Ευαγγέλιο του Θωμά (Β΄μέρος)
3. Κεντρικά σημεία του περιεχομένου του βιβλίου
Ο Κ. συζητά μέσω της ανάλυσης επιμέρους χωρίων μερικά από τα κύρια θέματα του βιβλίου:
α) Αναζήτηση και εύρεση
Ήδη στο λόγιο 2 γίνεται λόγος για την αναζήτηση και εύρεση. Ο Κ. συγκρίνει την παράδοση του συγκεκριμένου λογίου στο EvThom, στους Στρωματείς του Κλήμεντος Αλεξ. και στον POxy 645. O K. συνδέει αυτό το λόγιο με το γνωστό λόγιο του Ιησού στο Μτ 7,7 αλλά και με ανάλογες ιδέες σε φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαιότητας (Πλάτων, Στωικοί κτλ.)
β) Η βασιλεία
Αυτό το θέμα απαντά για πρώτη φορά στο Λόγιον 3, όπου ασκείται κριτική στη θέση της εκκλησίας για τοποθέτηση της Βασιλείας στα έσχατα. Για το EvThom η βασιλεία του Θεού είναι εξατομικευμένη αλλά και ξεπερνά το άτομο. Σε αυτήν θα μετέχουν πολλοί «μοναχοί», οι οποίοι θα φτάσουν στην επίγνωση και στην αυτογνωσία. Τώρα η Βασιλεία του Θεού γίνεται αντιληπτή ως ένα αχρονικό, πνευματικό μέγεθος.
γ) Ο μοναχός, ο ένας
Ένα νέο θέμα εισάγεται στο λόγιο 4, το οποίο στη συνέχεια επαναλαμβάνεται σε πολλά άλλα λόγια του ευαγγελίου (π.χ. 11.22.16.49.75). Στόχος του ανθρώπου είναι να ξαναγίνει ένα. Το κείμενο χρησιμοποιεί το ελληνικό δάνειο «μοναχός». Ο Κ. εκτιμά ότι στο ίδιο πνεύμα πρέπει να κατανοηθεί και το λόγιον 30. Συνδέει το θέμα του ενός/μοναχού με την ιστορικοκοινωνική πραγματικότητα της κοινότητας που βρίσκεται πίσω από το EvThom: τα μέλη της αισθάνονταν ότι ήταν μειοψηφία, το θεωρούσαν όμως προνόμιο και τιμή.
δ) Ο άνθρωπος και το λιοντάρι
Στη συνέχεια ο Κ. συζητά το λόγιον 7. Θεωρεί ότι το δεύτερο μέρος του λογίου είναι πιθανόν αρχαίο αντιγραφικό λάθος. Σε ένα πρώτο επίπεδο το χωρίο αντικατοπτρίζει την αρχαία αντίληψη ότι αυτό που τρώει ένας οργανισμός γίνεται αναπόσπαστο τμήμα του (ο άνθρωπος που τρώει το λιοντάρι στο κείμενο και αντίστροφα). Στο χωρίο υπάρχουν στοιχεία πλατωνικής ανθρωπολογίας. Ένα χωρίο της Πολιτείας του Πλάτωνα (188Β-189Β), μετάφραση του οποίου βρέθηκε στο nag Hammadi, αναφέρει πως η ψυχή έχει τρία στοιχεία: ένα πολυκέφαλο τέρας (τα πολλά ανθρώπινα πάθη), ένα λιοντάρι (το θάρρος και η οργή), ένας άνθρωπος (η λογική). Επομένως το χωρίο αναφέρεται στη νίκη της λογικής (άνθρωπος) επί των παράλογων ορμών (λιοντάρι).
ε) Ο Θωμάς και οι άλλοι μαθητές
Ο μαθητής που κατέχει μία κυρίαρχη θέση στο EvThom είναι ο Θωμάς, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται τον Ιησού και τη διδασκαλία του. Στο λόγιο 13, που θυμίζει πολύ τη συζήτηση για τον Μεσσία στην Καισάρεια Φιλίππου (Μκ 8,27-30) οι μαθητές (που αντιπροσωπεύουν την επίσημη εκκλησία) δεν δίνουν τη σωστή απάντηση, ενώ αυτός που φαίνεται να καταλαβαίνει το μυστήριο του προσώπου του Ιησού είναι ο Θωμάς (που αντιπροσωπεύει τη μικρή ομάδα των γνωστικών). Στο λόγιο δεν αποκαλύπτεται ποιες είναι οι τρεις λέξεις που ο Ιησούς αποκαλύπτει στο Θωμά. Ο Κ. εκτιμά ότι ίσως είναι η φράση «εγώ ειμί Χριστός», το οποίο ίσως ακουγόταν βλάσφημο, όταν το επαναλάμβανε ένας χριστιανός. Από το Ευαγγέλιο του Φιλίππου, που βρέθηκε επίσης στο Nag Hammadi, γνωρίζουμε ότι κάποιοι τουλάχιστον από τους γνωστικούς είχαν την άποψη ότι με το βάπτισμα γίνονταν χριστιανοί και με το χρίσμα χριστός (EvPhil 67)
στ) Ένα γνωστικό θέμα
Ο Κ. σχολιάζει το λόγιο 28, το οποίο διατυπώνει ιδέες που πλησιάζουν εκείνες των γνωστικών. Μολονότι του EvThom παρουσιάζει μία συγγένεια σε ορισμένες ιδέες με εκείνες των γνωστικών και κάποια χωρία του μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα μέσα από το πρίσμα της γνωστικής θεολογίας και μυθολογίας, δε μπορεί να υποστηριχθεί ότι το EvThom είναι γνωστικό.
ζ) Η Μαρία Μαγδαληνή γίνεται άνδρας
Στο λόγιο 114 το θέμα είναι η θέση της Μαρίας Μαγδαληνής ανάμεσα στους μαθητές. Ο Ιησούς παίρνει το μέρος της, τονίζει όμως ότι πρέπει να γίνει άνδρας. Ο διαχωρισμός των δύο φύλων πρέπει να πάψει. Ο Κ. συνδέει το λόγιο με δύο ιστορικές πραγματικότητες: α) με το φαινόμενο των αρχαίων χριστιανών περιοδευόντων χαρισματούχων (οι γυναίκες που ανήκαν σε αυτό το κίνημα είχαν την εξωτερική εμφάνιση / ενδυμασία ανδρών) και β) καθώς το EvThom διατηρήθηκε από μοναχούς της Αιγύπτου ίσως συνδέεται με τις αυστηρές ασκητικές τάσεις του αιγυπτιακού μοναχισμού: οι γυναίκες δεν έχουν θέση στα ανδρικά μοναστήρια.
4. Συμπεράσματα
α) Χρονολόγηση: α΄ μ. 2ου αι. μ.Χ.
β) το EvThom προϋποθέτει τη γνώση των κανονικών ευαγγελίων, ίσως όμως μέσω μίας δευτερογενούς προφορικότητας (από τη λατρεία, κατήχηση κτλ.)
γ) δεν αποκλείεται και η γνώση μία ανεξάρτητης παράδοσης για τον Ιησού
δ) η θεολογία του EvThom βρίσκεται στην ίδια γραμμή με τη γνωστική θεολογία, αν και είναι ακόμη σε ένα πρώτο στάδιο και δε φτάνει ποτέ στις αναπτυγμένες γνωστικές θεολογικές θέσεις.
ε) Α.Τ.: Ο Κ. δεν ασχολείται με το θέμα της σχέσης Q και EvThom ούτε με το ρόλο που διαδραμάτισε αυτό το κείμενο στη λεγόμενη Third Quest του ιστορικού Ιησού και ιδιαίτερα στο Jesus Seminar. Αφιερώνει μόνο μερικές γραμμές στο τέλος της παρουσίασης του ευαγγελίου και παρατηρεί ότι το θέμα του EvThom είναι, αυτό που αναφέρεται στο λόγιο 42: «να είστε περαστικοί». Το θέμα της παροδικότητας απαντά και πάλι σε ένα απόκρυφο λόγιο του Ιησού που διασώζεται στην ισλαμική παράδοση: «Η ζωή είναι μία γέφυρα. Πέρασε αλλά μην κατοικήσεις πάνω της!»
3. Κεντρικά σημεία του περιεχομένου του βιβλίου
Ο Κ. συζητά μέσω της ανάλυσης επιμέρους χωρίων μερικά από τα κύρια θέματα του βιβλίου:
α) Αναζήτηση και εύρεση
Ήδη στο λόγιο 2 γίνεται λόγος για την αναζήτηση και εύρεση. Ο Κ. συγκρίνει την παράδοση του συγκεκριμένου λογίου στο EvThom, στους Στρωματείς του Κλήμεντος Αλεξ. και στον POxy 645. O K. συνδέει αυτό το λόγιο με το γνωστό λόγιο του Ιησού στο Μτ 7,7 αλλά και με ανάλογες ιδέες σε φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαιότητας (Πλάτων, Στωικοί κτλ.)
β) Η βασιλεία
Αυτό το θέμα απαντά για πρώτη φορά στο Λόγιον 3, όπου ασκείται κριτική στη θέση της εκκλησίας για τοποθέτηση της Βασιλείας στα έσχατα. Για το EvThom η βασιλεία του Θεού είναι εξατομικευμένη αλλά και ξεπερνά το άτομο. Σε αυτήν θα μετέχουν πολλοί «μοναχοί», οι οποίοι θα φτάσουν στην επίγνωση και στην αυτογνωσία. Τώρα η Βασιλεία του Θεού γίνεται αντιληπτή ως ένα αχρονικό, πνευματικό μέγεθος.
γ) Ο μοναχός, ο ένας
Ένα νέο θέμα εισάγεται στο λόγιο 4, το οποίο στη συνέχεια επαναλαμβάνεται σε πολλά άλλα λόγια του ευαγγελίου (π.χ. 11.22.16.49.75). Στόχος του ανθρώπου είναι να ξαναγίνει ένα. Το κείμενο χρησιμοποιεί το ελληνικό δάνειο «μοναχός». Ο Κ. εκτιμά ότι στο ίδιο πνεύμα πρέπει να κατανοηθεί και το λόγιον 30. Συνδέει το θέμα του ενός/μοναχού με την ιστορικοκοινωνική πραγματικότητα της κοινότητας που βρίσκεται πίσω από το EvThom: τα μέλη της αισθάνονταν ότι ήταν μειοψηφία, το θεωρούσαν όμως προνόμιο και τιμή.
δ) Ο άνθρωπος και το λιοντάρι
Στη συνέχεια ο Κ. συζητά το λόγιον 7. Θεωρεί ότι το δεύτερο μέρος του λογίου είναι πιθανόν αρχαίο αντιγραφικό λάθος. Σε ένα πρώτο επίπεδο το χωρίο αντικατοπτρίζει την αρχαία αντίληψη ότι αυτό που τρώει ένας οργανισμός γίνεται αναπόσπαστο τμήμα του (ο άνθρωπος που τρώει το λιοντάρι στο κείμενο και αντίστροφα). Στο χωρίο υπάρχουν στοιχεία πλατωνικής ανθρωπολογίας. Ένα χωρίο της Πολιτείας του Πλάτωνα (188Β-189Β), μετάφραση του οποίου βρέθηκε στο nag Hammadi, αναφέρει πως η ψυχή έχει τρία στοιχεία: ένα πολυκέφαλο τέρας (τα πολλά ανθρώπινα πάθη), ένα λιοντάρι (το θάρρος και η οργή), ένας άνθρωπος (η λογική). Επομένως το χωρίο αναφέρεται στη νίκη της λογικής (άνθρωπος) επί των παράλογων ορμών (λιοντάρι).
ε) Ο Θωμάς και οι άλλοι μαθητές
Ο μαθητής που κατέχει μία κυρίαρχη θέση στο EvThom είναι ο Θωμάς, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται τον Ιησού και τη διδασκαλία του. Στο λόγιο 13, που θυμίζει πολύ τη συζήτηση για τον Μεσσία στην Καισάρεια Φιλίππου (Μκ 8,27-30) οι μαθητές (που αντιπροσωπεύουν την επίσημη εκκλησία) δεν δίνουν τη σωστή απάντηση, ενώ αυτός που φαίνεται να καταλαβαίνει το μυστήριο του προσώπου του Ιησού είναι ο Θωμάς (που αντιπροσωπεύει τη μικρή ομάδα των γνωστικών). Στο λόγιο δεν αποκαλύπτεται ποιες είναι οι τρεις λέξεις που ο Ιησούς αποκαλύπτει στο Θωμά. Ο Κ. εκτιμά ότι ίσως είναι η φράση «εγώ ειμί Χριστός», το οποίο ίσως ακουγόταν βλάσφημο, όταν το επαναλάμβανε ένας χριστιανός. Από το Ευαγγέλιο του Φιλίππου, που βρέθηκε επίσης στο Nag Hammadi, γνωρίζουμε ότι κάποιοι τουλάχιστον από τους γνωστικούς είχαν την άποψη ότι με το βάπτισμα γίνονταν χριστιανοί και με το χρίσμα χριστός (EvPhil 67)
στ) Ένα γνωστικό θέμα
Ο Κ. σχολιάζει το λόγιο 28, το οποίο διατυπώνει ιδέες που πλησιάζουν εκείνες των γνωστικών. Μολονότι του EvThom παρουσιάζει μία συγγένεια σε ορισμένες ιδέες με εκείνες των γνωστικών και κάποια χωρία του μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα μέσα από το πρίσμα της γνωστικής θεολογίας και μυθολογίας, δε μπορεί να υποστηριχθεί ότι το EvThom είναι γνωστικό.
ζ) Η Μαρία Μαγδαληνή γίνεται άνδρας
Στο λόγιο 114 το θέμα είναι η θέση της Μαρίας Μαγδαληνής ανάμεσα στους μαθητές. Ο Ιησούς παίρνει το μέρος της, τονίζει όμως ότι πρέπει να γίνει άνδρας. Ο διαχωρισμός των δύο φύλων πρέπει να πάψει. Ο Κ. συνδέει το λόγιο με δύο ιστορικές πραγματικότητες: α) με το φαινόμενο των αρχαίων χριστιανών περιοδευόντων χαρισματούχων (οι γυναίκες που ανήκαν σε αυτό το κίνημα είχαν την εξωτερική εμφάνιση / ενδυμασία ανδρών) και β) καθώς το EvThom διατηρήθηκε από μοναχούς της Αιγύπτου ίσως συνδέεται με τις αυστηρές ασκητικές τάσεις του αιγυπτιακού μοναχισμού: οι γυναίκες δεν έχουν θέση στα ανδρικά μοναστήρια.
4. Συμπεράσματα
α) Χρονολόγηση: α΄ μ. 2ου αι. μ.Χ.
β) το EvThom προϋποθέτει τη γνώση των κανονικών ευαγγελίων, ίσως όμως μέσω μίας δευτερογενούς προφορικότητας (από τη λατρεία, κατήχηση κτλ.)
γ) δεν αποκλείεται και η γνώση μία ανεξάρτητης παράδοσης για τον Ιησού
δ) η θεολογία του EvThom βρίσκεται στην ίδια γραμμή με τη γνωστική θεολογία, αν και είναι ακόμη σε ένα πρώτο στάδιο και δε φτάνει ποτέ στις αναπτυγμένες γνωστικές θεολογικές θέσεις.
ε) Α.Τ.: Ο Κ. δεν ασχολείται με το θέμα της σχέσης Q και EvThom ούτε με το ρόλο που διαδραμάτισε αυτό το κείμενο στη λεγόμενη Third Quest του ιστορικού Ιησού και ιδιαίτερα στο Jesus Seminar. Αφιερώνει μόνο μερικές γραμμές στο τέλος της παρουσίασης του ευαγγελίου και παρατηρεί ότι το θέμα του EvThom είναι, αυτό που αναφέρεται στο λόγιο 42: «να είστε περαστικοί». Το θέμα της παροδικότητας απαντά και πάλι σε ένα απόκρυφο λόγιο του Ιησού που διασώζεται στην ισλαμική παράδοση: «Η ζωή είναι μία γέφυρα. Πέρασε αλλά μην κατοικήσεις πάνω της!»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου