Στο τρέχον τεύχος του ZAC / In the current issue of ZAC

Στο τρέχον τεύχος του περιοδικού Zeitschrift für antikes Christentum 14:2 (2010) δημοσιεύονται μεταξύ άλλων και δύο μελέτες που σχετίζονται με τον αρχέγονο Χριστιανισμό και τον Φλ. Ιώσηπο:

Hans Förster, "„Streck dich nicht mit einer Verheirateten zum Weingelage hin“ (Sir 9,9a) Edition von P.Vindob. K. 9670", 273-305
Στο παρόν άρθρο δημοσιεύεται και σχολιάζεται ένα απόσπασμα μίας ομιλίας στα κοπτικά. Το απόσπασμα διασώζει μία ενδιαφέρουσα ιστορία για τον πειρασμό τον οποίο δέχθηκε ένας άνδρας από τη γυναίκα του συνεταίρου του. Η σκηνή οργανώνεται με βάση την ιστορία του πειρασμού του Ιωσήφ από τη γυναίκα του Πετεφρή. Είναι μόνη στο σπίτι, όταν αυτός φτάνει. Του προσφέρει φαγητό και κρασί. Κατά το γεύμα αυτή μεθά και θέλει να κοιμηθεί με το συνέταιρο του άνδρα της. Ο άνδρας αρνείται. Η ιστορία περιγράφει την επιθυμία της να κοιμηθεί μαζί του, κάτι που οφείλεται στην επίδραση του αλκοόλ κι είναι ένας πειρασμός του διαβόλου. Ωστόσο η ιστορία έχει παράξενη εξέλιξη. Και η γυναίκα και ο άνδρας δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους. Η γυναίκα λέει ότι ήθελε να συλλάβει ένα παιδί με αυτόν τον άνδρα, γιατί ήταν παντρεμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν είχε ακόμη αποκτήσει παιδί. Έτσι εδώ τίθεται το ζήτημα της τραγικότητας της ατεκνίας στον αρχαίο κόσμο. Κατά ένα παράδοξο τρόπο ο άνδρας, που δε θέλει να διαπράξει μοιχεία, δεν ισχυρίζεται ωστόσο ότι μία τέτοια συμπεριφορά είναι ανήθικη. Αντίθετα υποστηρίζει ότι υπέγραψε μία συμφωνία με το σύζυγο στο ναό του αρχαγγέλου Γαβριήλ και ότι αυτό καθιστά αδύνατο για εκείνον να εκπληρώσει την επιθυμία της γυναίκας. Φοβάται για τη ζωή του, εάν φερθεί με αυτόν τον τρόπο, γιατί θα αθετήσει τη συμφωνία. Αυτός ο φόβος θεϊκής τιμωρίας για την αθέτηση όρκου είναι επίσης γνωστός από άλλες ομιλίες καθώς επίσης από όρκους που περιέχονται σε διάφορα συμβόλαια, όπου γίνεται λόγος για την τιμωρία του "Ανανία και της Σαπφείρας". Έτσι το συμβόλαιο μεταξύ του άνδρα και του συνεργάτη του φαίνεται να ήταν κάτι παραπάνω από μία απλή επαγγελματική συναλλαγή, όπως ήταν η πώληση ιδιοκτησίας, διότι προβλέπει την περίπτωση μοιχείας. Η γυναίκα προσπαθεί να τον κρατήσει κοντά της. Στη συμπλοκή που ακολουθεί ο άνδρας χτυπά τη γυναίκα κι εκείνη πέφτει νεκρή στο έδαφος. Μία προσευχή στον αρχάγγελο Γαβριήλ, από τον οποίο ο άνδρας ζητά να διορθώσει κάπως την κατάσταση κι η υπόσχεση να μη γευτεί κρασί, αν ο αρχάγγελος τον βοηθήσει, ολοκληρώνει την ιστορία. Επομένως αυτή η ομιλία είναι είτε μία ομιλία προς τιμήν του αρχαγγέλου Γαβριή ή η ομιλία προς τιμήν ενός έντιμου ανθρώπου.

Emanuele Castelli, "Un insospettato caso di pseudepigrafia nel terzo secolo: l'attribuzione del Περί του παντός a Flavio Giuseppe", 306-326
Το θέμα της παρούσας μελέτης είναι η απόδοση του έργου Περὶ τοῦ παντὸς στον Φλ. Ιώσηπο. Εξετάζονται τρεις πηγές: α) Refutatio IX 18-30, β) ένα απόσπασμα από τα Excerpta Constantiniana, γ) μία σημείωση στο έργο του Πορφύριου De abstinentia IV 11. Η εξέταση της Refutatio καθιστά σαφές ότι ο συγγραφέας γνώριζε τη σημείωση του Ιωσήπου στον Ιουδ. Πόλεμο ΙΙ 119-166 για τους Εσσαίους, τους Φαρισαίους και τους Σαδουκαίους. Είναι δυνατόν ο συγγραφέας της Refutatio να χρησιμοποίησε τον Ιώσηπο κι όταν έγραφε το Περὶ τοῦ παντός; Η εξέταση των Excerpta Constantiniana οδηγεί στον εντοπισμό ενός αποσπάσματος από το Contra Apionem, όσον αφορά στην αρχαιότητα της ιουδαϊκής παράδοσης, το οποίο ξαναχρησιμοποιήθηκε στο Περὶ τοῦ παντός. Το έργο του Πορφύριου De abstinetia IV 11 αναφέρει τους Εσσαίους και συνδέθηκε με το Contra Apionem στην προηγούμενη έρευνα, αν και δεν υπάρχει καμιά αναφορά στους Εσσαίους σε αυτό το έργο ούτε μπορεί η αναφορά "στους Έλληνες" να αναφέρεται σε αυτό. Αντίθετα αυτή η σημείωση μπορεί να συνδέεται με το De universo το οποίο ήδη κυκλοφορούσε με το όνομα του Φλ. Ιώσηπου. Αυτό το έργο στην πραγματικότητα απευθυνόταν "στους Έλληνες", διαιρούνταν σε δύο βιβλία και πιθανόν πραγματευόταν το θέμα των Εσσαίων. Φαίνεται ότι στο κείμενο Περὶ τοῦ παντὸς ο συγγραφέας χρησιμοποίησε συγκεκριμένα αποσπάσματα από τον Ιώσηπο σε εκείνο το τμήμα που αναφερόταν στον Ιουδαϊσμό. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί η απόδοση αυτού του κειμένου στον Ιουδαίο ιστορικό. Ο συγγραφέας της Refutatio ήταν ο σχισματικός αντίπαλος του Ρωμαίου επισκόπου Καλλίστου (217-222). Εξαιτίας αυτής της σχισματικής δραστηριότητας τα έργα του κυκλοφόρησαν με το όνομα άλλων συγγραφέων. Η Refutatio αποδόθηκε στον Ωριγένη, το Περὶ τοῦ παντός, από την άλλη, αποδόθηκε στον Φλ. Ιώσηπο με βάση το γεγονός ότι σε αυτό το έργο χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από το έργο του.