωπο του Μάγου Σίμωνα δεν ήταν η απειλητικής σκιάς του μάγου, ο οποίος αφήνει το στίγμα του στην ιστορία, αλλά τις δικές της σκιές, που η ίδια δεν ανεχόταν και δαιμονομοποίησε». Γι’ αυτό ο Κ. θεωρεί ότι ο Σίμων ομοιάζει κατά πολύ στον Ιούδα Ισκαριώτη.
Κλείνοντας την παρουσίαση των δύο αυτών κειμένων ο Κ. παρουσιάζει παραδείγματα για τους τρόπους, με τους οποίους αυτά επηρέασαν άλλα κείμενα στη Δύση: το όνομα του Dr. Faustus είναι εμπνευσμένο από τα Ψευδοκλημέντια. Αυτός ο ήρωας φέρει στοιχεία του Μάγου Σίμωνα και του πατέρα του Κλήμεντα, Φαύστου. Επίσης και η μορφή του Μεφιστοφελή παρουσιάζει ομοιότητες με τη μορφή του Μάγου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου