Το Αρμενικό Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού είναι ένα σχετικά γνωστό εξωκανονικό κείμενο που περιγράφει τόσο την ιστορία της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού, όσο και τη γέννησή του και τη φυγή στην Αίγυπτο. Σύμφωνα με αρμενικά χρονικά στα 588 νεστοριανοί ιεραπόστολοι από την ανατολική Συρία μετέφεραν στην Αρμενία μία αφήγηση για τη γέννηση και την παιδική ηλικία του Ιησού. Το κείμενο, ωστόσο, που έχουμε σήμερα στα χέριά μας είναι αποτέλεσμα μίας μακράς ιστορίας σύνταξης όπου ρόλο έπαιξαν διάφορες απόκρυφες ιστορίες και δοκητικά κείμενα. Η χριστολογία του είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του νεστοριανισμού, όπως τουλάχιστον προκύπτει από την πολύμορφη θεοφάνεια του μικρού Ιησού σε αυτό το κείμενο και τα δάνεια από εξωκανονικά κείμενα είναι προφανείς.
Όσον αφορά τη γέννησή του, το κείμενο στηρίζεται κυρίως στην παράδοση του γνωστού Πρωτευαγγέλιου του Ιακώβου, παρουσιάζει όμως και κάποιες σημαντικές και πολύ ενδιαφέρουσες διαφορές. Μία από αυτές είναι η εμφάνιση της Εύας στο σπήλαιο κι η δοξολογία της για το γεγονός της ενανθρώπισης του Σωτήρα. Ας θυμηθούμε ότι στην ορθόδοξη παράδοση η Εύα εμφανίζεται συνήθως στη γνωστή εικόνα της ανάστασης, όπου ο Αναστημένος Ιησούς την εγείρει από τον τάφο. Στο αρμενικό, όμως, κείμενο είναι ίσως η μόνη σαφής αναφορά στην παρουσία της προμήτορος στο γεγονός της Γέννησης. Στη συνέχεια παραθέτω το σχετικό κείμενο από το απόκρυφο ευαγγέλιο:
[Ο Ιωσήφ οδηγεί τη Μαρία στο σπήλαιο για να γεννήσει κι αναζητά μια μαμμή. Την ώρα μάλιστα της γέννας ο Ιωσήφ βλέπει ο χρόνος να σταματά (κάτι ανάλογο απαντά και στο Πρωτευαγγέλιο)]:
Κι έτσι την ώρα της γέννας της Παρθένου όλα τα δημιουργήματα ξαφνικά σταμάτησαν. Ο Ιωσήφ κοίταξε πέρα κι είδε μια γυναίκα να έρχεται από μακριά με ένα μεγάλο ύφασμα ριγμένο στους ώμους της. Πήγε να τον συναντήσει και χαιρέτησαν ο ένας τον άλλον. Ο Ιωσήφ είπε: "Ω γυναίκα, από πού είσαι και πού πηγαίνεις; Η γυναίκα είπε: "Και τι ψάχνεις, εσύ, ποιος με ρωτάει έτσι; " O Iωσήφ απάντησε: " ψάχνω για μια Εβραία μαία". Η γυναίκα τότε είπε: "Ποιος είναι αυτός που γεννήθηκε στη σπηλιά;" Ο Ιωσήφ είπε: "H Μαρία γέννησε, που ανατράφηκε στο ναό. Μου ανατέθηκε στο γάμο. Δεν είναι (σύζυγος μου) σύμφωνα με τη σάρκα, αλλά συνέλαβε με το Άγιο Πνεύμα". Τότε η γυναίκα τον ρώτησε: "λες αλήθεια;" κι ο Ιωσήφ της απάντησε "έλα να δεις!" Κι ενώ περπατούσαν ο Ιωσήφ την ρώτησε: "Ω γυναίκα, πες μου το όνομά σου!". Κι η γυναίκα είπε: "Γιατί ρωτάς το όνομά μου; Είμαι η Εύα, η μητέρα όλων των ανθρώπων κι ήρθα να δω με τα μάτιά μου τη σωτηρία μου. Ο Ιωσήφ θαύμασε με τα όσα είχε δει. Όταν έφτασαν, σταμάτησαν σε απόσταση, στην είσοδο της σπηλιάς. Kαι ξαφνικά είδαν τον θόλο του ουρανού ανοικτό κι ένα λαμπρό φως να απλώνεται από πάνω προς τα κάτω: μία φωτεινή στήλη στάθηκε πάνω από τη σπηλιά κι ένα φωτεινό σύννεφο την κάλυψε. Κι ακούστηκαν τα ασώματα όντα, οι άγγελοι και τα ουράνια πνεύματα, να τραγουδούν ύμνους κι οι φωνές τους δόξαζαν αδιάκοπα τον Θεό. Κι όταν ο Ιωσήφ κι η προμήτωρ μας το είδαν αυτό, έπεσαν με το πρόσωπο στο έδαφος κι ευχαριστούσαν δυνατά τον Θεό κι έλεγαν: "Ας είσαι ευλογημένος, Κύριε, ο Θεός των πατέρων μας, ο Θεός του Ισραήλ, γιατί σήμερα ανύψωσες τον άνθρωπο. Γιατί με απεκατέστησες, με σήκωσες από την πτώση μου και μου έδωσες την παλιά μου αξιοπρέπεια. Tώρα η ψυχή μου αισθάνεται περήφανη κaι ξεπήδησε από μέσα μου η ελπίδα στον Κύριο τον Σωτήρα μου."
Η σύνδεση, βέβαια, του Ιησού Χριστού με τον Αδάμ είναι γνωστή τόσο από τα κείμενα του Παύλου όσο κι από τη γενεαλογία του στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο. Σε αυτό το εξωκανονικό κείμενο έχουμε τώρα ένα παράδειγμα εκλαϊκευμένης θεολογίας, όπου η Εύα, η οποία συχνά χρεώνεται την παρακοή στον κήπο της Εδέμ, έχει την ευκαιρία να αποκατασταθεί και να κρατήσει στην αγκαλιά της, στη συνέχεια της ιστορίας, το νεογέννητο βρέφος, όπως ανάλογα κάνει ο Συμεών στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο. Σύμφωνα με τον Igor Dorfmann-Lazarev, παρόμοιες παραδόσεις φαίνεται ότι κυκλοφορούσαν στην Αρμενία. Σε ένα πολύ μεταγενέστερο αρμενικό κείμενο σχετικά με τα οστά του Αδάμ και της Εύας αναφέρεται ότι ενώ τα οστά του Αδάμ θάφτηκαν στον Γολγοθά, της Εύας ενταφιάστηκαν στην είσοδο του σπηλαίου της Βηθλεέμ. Στο ίδιο κείμενο αναφέρεται επίσης ότι η γέννηση του Ιησού απάλλαξε την Εύα από την αρχαία κατάρα. Είναι ενδιαφέρον ότι και στα τροπάρια των Χριστουγέννων της Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνεται αναφορά στην κατάρα της Εύας:
"Ἤνεγκε γαστὴρ ἡγιασμένη Λόγον,
Σαφῶς ἀφλέκτῳ ζωγραφουμένη βάτῳ,
Μιγέντα μορφῇ, τῇ βροτησίᾳ Θεόν,
Εὔας τάλαιναν, νηδὺν ἀρᾶς τῆς πάλαι,
Λύοντα πικρᾶς, ὃν βροτοὶ δοξάζομεν."
και
"Θεοτόκε Παρθένε, ἡ τεκοῦσα τὸν Σωτήρα, ἀνέτρεψας τὴν πρώτην κατάραν τῆς Εὔας, ὅτι Μήτηρ γέγονας, τῆς εὐδοκίας τοῦ Πατρός, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα, οὐ φέρει τὸ μυστήριον ἔρευναν, πίστει μόνῃ τοῦτο πάντες δοξάζομεν, κράζοντες μετὰ σοῦ καὶ λέγοντες. Ἀνερμήνευτε Κύριε, δόξα σοι."
Mία επίσης πιθανή μετεξέλιξη αυτής της ιδέας είναι η παράσταση της προσκύνησης των Μάγων από την Santa Maria Maggiore (φωτο). Σύμφωνα με τον Dorfmann-Lazarev η γυναίκα στα αριστερά της παράστασης ίσως είναι η Εύα. Σε αυτήν την περίπτωση η απόκρυφη ιστορία της Εύας στο σπήλαιο της Γέννησης προσλαμβάνεται και εντάσσεται στο γενικό εικονογραφικό πρόγραμμα της συγκεκριμένης εκκλησίας.
Πληροφορίες για το Αρμενικό Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού και σχετική βιβλιογραφία στη σελίδα του NASSCAL.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου