Michael Meerson, "One God Supreme: A Case Study of Religious Tolerance and Survival"
Ο συγγραφέας σχολιάζει την ελληνική επιγραφή που συνοδεύει το ηλιακό ρολόι που βρέθηκε στο όρος Γαριζίμ και φωτογραφία του οποίου δημοσιεύθηκε σε άρθρο του Qadmoniot 33 (2000) (Y. Magen, “Mount-Gerizim – A Temple City”). Πρόκειται για επιγραφή της ελληνιστικής ή πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου και το κείμενο έχει ως εξής:
Θεῷ ὑψίστῳ / Πτολεμαῖ[ος] ὁ χρηματαγω[γὸς] / τῶν ἀπ’ Α[ἰγ]ύπτου ἁγίων δ [...]
Από την επιγραφή ο συγγραφέας συμπεραίνει ότι το ο Πτολεμαίος μετέφερε δωρεά από τη σαμαριτική κοινότητα της Αιγύπτου στο σαμαριτικό ναό στο Γαριζίμ. Ο συγγραφέας αναλύει διάφορες αρχαίες πηγές σχετικά με το ναό στο όρος Γαριζίμ και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο ίδιος ναός σε διαφορετικές εποχές αφιερώθηκε στο Θεό των Σαμαριτών, στον Ύψιστο Θεό και στο Δία Ύψιστο.
[Α.Τ.: Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα όσα σημειώνει ο συγγραφέας για τη λατρεία του Θεού Υψίστου. Ο Θεός Ύψιστος είναι μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα θεότητα των ελληνορωμαϊκών χρόνων, η προέλευση και η ταυτότητα της οποίας, έχει προκαλέσει συζητήσεις μεταξύ των ερευνητών. Ο συγγραφέας συνδυάζει στην αρχή του άρθρου του (χωρίς ωστόσο να αποδεικνύει γιατί) τη λατρεία του Θεού Υψίστου με εκείνη του «ἑνὸς θεοῦ» και αμφισβητώντας τη γενική άποψη ότι εδώ πρόκειται για «ιουδαιοχριστιανικό» τίτλο, παραπέμπει στο άρθρο της L. Di Segni (SCI 13 (1994): 94-115), όπου επισημαίνονται οι ειδωλολατρικές απαρχές του. Μάλιστα μεταξύ των παραδειγμάτων που αναφέρει η Di Segni κάποια προέρχονται από τη Σαμάρεια. Στη συνέχεια παραπέμπει στον S. Mitchell, ο οποίος σχολιάζοντας τα μνημεία της λατρείας του Θεού Υψίστου υποστηρίζει ότι πίσω από αυτά κρύβεται μία ενιαία κίνηση των ανθρώπων με παρόμοιες μονοθεϊστικές πεποιθήσεις. Ο συγγραφέας ωστόσο, σωστά κατά τη γνώμη μου, υπογραμμίζει ότι σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ένα σαφώς ειδωλολατρικό υπόβαθρο. Επίσης σωστή είναι η προσπάθειά του να αποδεσμεύσει τον «ἕνα θεό» και τον «θεὸ ὕψιστο» από το ιουδαϊκό περιβάλλον θεωρώντας τους εθνικούς το ίδιο ικανούς να συλλάβουν την ιδέα μιας ανώνυμης θεότητας. Στη συνέχεια παρουσιάζει και σχολιάζει τις επιγραφικές μαρτυρίες για τη λατρεία του Θεού Υψίστου στην ανατολική πλευρά της Μεσογείου και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι δύο παραπάνω τίτλοι είναι καθαρά ειδωλολατρικοί κι ότι ο δεύτερος (θεός ὕψιστος) παραπέμπει σαφώς στην πολυθεΐα. Ο τίτλος αυτός επικρατεί στο διάστημα 2ος αι. π.Χ. έως 2ος αι. μ.Χ. και στη συνέχεια τον διαδέχεται εκείνος του «ἑνὸς θεοῦ». Εξαιτίας της ειδωλολατρικής τους προέλευσης ο συγγραφέας θεωρεί ότι οι Ιουδαίοι τους απέφευγαν, αν και δεν απουσιάζουν και κάποιες αποκλίσεις από τον κανόνα. Εξαίρεση επίσης αποτελεί και το παράδειγμα των Σαμαρειτών που υιοθετούν αυτούς τους τίτλους.
Μολονότι ο τίτλος "θεός ύψιστος" μπορεί να παραπέμπει καταρχάς σε ένα πολυθεϊστικό σύστημα και σε μία ιεραρχία μέσα σε αυτό, οπωσδήποτε προδίδει μία "ενοθεϊστική" τάση (ο Άγγελος Χανιώτης στο βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα σχετικά με τέτοια φαινόμενα, S. Mitchell - P. van Nuffelen (εκδ.), One God. Pagan Monotheism in the Roman Empire (σσ. 112 εξ.) κάνει λόγο για "μεγαθεϊσμό"), που πρέπει να συνδυασθεί και με τα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής αλλά και με το θρησκευτικό πλουραλισμό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα μνημεία του Θ.Υ. είναι ανεικονικά και συχνά συνδέονται με την ιδέα του φωτός και τον ήλιο, όπως και στην περίπτωση του μνημείου από το Γαριζίμ. Από την άλλη αυτός ο θεός φαίνεται να ενδιαφέρεται για τις καθημερινές ανάγκες των πιστών του και αποδεικνύεται σωτήρας τους. Αυτός ο διπλός χαρακτήρας της θεότητας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα κοινό στοιχείο και με το θεό των Ιουδαίων, κάτι που δημιουργούσε τις γέφυρες για να υιοθετηθεί κατά περίπτωση ο τίτλος και από αυτούς. Οπωσδήποτε είναι σωστή η παρατήρηση του Meerson ότι στην πλειοψηφία τους τα μνημεία του Θ.Υ. δε συνδέονται με Ιουδαίους. Από την άλλη ωστόσο η χρήση του τίτλου στην μετάφραση των Ο΄ και τα κάποια ιουδαϊκά παραδείγματα επιτρέπουν να δεχθούμε ότι κι εκείνοι κυρίως μέσα στο περιβάλλον της Διασποράς υιοθέτησαν τον τίτλο. Τα όρια μεταξύ ιουδαϊκών και ειδωλολατρικών αναφορών στο Θ.Υ. δεν είναι ωστόσο πάντοτε καθαρά. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου οι μαρτυρίες κινούνται στη "γκρίζα" περιοχή μεταξύ των ορίων των δυο πραγματικοτήτων κι αυτό καθιστά το Θ.Υ. μία τόσο ενδιαφέρουσα θεότητα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το ηλιακό ρολόι του Γαριζίμ. Κλείνοντας να σημειώσουμε ότι σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο το κάθε μνημείο να εξετάζεται ξεχωριστά και μέσα στην ιδιαίτερη συνάφειά του. ].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου