Ρωμαϊκή προπαγάνδα και νομίσματα

Ένα ενδιαφέρον άρθρο δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του ιστορικού περιοδικού Klio 91:1 (2009) με θέμα την κρατική προπαγάνδα στα ρωμαϊκά νομίσματα. Ως παράδειγμα στο άρθρο παρουσιάζονται τα νομίσματα της εποχής του Τραϊανού:

Martin Beckmann, "The Significance of Roman Imperial Coin Types", 141-161
Ήταν τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά νομίσματα φορείς της κρατικής προπαγάνδας ή όχι; Στο άρθρο το ενδιαφέρον εστιάζεται στα νομίσματα της εποχής του Τραϊανού και υποστηρίζεται ότι η θετική ή όχι απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα εξαρτάται από το είδος του νομίσματος. Τα χρυσά και χάλκινα νομίσματα μετέφεραν πάντα τέτοιες ειδήσεις, ενώ τα ασημένια όχι. Αυτό οφείλεται σε δύο κάποιες φορές συγκρουόμενους μεταξύ τους παράγοντες στην επιλογή των τύπων νομισμάτων στην εποχή του Τραϊανού: πρώτον η επιθυμία να γίνει επιλογή επίκαιρων θεμάτων και δεύτερων η ανάγκη να μην επιρρεασθεί η μαζική παραγωγή νομισμάτων. Ως αποτέλεσμα τα νομίσματα με το μικρότερο όγκο παραγωγής διακοσμούνταν με επίκαιρα θέματα τα οποία συχνά ανανεώνονταν. Τα νομίσματα με το μεγαλύτερο όγκο παραγωγής - ιδιαίτερα τα ασημένια δηνάρια- παρουσίαζαν την τάση να διατηρούν τους ίδιους τύπους θεμάτων. Η ανάγκη δηλαδή να κοπούν γρήγορα και πολλά νομίσματα (όπως συνέβαινε συνήθως με τα ασημένια) επέβαλε για πρακτικούς λόγους περιορισμούς στην επιλογή θεμάτων.

[Α.Τ.: Τα νομίσματα αποτελούν πάντοτε μία ιδιαίτερη πηγή πληροφοριών όχι μόνο για την οικονομία μίας περιόδου αλλά και για το ιδεολογικό κλίμα που επικρατούσε σε εκείνην την εποχή. Χωρίς να υπερεκτιμά κανείς το ρόλο τους ως μέσο διάδοσης ιδεών και πληροφοριών -κάτι που πρόσφατα τόνισε σε άρθρο του στο περιοδικό Κlio 87 (2005) 459-487 o R.P. Duncan-Jones, τα νομίσματα συχνά συνδέονται με το πολιτικό και ιδεολογικό πρόγραμμα της Ρώμης. Στο ρωμαϊκό κόσμο υπήρχε το νομισματικό σύστημα των τριών μετάλλων: χρυσός - ασήμι - χαλκός. Χρυσά νομίσματα έκοβε μόνο η Ρώμη, αργυρά και κάποιες πόλεις που διέθεταν το προνόμιο και τέλος χάλκινα έκοβαν ακόμη περισσότερες. Θα αναφέρω μερικά παραδείγματα νομισμάτων και σύνδεσης του εικονογραφικού τους περιεχομένου με την ιστορία και το ιδεολογικό κλίμα που επικρατεί στην Θεσσαλονίκη του 1ου αι. μ.Χ. Λίγο μετά τη νίκη στη μάχη των Φιλίππων και την παροχή του προνομίου της ελευθέρας πολιτείας στην πόλη της Θεσσαλονίκης κόπηκε νόμισμα με την επιγραφή στη μπροστινή πλευρά ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και στην πίσω Μ(άρκος) ΑΝΤ(ώνιος) ΑΥΤ(οκράτωρ) | Γ(άιος) Καί(σαρ) ΑΥΤ(οκράτωρ). Η πόλη θεώρησε τους δύο αυτούς άνδρες, Μ. Αντώνιο και Οκταβιανό ως ευεργέτες της, όπως μαρτυρούν και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα. Η μνήμη τους διατηρήθηκε ζωντανή και στα μεταγενέστερα χρόνια. Για παράδειγμα στα χρόνια του Κλαυδίου η πόλη έκοψε νομίσματα με την προτομή της Αντωνίας της Νεώτερης, κόρης του Μ. Αντωνίου και μητέρας του αυτοκράτορα Κλαυδίου (φωτό). Έτσι στο πρόσωπό της η πόλη τίμησε όχι μόνο τον αυτοκράτορα αλλά και τον πατέρα της, στον οποίο χρωστούσε την ελευθερία της. Οι στενές σχέσεις Ρώμης και Θεσσαλονίκης τονίζονται και σε ένα άλλο νόμισμα της ίδιας εποχής: στη μπροστινή πλευρά φέρει παράσταση γυναικείας κεφαλής και την επιγραφή ΟΜΟΝΟΙΑ και στην πίσω παράσταση αλόγου που καλπάζει και την επιγραφή ΘΕΣΣΑΛΟΝ(ικέων) και ΡΩΜ(αίων). Μετά την επικράτηση του Οκταβιανού μετά τη ναυμαχία του Ακτίου στην πόλη κυκλοφορούν νομίσματα με ένα θέμα γνωστό και από άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας: μία γυναικεία μορφή, η Νίκη, στέκεται επάνω στην πλώρη ενός καραβιού κρατώντας ένα κλαδί φοίνικα και στεφάνι. Είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι κατά την περίοδο της Ιουλιοκλαυδιανής και Φλαβιανής δυναστείας η πόλη υιοθετεί στα νομίσματά της τα εικονογραφικά θέματα των νομισμάτων που κόβονται στη Ρώμη αλλά και άλλα θέματα που εξυπηρετούν την πολιτική προπαγάνδα του εκάστοτε αυτοκράτορα (π.χ. το πορτραίτο του Ι. Καίσαρα και του Τιβέριου στα χρόνια του Κλαυδίου ως μέσο νομιμοποίησης της εξουσίας του κτλ.). Για περισσότερες πληροφορίες για τα νομίσματα της πόλης βλ. I. Touratsoglou, Die Münzstätte von Thessaloniki in der römischen Kaiserzeit, (Antike Münze und geschnittene Steine 12), DAI, Berlin 1988)]