Με αφορμή την εορτή των αποστόλων Παύλου και Πέτρου παραθέτω τα βασικά σημεία της εισήγησης που είχα την τιμή να διαβάσω στο φετινό επιστημονικό συνέδριο προς τιμήν του αποστόλου Παύλου στο πλαίσιο των Ιστ΄ Παυλείων (Βέροια).α) Θεολογικές προϋποθέσεις των χαρισμάτων (1 Κορ 12)
Στους στ. 1-3 ο Παύλος κάνει μία γενική εισαγωγή στο θέμα του ακολουθώντας την τακτική που είχε υιοθετήσει και σε άλλα σημεία της επιστολής του. Στο δεύτερο μέρος αυτής της εισαγωγής (στ. 3) τονίζει μέσα από μία αντιθετική αξιωματική διατύπωση το ρόλο που διαδραματίζει το άγιο Πνεύμα στη ζωή των πιστών: μόνο το άγιο Πνεύμα οδηγεί στην ομολογία και αναγνώριση του Ιησού ως Κυρίου. Η ομολογία όμως δεν είναι μόνο προσωπική υπόθεση (ήδη ο τρόπος που εδώ διατυπώνεται αυτή παραπέμπει σε ομολογίες στο πλαίσιο της λατρείας και του βαπτίσματος), αλλά αφορά στο σύνολο της εκκλησιαστικής κοινότητας, αποτελεί επομένως στοιχείο της ενότητάς της. Ήδη στην εισαγωγή λοιπόν ο Παύλος θέτει μία βασική θεολογική αρχή που αποτελεί και ένα από τα κύρια θέματα της επιστολής του, αυτήν της ενότητας, την οποία παρουσιάζει ως δωρεά του αγ. Πνεύματος.
Το άγιο Πνεύμα κυριαρχεί επίσης στο δεύτερο μέρος του κεφαλαίου (στ. 4-11). Χαρίζει την ποικιλία των χαρισμάτων, διασφαλίζει όμως και την ενότητά τους, αφού αποτελεί την πηγή προέλευσή τους (για την ενοποιητική αυτή παρουσία του Πνεύματος βλ. τις φράσεις σε αυτό το μέρος "ἓν πνεῦμα", "τὸ αὐτὸ πνεῦμα"). Οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί "διὰ τοῦ πνεύματος", "κατὰ τὸ αὐτὸ πνεῦμα" και "ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι" δηλώνουν ότι το μέσο, το μέτρο και το περιβάλλον μέσα στον οποίο εκδηλώνονται τα χαρίσματα είναι το άγιο Πνεύμα, το οποίο επίσης εγγυάται την ποικιλία τους αλλά και την ενότητά τους.
Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ωστόσο και ο τριαδικός ορίζοντας της σκέψης του αποστόλου Παύλου, όπως αυτός προβάλλει στις τρεις παράλληλες διατυπώσεις των στ. 4-6. Στο στ. 4 ο χορηγός των ποικίλων χαρισμάτων είναι το πνεύμα, στο στ. 5 των διακονιών ο κύριος και στο στ. 6 των ενεργημάτων ο θεός "ὁ ἐνεργῶν τὰ πάντα ἐν πᾶσι". Χαρίσματα, λοιπόν, διακονίες και ενεργήματα, τα οποία εδώ δε μπορούν να διακριθούν απόλυτα μεταξύ τους, αλλά κατά το λόγο του ι. Χρυσοστόμου "ὀνομάτων διαφοραὶ μόνον, ἐπεὶ πράγματα τὰ αὐτὰ [εἰσίν]" (PG 61, 244), συνδέονται με τα τρία πρόσωπα της αγίας Τριάδος, κάτι το οποίο διασφαλίζει την κάθετη αναφορά αλλά και την ενιαία προέλευση των χαρισμάτων.
Η δεύτερη βασική γραμμή σκέψης του αποστόλου στο κεφάλαιο, η οποία διατρέχει όλο το 12ο κεφ. και το 14ο, είναι εκείνη της ποικιλίας των χαρισμάτων. Ο πλούτος των πνευματικών δωρεών καθίσταται σαφής από έξι καταλόγους χαρισμάτων, τους οποίους παραθέτει ο απόστολος στα τρία κεφάλαια (δύο σε κάθε κεφ.): 12, 8-10. 28-30. 13, 1-2. 8. 14, 6. 26-27. Κατάλογο χαρισμάτων απαντούμε και πάλι στο Ρωμ 12, 3-8, όπου παρατίθενται πολλά από τα χαρίσματα που αναφέρονται στους καταλόγους της 1 Κορ, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται και κάποια νέα. Η σύγκριση αυτών των καταλόγων οδηγεί στα εξής συμπεράσματα:
α) η εκδήλωση των χαρισμάτων δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της εκκλησίας της Κορίνθου αλλά πραγματικότητα και σε άλλες χριστιανικές κοινότητες. Αυτό άλλωστε συνάδει με τα όσα προέγραψε ο απόστολο για την άμεση και ζωτική σχέση αγίου Πνεύματος και εκκλησιαστικής κοινότητας. Για τον απ. Παύλο η κάθε κοινότητα αντλεί τη ζωή της από το άγιο Πνεύμα, το οποίο ενεργεί σε κάθε μέλος της (ἑκάστω, στ. 11) χαρίζοντας ιδιότητες και ικανότητες "πρὸς τὸ συμφέρον" (στ. 7) όχι μόνο το ατομικό αλλά πρώτιστα της εκκλησιαστικής κοινότητας, όπως θα αναπτύξει στη συνέχεια.
β) Χαρακτηριστικό των καταλόγων είναι η ποικιλία και η ετερότητα των καταλόγων από τη μία και η έλλειψη οποιασδήποτε ιεράρχησής τους από την άλλη. Μία γρήγορη ανάγνωση των καταλόγων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτά τα χαρίσματα αφορούν σε διάφορες πτυχές της ζωής (λατρευτικής αλλά και διοικητικής) της κοινότητας. Επιπλέον ο απ. Παύλος δεν υπεισέρχεται σε κάποια αναλυτική και συστηματική παρουσίαση των χαρισμάτων ούτε πολύ περισσότερο στην κατάταξή τους σε μία αξιολογική κλίμακα, επειδή προφανώς επιθυμεί να αναδείξει την ποικιλία της εκδήλωσης των δωρεών του αγ. Πνεύματος. Η επαναλαμβανόμενη σχεδόν ρυθμική χρήση δοτικών, όπως "ἑκάστῳ", "ἄλλῳ", "ἑτέρῳ", και "ᾧ" υπογραμμίζει το στοιχείο της διάχυσης και του επιμερισμού των χαρισμάτων στα μέλη της κοινότητας κι όχι τη συγκέντρωσή τους στο πρόσωπο μίας ηγετικής μέσα σε αυτήν μορφής.
Η ιδέα της ενότητας μέσω της ποικιλίας των χαρισμάτων αποτελει το θέμα και της τρίτης ενότητας του κεφαλαίου (στ. 12-31), όπου ο Παύλος χρησιμοποιεί τη γνωστή κι από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο παράσταση του σώματος και των μελών του. Όπως το σώμα αποτελείται από πολλά μέλη, τα οποία επιτελούν το καθένα τη δική του λειτουργία, απαραίτητη για την επιβίωση και την αύξηση του συνόλου, έτσι και τα μέλη της εκκλησίας συναπαρτίζουν το σώμα του Χριστού, με τα χαρίσματά τους επομένως λειτουργούν συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο και συμβάλλουν στην αύξηση του σώματος. Η μεταφορά του σώματος και τα όσα θα ακολουθήσουν στο 13ο κεφ. για την αγάπη ως την "καθ' ὑπερβολὴν ὁδὸν" και ως το μείζον μεταξύ των υπολοίπων χάρισμα, τονίζουν την οριζόντια διάσταση των χαρισμάτων και εισάγουν ένα νέο κριτήριο για την αυθεντικότητα και την αξία τους, εκείνο του εκκλησιολογικού προσανατολισμού τους. Η εικόνα του σώματος μάλιστα τοποθετείται μεταξύ δύο καταλόγων χαρισμάτων (στ. 4-11 και 28-31) δημιουργώντας έτσι ένα ενδιαφέρον θεολογικό σύνολο: ποικιλία και διάχυση των χαρισμάτων από τη μία, αλληλοσυμπλήρωση και συνεργία προς την αύξηση από την άλλη. Ήδη στο στ. 4 ο απόστολος έδωσε τον τόνο, όταν σημείωσε προς τα ποικίλα χαρίσματα δίδονται "πρὸς τὸ συμφέρον" (βλ. ακόμη 8, 7-11. 10, 23).
Συνοψίζοντας το πρώτο μέρος συμπεραίνουμε τα εξής: α) τη στενή και οργανική σχέση αγίου Πνεύματος και χαρισμάτων, β) τον επιμερισμό των ποικίλων χαρισμάτων σε όλα τα μέλη της εκκλησίας και τη διασφάλιση διά του αγίου Πνεύματος της ενότητάς τους, γ) το εκκλησιολογικό κριτήριο αυθεντικότητάς τους και δ) τις εκδηλώσεις των χαρισμάτων ως απτή πραγματικότητα μέσα στις αρχαίες χριστιανικές κοινότητες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου