Έχοντας γυρίσει αισίως στην πατρίδα από τη ζεστή αλλά όμορφη Εσθονία θα σας παρουσιάσω σήμερα τις περιλήψεις των εισηγήσεων που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της δικής μου ερευνητικής ομάδας με τον τίτλο "Graeco-Roman World" . Ήταν μία συνεργασία μεταξύ της Εuropean Assocation of Biblical Studies (EABS) και της Society of Biblical Literature (SBL). Η συνεδρία χωρίστηκε σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος τα θέματα είχαν περισσότερο να κάνουν με το ιδιαίτερο θέμα της ερευνητικής ομάδας της EABS που φέτος ήταν, όπως ήδη γνωρίζετε από παλαιότερες αναρτήσεις η οικογένεια και η φιλία ως πραγματικότητα και μεταφορά στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και στην Κ.Δ. (Family and Friendship as Reality and Metaphor in the Graeco-Roman World and in the New Testament).
H πρώτη εισήγηση ήταν της Karin Neutel (Rijksuniversiteit Groningen) και θέμα της ήταν οι μεικτοί γάμοι στην κοινότητα της Κορίνθου ("Married to an Unbeliever: Religious Choice and Family Ties According to Paul"). Η ομιλήτρια ασχολήθηκε με τις σχετικές μαρτυρίες από την Α΄ Κορ, από όπου φαίνεται σαφώς ότι ο Παύλος αναφέρεται σε θρησκευτικά μεικτές ομάδες. Ο Παύλοε ενθαρρύνει τους χριστιανούς άνδρες και γυναίκες να παραμείνουν παντρεμένοι με τους / τις εθνικούς συζύγους τους και να ζήσουν έτσι σε οίκους που συναπαρτίζονταν από χριστιανούς και εθνικούς. Αυτή η θέση του Παύλου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Ο Παύλος φαίνεται να υιοθετεί μία πολύ ρεαλιστική αποδοχή των μεικτών γάμων και η θέση του αποτελεί μία από τις διαφορετικές στάσεις του αρχέγονου Χριστιανισμού απέναντι στην οικογένεια. Επιπλέον το έμμεσο μήνυμα ότι ο σύζυγος και η σύζυγός του μπορούν να επιλέξουν διαφορετικές θρησκείες ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο μπορεί να έχει μία ιδιαίτερη σημασία για την οικογένεια του σήμερα. Στη συζήτηση, που ακολούθησε, επισημάνθηκε ότι αυτή η στάση του Παύλου ίσως συνδέεται άμεσα με τις εσχατολογικές προσδοκίες του και τη βεβαιότητα για την επερχόμενη προσδοκία.
Η δεύτερη εισήγηση ήταν η δική μου και θέμα της ήταν ο ελληνορωμαϊκός τόπος της φιλίας στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο ("The Greco-Roman Topos of Friendship in the Gospel of Luke"). Στο πρώτο μέρος της εισήγησης συζήτησα σε επίπεδο πηγών και σύνταξης των χωρίων του κατά Λουκάν που αναφέρονται άμεσα και έμμεσα στη φιλία. Από αυτή την ανάλυση προκύπτει ότι στο κείμενο του κατά Λουκάν υπάρχει μία τάση ο συγγραφέας να προσθέτει την αναφορά σε φίλους ακόμη κι όταν οι πηγές του δεν έχουν μια τέτοια αναφορά. Επειδή όμως είναι σήμερα αδύνατο πλέον να γνωρίζουμε τι προέρχεται από τις πηγές και τι από κάποια συντακτική φάση του ευαγγελίου ή τον ίδιο τον ευαγγελιστή, προτείνεται μία περισσότερο συγχρονική προσέγγιση του κειμένου, όπου αντιμετωπίζεται το κείμενο ως τελικό αποτέλεσμα στο οποίο ο συγγραφέας επιλέγει να προσθέσει ή να διατηρήσει τις αναφορές σε φίλους. Για να κατανοηθεί η σημασία των φίλων στο κατά Λουκάν στο δεύτερο μέρος παρουσίασα βασικές πτυχές της φιλίας στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Αντίθετα από ό,τι συνήθως γίνεται στηρίχθηκα κυρίως σε παπύρους, επιγραφές , μύθους, παροιμίες και γνώμες των πρώτων αιώνων μ.Χ., οι μαρτυρίες των οποίων μας δίνουν μία εικόνα αρκετά διαφορετική από εκείνη των φιλοσοφικών κειμένων της εποχής. Πρόκειται για μία περισσότερο ρεαλιστική εικόνα η οποία φαίνεται να αποτελεί το υπόβαθρο των σχετικών περικοπών του Λουκά. Στοιχεία αυτής της εικόνας δίνουν τη δυνατότητα να κατανοηθούν τα σχετικά με τους φίλους χωρία του ευαγγελίου και να δοθεί μία νέα ερμηνεία σε κάποια από αυτά. Στη συζήτηση που ακολούθησε το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην πιθανή σχέση φιλίας και πατρωνείας και ποια στοιχεία της εικόνας της φιλίας μέσα στα κείμενα που παρουσιάστηκαν στην εισήγησημ είναι ρωμαϊκά και ποια ελληνικά.
Η επόμενη εισήγηση ήταν του Valeryi Alikin (St. Petersburg Christian University) o οποίος ασχολήθηκε με τις πρωινές συνάξεις των χριστιανών μέσα το πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου ("The Morning Gathering of Christians in the Context of the Graeco-Roman World"). O ομιλητής συζήτησε τις μαρτυρίες για τις πρωινές συνάξεις των χριστιανών κυρίως κατά το 2ο αι. Τέτοιες πρωινές λατρευτικές συγκεντρώσεις δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο. Αρχαιολογικές και φιλολογικές μαρτυρίες βεβαιώνουν την ύπαρξη τέτοιων συνάξεων και σε άλλες λατρείες. Αυτές οι χριστιανικές συναντήσεις αποτελούν τον αντίλογο λοιπόν σε ανάλογες συναντήσεις των εθνικών. Παραμένει ωστόσο ανοικτό το ζήτημα γιατί οι χριστιανοί της Βιθυνίας προτίμησαν την Κυριακή για αυτές τις λατρευτικές τους συγκεντρώσεις. Η συζήτηση στη συνέχεια επικεντρώθηκε στο πρόβλημα της μέτρησης των ημερών και του χρόνου κατά την αρχαιότητα, καθώς ο ομιλητής στην εισήγησή του υποστήριξε ότι η νέα ημέρα στα ευαγγέλια αρχίζει όχι από το απόγευμα της προηγούμενης αλλά από το πρωί, όταν οι άνθρωποι ξυπνούν. Η θέση του αυτή προκάλεσε μία ενδιααφέρουσα συζήτηση καθώς αναφέρθηκαν από το ακροατήριο μία σειρά από παραδείγματα της Κ.Δ. τα οποία φαίνεται να οδηγούν σε αντίθετα συμπεράσματα.
Μετά το διάλειμμα ο ομιλητής ήταν ο Daniel Johansson (University of Ediburgh), ο οποίος σύγκρινε τις ιστορίες που υπάρχουν στην αρχαία γραμματεία για τη διάβαση θάλασσας από ηγεμόνες (π.χ. Ξέρξη, Αντίοχο Δ΄, Καλιγούλα) ("The Greco-Roman Significance of Walking on the Water"). O ομιλητής ξεκίνησε από την παρατήρηση της Adela Yabro Collins ότι πίσω από την περιγραφή του περίπατου του Ιησού επί της θαλάσσης στο Μκ 6, 45-52 κρύβονται μοτίβα γνωστά τόσο από την ιουδαϊκή όσο και από τη χριστιανική παράδοση κι ότι σαφώς αυτή η θεολογική σημασία του θαύματος είναι να τονίσει τη μεσσιανικότητα του Ιησού. Ο ομιλητής ανέπτυξε περαιτέρω αυτήν τη θέση παρουσιάζοντας μαρτυρίες από τις πηγές για συγκεκριμένους ηγεμόνες και ως σκοπό είχε να τονίσει τη θεϊκή τους ιδιότητα. Επομένως η παράσταση αυτή, γνωστή τόσο στον ιουδαϊκό όσο και στον εθνικό κόσμο, οδηγούσε τους αναγνώστες του ευαγγελίου στο συμπέρασμα της θεϊκής ιδιότητας του Ιησού. Στη συζήτηση τονίστηκε ότι η υιοθέτηση ενός τέτοιου μοτίβου πολύ πιθανόν να αποτελεί ένα στοιχείο της αντι-αυτοκρατορικής τάσης και κριτικής του κατά Μάρκον, η οποία ήδη έχει επισημανθεί από τους σύγχρονους μελετητές. Στη θέση των κυρίων της εποχής εκείνης που διεκδικούν μία θεϊκή ιδιότητα χωρίς να τους ανήκει (ας σημειωθεί ότι σε καμιά περίπτωση ηγεμόνων που πέρασαν τη θάλασσα δεν έχουμε πραγματική διάβαση), το ευαγγέλιο αντιπαραθέτει τον Ιησού που είναι πραγματικός Θεός.
Τελευταία ήταν η εισήγηση της Phylis Bird, (Garrett-Evangelical Theological Seminary) η οποία ασχολήθηκε με το θέμα της "ιερής πορνείας", το οποίο στα βιβλικά κείμενα συνδέεται με τη χαναανιτική θρησκεία ("Lucian's Last Laugh: The Origins of "Sacred Prostitution" at Byblos"). Η αρχαιότερη θύραθεν σύνδεση της ιερής πορνείας με την περιοχή γίνεται από τον Λουκιανό (2ος αι. μ.Χ.). Συγκρίνοντας τη μαρτυρία του με εκείνη του Ηροδότου, ο οποίος παρουσιάζει μία ανάλογη μαρτυρία για τη Βαβυλώνα η ομιλήτρια υποστήριξε ότι ο Λουκιανός παρωδεί το κείμενο του Ηροδότου μετατρέποντας τη Βαβυλώνα σε Βύβλο και μεταφέροντας εκεί πληροφορίες του Ηροδότου από άλλες περιοχές αποδίδοντάς τες μάλιστα στην εκεί λατρεία. Υποστήριξε επίσης ότι συχνά αγνοείται ότι η εικόνα της πορνείας σε θρησκευτική συνάφεια μέσα στα βιβλικά κείμενα είναι μεταφορά κι ότι η έννοια της "ιερής πορνείας" έτσι, όπως υποστηρίχθηκε στη Δύση, αποτελεί ουσιαστικά ιδεολογικό κατασκεύασμα της δυτικής σκέψης από το Διαφωτισμό κι εξής χωρίς να στηρίζεται ουσιαστικά σε πηγές. Η συζήτηση που ακολούθησε περιστράφηκε κυρίως γύρω από την τελευταία θέση της ομιλήτριας, η οποία έδωσε διευκρινιστικές απαντήσεις και παρουσίασε συγκεκριμένα παραδείγματα.
(Φωτ.: επιγραφή από το σπίτι όπου γεννήθηκε και έζησε ο Adolf von Harnack στο Tartu. Ο γνωστός ερευνητής σπούδασε επίσης για ένα διάστημα στο πανεπιστήμιο της πόλης).
H πρώτη εισήγηση ήταν της Karin Neutel (Rijksuniversiteit Groningen) και θέμα της ήταν οι μεικτοί γάμοι στην κοινότητα της Κορίνθου ("Married to an Unbeliever: Religious Choice and Family Ties According to Paul"). Η ομιλήτρια ασχολήθηκε με τις σχετικές μαρτυρίες από την Α΄ Κορ, από όπου φαίνεται σαφώς ότι ο Παύλος αναφέρεται σε θρησκευτικά μεικτές ομάδες. Ο Παύλοε ενθαρρύνει τους χριστιανούς άνδρες και γυναίκες να παραμείνουν παντρεμένοι με τους / τις εθνικούς συζύγους τους και να ζήσουν έτσι σε οίκους που συναπαρτίζονταν από χριστιανούς και εθνικούς. Αυτή η θέση του Παύλου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Ο Παύλος φαίνεται να υιοθετεί μία πολύ ρεαλιστική αποδοχή των μεικτών γάμων και η θέση του αποτελεί μία από τις διαφορετικές στάσεις του αρχέγονου Χριστιανισμού απέναντι στην οικογένεια. Επιπλέον το έμμεσο μήνυμα ότι ο σύζυγος και η σύζυγός του μπορούν να επιλέξουν διαφορετικές θρησκείες ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο μπορεί να έχει μία ιδιαίτερη σημασία για την οικογένεια του σήμερα. Στη συζήτηση, που ακολούθησε, επισημάνθηκε ότι αυτή η στάση του Παύλου ίσως συνδέεται άμεσα με τις εσχατολογικές προσδοκίες του και τη βεβαιότητα για την επερχόμενη προσδοκία.
Η δεύτερη εισήγηση ήταν η δική μου και θέμα της ήταν ο ελληνορωμαϊκός τόπος της φιλίας στο κατά Λουκάν ευαγγέλιο ("The Greco-Roman Topos of Friendship in the Gospel of Luke"). Στο πρώτο μέρος της εισήγησης συζήτησα σε επίπεδο πηγών και σύνταξης των χωρίων του κατά Λουκάν που αναφέρονται άμεσα και έμμεσα στη φιλία. Από αυτή την ανάλυση προκύπτει ότι στο κείμενο του κατά Λουκάν υπάρχει μία τάση ο συγγραφέας να προσθέτει την αναφορά σε φίλους ακόμη κι όταν οι πηγές του δεν έχουν μια τέτοια αναφορά. Επειδή όμως είναι σήμερα αδύνατο πλέον να γνωρίζουμε τι προέρχεται από τις πηγές και τι από κάποια συντακτική φάση του ευαγγελίου ή τον ίδιο τον ευαγγελιστή, προτείνεται μία περισσότερο συγχρονική προσέγγιση του κειμένου, όπου αντιμετωπίζεται το κείμενο ως τελικό αποτέλεσμα στο οποίο ο συγγραφέας επιλέγει να προσθέσει ή να διατηρήσει τις αναφορές σε φίλους. Για να κατανοηθεί η σημασία των φίλων στο κατά Λουκάν στο δεύτερο μέρος παρουσίασα βασικές πτυχές της φιλίας στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Αντίθετα από ό,τι συνήθως γίνεται στηρίχθηκα κυρίως σε παπύρους, επιγραφές , μύθους, παροιμίες και γνώμες των πρώτων αιώνων μ.Χ., οι μαρτυρίες των οποίων μας δίνουν μία εικόνα αρκετά διαφορετική από εκείνη των φιλοσοφικών κειμένων της εποχής. Πρόκειται για μία περισσότερο ρεαλιστική εικόνα η οποία φαίνεται να αποτελεί το υπόβαθρο των σχετικών περικοπών του Λουκά. Στοιχεία αυτής της εικόνας δίνουν τη δυνατότητα να κατανοηθούν τα σχετικά με τους φίλους χωρία του ευαγγελίου και να δοθεί μία νέα ερμηνεία σε κάποια από αυτά. Στη συζήτηση που ακολούθησε το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην πιθανή σχέση φιλίας και πατρωνείας και ποια στοιχεία της εικόνας της φιλίας μέσα στα κείμενα που παρουσιάστηκαν στην εισήγησημ είναι ρωμαϊκά και ποια ελληνικά.
Η επόμενη εισήγηση ήταν του Valeryi Alikin (St. Petersburg Christian University) o οποίος ασχολήθηκε με τις πρωινές συνάξεις των χριστιανών μέσα το πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου ("The Morning Gathering of Christians in the Context of the Graeco-Roman World"). O ομιλητής συζήτησε τις μαρτυρίες για τις πρωινές συνάξεις των χριστιανών κυρίως κατά το 2ο αι. Τέτοιες πρωινές λατρευτικές συγκεντρώσεις δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο. Αρχαιολογικές και φιλολογικές μαρτυρίες βεβαιώνουν την ύπαρξη τέτοιων συνάξεων και σε άλλες λατρείες. Αυτές οι χριστιανικές συναντήσεις αποτελούν τον αντίλογο λοιπόν σε ανάλογες συναντήσεις των εθνικών. Παραμένει ωστόσο ανοικτό το ζήτημα γιατί οι χριστιανοί της Βιθυνίας προτίμησαν την Κυριακή για αυτές τις λατρευτικές τους συγκεντρώσεις. Η συζήτηση στη συνέχεια επικεντρώθηκε στο πρόβλημα της μέτρησης των ημερών και του χρόνου κατά την αρχαιότητα, καθώς ο ομιλητής στην εισήγησή του υποστήριξε ότι η νέα ημέρα στα ευαγγέλια αρχίζει όχι από το απόγευμα της προηγούμενης αλλά από το πρωί, όταν οι άνθρωποι ξυπνούν. Η θέση του αυτή προκάλεσε μία ενδιααφέρουσα συζήτηση καθώς αναφέρθηκαν από το ακροατήριο μία σειρά από παραδείγματα της Κ.Δ. τα οποία φαίνεται να οδηγούν σε αντίθετα συμπεράσματα.
Μετά το διάλειμμα ο ομιλητής ήταν ο Daniel Johansson (University of Ediburgh), ο οποίος σύγκρινε τις ιστορίες που υπάρχουν στην αρχαία γραμματεία για τη διάβαση θάλασσας από ηγεμόνες (π.χ. Ξέρξη, Αντίοχο Δ΄, Καλιγούλα) ("The Greco-Roman Significance of Walking on the Water"). O ομιλητής ξεκίνησε από την παρατήρηση της Adela Yabro Collins ότι πίσω από την περιγραφή του περίπατου του Ιησού επί της θαλάσσης στο Μκ 6, 45-52 κρύβονται μοτίβα γνωστά τόσο από την ιουδαϊκή όσο και από τη χριστιανική παράδοση κι ότι σαφώς αυτή η θεολογική σημασία του θαύματος είναι να τονίσει τη μεσσιανικότητα του Ιησού. Ο ομιλητής ανέπτυξε περαιτέρω αυτήν τη θέση παρουσιάζοντας μαρτυρίες από τις πηγές για συγκεκριμένους ηγεμόνες και ως σκοπό είχε να τονίσει τη θεϊκή τους ιδιότητα. Επομένως η παράσταση αυτή, γνωστή τόσο στον ιουδαϊκό όσο και στον εθνικό κόσμο, οδηγούσε τους αναγνώστες του ευαγγελίου στο συμπέρασμα της θεϊκής ιδιότητας του Ιησού. Στη συζήτηση τονίστηκε ότι η υιοθέτηση ενός τέτοιου μοτίβου πολύ πιθανόν να αποτελεί ένα στοιχείο της αντι-αυτοκρατορικής τάσης και κριτικής του κατά Μάρκον, η οποία ήδη έχει επισημανθεί από τους σύγχρονους μελετητές. Στη θέση των κυρίων της εποχής εκείνης που διεκδικούν μία θεϊκή ιδιότητα χωρίς να τους ανήκει (ας σημειωθεί ότι σε καμιά περίπτωση ηγεμόνων που πέρασαν τη θάλασσα δεν έχουμε πραγματική διάβαση), το ευαγγέλιο αντιπαραθέτει τον Ιησού που είναι πραγματικός Θεός.
Τελευταία ήταν η εισήγηση της Phylis Bird, (Garrett-Evangelical Theological Seminary) η οποία ασχολήθηκε με το θέμα της "ιερής πορνείας", το οποίο στα βιβλικά κείμενα συνδέεται με τη χαναανιτική θρησκεία ("Lucian's Last Laugh: The Origins of "Sacred Prostitution" at Byblos"). Η αρχαιότερη θύραθεν σύνδεση της ιερής πορνείας με την περιοχή γίνεται από τον Λουκιανό (2ος αι. μ.Χ.). Συγκρίνοντας τη μαρτυρία του με εκείνη του Ηροδότου, ο οποίος παρουσιάζει μία ανάλογη μαρτυρία για τη Βαβυλώνα η ομιλήτρια υποστήριξε ότι ο Λουκιανός παρωδεί το κείμενο του Ηροδότου μετατρέποντας τη Βαβυλώνα σε Βύβλο και μεταφέροντας εκεί πληροφορίες του Ηροδότου από άλλες περιοχές αποδίδοντάς τες μάλιστα στην εκεί λατρεία. Υποστήριξε επίσης ότι συχνά αγνοείται ότι η εικόνα της πορνείας σε θρησκευτική συνάφεια μέσα στα βιβλικά κείμενα είναι μεταφορά κι ότι η έννοια της "ιερής πορνείας" έτσι, όπως υποστηρίχθηκε στη Δύση, αποτελεί ουσιαστικά ιδεολογικό κατασκεύασμα της δυτικής σκέψης από το Διαφωτισμό κι εξής χωρίς να στηρίζεται ουσιαστικά σε πηγές. Η συζήτηση που ακολούθησε περιστράφηκε κυρίως γύρω από την τελευταία θέση της ομιλήτριας, η οποία έδωσε διευκρινιστικές απαντήσεις και παρουσίασε συγκεκριμένα παραδείγματα.
(Φωτ.: επιγραφή από το σπίτι όπου γεννήθηκε και έζησε ο Adolf von Harnack στο Tartu. Ο γνωστός ερευνητής σπούδασε επίσης για ένα διάστημα στο πανεπιστήμιο της πόλης).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου