Ο τόπος της Δευτέρας Παρουσίας

Σε προηγούμενη ανάρτηση ασχοληθήκαμε με τον τρόπο που παραθέτουν οι επιγραφές βιβλικά κείμενα και δώσαμε μία τυπολογία αυτών των τρόπων παράθεσης. Οι επιγραφές με βιβλικά παραθέματα αποτελούν ταυτόχρονα και παραδείγματα της ιστορίας πρόσληψης των χωρίων αυτών. Τοποθετούν τα χωρία αυτά σε μία νέα συνάφεια, τις περισσότερες φορές εντελώς διαφορετική από εκείνην που είχε το συγκεκριμένο χωρίο μέσα στο αρχικό κείμενο. Κάποιες φορές αυτό είναι ιδιαίτερα σαφές, όπως για παράδειγμα στην επιγραφή από τη Δημητριάδα Θεσσαλίας που ακολουθεί, η οποία διασώζει μία ενδιαφέρουσα χριστιανική ερμηνεία για τον τόπο, όπου θα γίνει η Δευτέρα Παρουσία.

SEG XXXVII (1987), αρ. 468. Chr. Habicht, „Neue Inschriften aus Demetrias“, στο έργο: Demetrias V. Mit Beiträgen von Simon C. Backhuizen / Fritz Gschnitzer / Christian Habicht / Pater Marzolff, Die Deutschen Archäologischen Forschungen in Thessalien, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes, Bd. 27, Bonn: Habelt, 1987, σσ. 301-302, αρ. 27

τόπος Βηθφαγη, ὅθεν τ[ὸν π]ῶλον
ἔλυσαν οἱ μαθηταὶ καὶ ἤνε[γκαν] τῷ Ἰησοῦ
καὶ ἐκάθισεν καὶ εἰσῆλ[θεν εἰ]ς τὴν πό[λιν],
ἀναμέσον δὲ τῆς πόλεως καὶ τοῦ
ὄρους τῶν ἐλαῶν ἶδον τὴν [φά]-
ραγγα Ἰωσαφατ, ἔνθα ἡ κρίσις
γείνεται. vacat

Η επιγραφή είναι μέρος ενός μωσαϊκού βασιλικής που βρέθηκε στην πόλη της Δημητριάδος και χρονολογείται στα 400-450 μ.Χ. Είναι ο σχολιασμός της παράστασης μίας πόλης με τρεις πύργους και ενός οικοδομήματος που ομοιάζει με πύργο.

Το κείμενο είναι μία παράφραση (βλ. την παλαιότερη ανάρτησή μας) των συνοπτικών περικοπών για την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ (Μτ 21,1-10. Μκ 11,1-11. Λκ 19,29-41). Ο πρώτος εκδότης της, Chr. Habicht, σύγκρινε τα τρία κείμενα με το κείμενο της επιγραφής και κατέληξε ότι η επιγραφή παρουσιάζει μεγαλύτερη εξάρτηση από τα κείμενα των Μκ και Λκ.

Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην επιγραφή είναι το τέλος της (στ. 5-7). Σε κανένα από τα ευαγγέλια δε γίνεται λόγος για την κοιλάδα Ιωσαφάτ. Αντίθετα αυτή εμφανίζεται και μάλιστα σε σχέση με την κρίση του Γιαχβέ επί των εθνών στον προφήτη Ιωήλ (Ιωήλ 4,2. 4,12.14). Ονομάζεται μάλιστα και "κοιλάδα τῆς δίκης". Δε φαίνεται εκεί ο προφήτης να έχει υπόψη του την κοιλάδα Κεδρών κοντά στην Ιερουσαλήμ. Η ιδέα όμως ταύτισης της κοιλάδας Κεδρών με την κοιλάδα Ιωσαφάτ και η ιδέα ότι η Δευτέρα Παρουσία θα λάβει χώρα στην Ιερουσαλήμ απαντούν σε διάφορα χριστιανικά κείμενα από το 330 κι εξής:

βλ. Ευσέβιος, Ὀνομαστικόν: "Κοιλὰς Ἰωσαφάτ. μεταξὺ κεῖται Ἱερουσαλὴμ καὶ τοῦ ὄρους τῶν ἐλαιῶν" και "Φάραγξ Ἐννόμ . Γῆ Έννὸμ Ἑβραϊκῶς. διὸ τινές φασιν εἶναι τὴν γεένναν. παράκειται δὲ τῇ Ἱερουσαλήμ, λέγεται δὲ είς ἔτι νῦν φάραγξ Ἰωσαφάτ."

O Habicht παραπέμπει ακόμη στα: Itinera Hierolymitana, ed. P. Geyer, CSEL 39, 1898, σ. 23,7. Ιερώνυμου, In Joelem 3,12-13 κ.ά.

Εάν σύμφωνα με τον προφήτη Ιωήλ η κρίση θα λάβει χώρα στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ κι αυτή συνδέεται στη χριστιανική παράδοση με την Ιερουσαλήμ, τότε η σύνδεση Ιερουσαλήμ - κοιλάδα Ιωσαφάτ - Δευτέρα Παρουσία, που γίνεται στο κείμενό μας, είναι προφανής.

Εκτός από το κείμενο της Δημητριάδος ένα ακόμη κείμενο, του 6υ αι. κάνει αυτήν τη σαφή σύνδεση:

Breviarium de Hierosolyma: „Et inde ascendit in montem . A dextera parte ibi est vallis Iosaphat. Ibi iudicaturus est Dominus iustos et peccatores.”